اهمیت مرز بندی بین خودی و غیرخودی
«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا» : آیا گمان كردهاید كه (به حال خود) رها مىشوید؟
این نوع سوال کردن را در ادبیات عرب می‌گویند استفهام انکاری یعنی بدانید اینگونه نیست که شما را به حال خود رها کرده و به صرف ادعای ایمان؛ دیگر کاری نداشته باشیم.
أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ لَمْ یَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لا رَسُولِهِ وَ لَا الْمُۆْمِنِین وَلِیجَةً وَ اللَّهُ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ
آیا گمان كردهاید كه (به حال خود) رها مىشوید [و آزموده نمی‌شوید] در حالى كه هنوز كسانى از شما را كه جهاد كردند و غیر خدا و پیامبرش و مۆمنان را محرم اسرار خود نگرفتند، از دیگران معلوم و مشخص نكرده است [یقیناً باید آزمایش شوید تا مۆمن از غیر مۆمن معلوم و مشخص شود] و خدا به آنچه انجام مىدهید، آگاه است.
پیام آیه
این آیه دو مطلب را به مسلمانان گوشزد مىكند ؛ یکی اینكه تنها با اظهار ایمان، شخصیت ایمانی افراد روشن نمی‌شود؛ شخصیتی که لازمه‌ی ورود انسان در بهشت است؛ بلكه مردم با دو وسیله، آزموده مىشوند تا خالص و حقیقی ایشان از ناخالص و کاذبشان جدا شود آنگاه صاحبان حقیقی ایمان وارد بهشت شده بقیه از ورود به آن محروم می‌شوند. آن دو وسیله عبارتند از:
نخست جهاد در راه خدا براى محو آثار شرك و بت پرستى و دوم ترك هرگونه رابطه و همكارى با منافقان و دشمنان، كه اولى دشمنان خارجى را بیرون مىراند و دومى دشمنان داخلى را.
پندار زدایی
آیه با این پرسش شروع می‌شود که «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا» : آیا گمان كردهاید كه (به حال خود) رها مىشوید؟
این نوع سوال کردن را در ادبیات عرب می‌گویند استفهام انکاری یعنی بدانید اینگونه نیست که شما را به حال خود رها کرده و به صرف ادعای ایمان؛ دیگر کاری نداشته باشیم.
علامه طباطبایی(ره) می‌نویسد:
اینكه فرمود: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا» معنایش این است: گویا گمان كردهاید كه ما شما را به حال خود وا مىگذاریم و حقیقت صدق ادعایتان در ایمان به خدا و آیاتش براى ما روشن نمىگردد؟ [1]
این آیه نظیر آیه 142 آل عمران است که می‌فرماید:
«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذینَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ یَعْلَمَ الصَّابِرینَ»
آیا پنداشتهاید (تنها با ادّعاى ایمان) وارد بهشت مىشوید، در حالى كه هنوز خدا كسانى از شما را كه در راه خدا جهاد كردهاند وشكیبایان را [از دیگران] مشخص و معلوم نكرده است؟!
که در این آیه نیز خداوند متعال با پرسشی انکاری، توهمی را که در ذهن مخاطب است زدوده و او را برای شنیدن واقعیت امر آماده می‌کند.
واقعیت چیست؟
واقعیتی که خداوند متعال از آن سخن می‌گوید این است که ادعای ایمان به تنهایی مجوز ورود به بهشت نمی‌شود؛ بلکه تمام این مدعیان در بوته‌ی آزمایش الهی قرار می‌گیرند تا میزان خلوص ایمان و راستی ادعایشان روشن شود آنگاه بر اساس واقعیتی که از خود نشان داده‌اند به آنها پاداش نیکو یا همان بهشت داده می‌شود.
چگونه امتحان الهی سبب خالص شدن ایمان می‌شود؟
دنیا دار امتحان و رویارویی با ناملایمات است؛ زیرا كه روح انسانها در آغاز خلقتشان از خیر و شر، سعادت و شقاوت و هر رنگ دیگرى پاك بوده و درجات نزدیكى و تقرب به خدا را تنها به كسانى مىدهند كه نسبت به خدا و آیات او ایمان خالص داشته باشند. خلوص ایمان هم جز به امتحان هویدا نمىشود.
آرى، در عمل است که مۆمنان راستین از مدعیان دروغین ایمان جدا مىشوند.
و چون چنین است باید شرایطی فراهم شود تا تمام کسانی كه ادعا مىكنند ما جان و مال خود را در برابر بهشت به خدا فروختهایم امتحان شوند.
امر به جهاد و مرزبندی با غیرخودی‌ها
این آیه‌ی شریفه به دو آزمون مهم الهی اشاره می‌کند ؛ یکی جهاد در راه خداست و دیگر مرزبندی با غیرخودی‌ها
جهاد در راه خدا
اولین آزمونی که آیه شریفه به آن اشاره دارد جهاد در راه خداست. خداوند متعال برای کسانی که ادعای ایمان دارند صحنه‌ی آزمونی به شکل کارزار با دشمنان اسلام فراهم کرده و آنها را به شرکت در آن برای دفاع از کیان اسلامی امر می‌کند تا روشن شود چه کسانی در ادعای ایمان خود راستین و بر پایبندی بر باورهای خود ثابت قدم اند و به واقع حاضرند برای آنچه که به آن امید دارند تلاش کرده و از جان و مال خود بگذرند.
چرا که بهشت نصیب کسانی است که با ایمانی حقیقی در این عرصه‌ی جهاد در راه خدا وارد شده و به کارزار با دشمنان بپردازند حال بکشند یا به شهادت برسند نتیجه یکسان است؛ خداوند متعال به وعده‌ی خود عمل کرده و آنها را جزای نیک عطا می‌کند.
«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُۆْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِكُمُ الَّذی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ»[2]
خداوند از مۆمنان، جانها و اموالشان را خریدارى كرده، كه (در برابرش) بهشت براى آنان باشد (به این گونه كه:) در راه خدا پیكار مىكنند، مىكشند و كشته مىشوند این وعده حقّى است بر او، كه در تورات و انجیل و قرآن ذكر فرموده و چه كسى از خدا به عهدش وفادارتر است؟! اكنون بشارت باد بر شما، به داد و ستدى كه با خدا كردهاید و این است آن پیروزى بزرگ!
مرزبندی با غیرخودی‌ها
دومین آزمونی که در آیه شریفه مطرح است لزوم مرزبندی با غیرخودی‌هاست.
شیخ طوسی (ره) واژه «ولیجة» را به معنای چیزی می‌داند که داخل در چیزی هست ولی جزء آن نیست.[3] این كلمه آنگونه كه در مفردات راغب آمده به معناى كسى است كه آدمى او را تكیهگاه خود قرار می‌دهد با اینکه او از خانوادهاش نیست.[4] بنابراین ولیجه به معنای محرم اسرار است و آیه‌ی شریفه مۆمنان را از اینکه غیرمۆمنان، مشرکان و کفار و در یک کلمه بیگانگان و غیرخودی‌ها را محرم اسرار خود بگیرند برحذر داشته است ، به ویژه در امور نظامی و سیاست های خرد و کلان.
سالها پیش در دوران اصلاحات مقام معظم رهبری در سخنرانی مهمی، مردم به ویژه مسئولان کشور را به مرز بندی بین خودی و غیرخودی توصیه کردند تا با این کار، امید دشمن برای نفوذ به بدنه‌ی نظام و مراکز مهم تصمیم گیری کشور نا امید شود. بلافاصله پس از آن سخنرانی کسانی مانند عبدالکریم سروش بر این نظر خرده گرفتند و آن را بازگشت به فرهنگ جاهلی قبیله‌ای قلمداد کردند و حال آنکه سخن مقام معظم رهبری برگرفته از قرآن کریم و ناظر به مرزبندی بین دوست و دشمن و جلوگیری از نفوذ بدخواهان بدنه نظام اسلامی بود و نه دیوارکشی بین مردم یک جامعه بی هیچ ملاک و منطقی جز قومیت.
سیاستی که اگر بهتر به آن توجه می‌شد از آمار وابستگان به سرویسهای اطلاعاتی و تبلیغاتی که روزی از مسئولان نظام ما تا حد وزیر بودند و امروز در شبکه های بیگانه، علیه نظام اسلامی لجن پراکنی می کنند کاسته می‌شد.
نتیجه اینکه
در آیه 16 سوره‌ی توبه دو دستور وجود دارد که خداوند با آن، ایمان مدعیان ایمان را می‌آزماید: یکی امر به جهاد در راه خدا است و دیگری نهی از مَحرم اسرار گرفتنِ بیگانه.
خداوند متعال این دو زمینه‌ی آزمایش را فراهم می‌کند تا روشن شود کسانی که ادعای ایمان می‌کنند به واقع ایمان دارند و در جهاد شرکت کرده و بین خودی و غیرخودی مرز بندی می‌کنند یا نه؛ ایمانشان ادعایی بیش نبوده و جهاد و این مرزبندی برایشان مفهومی ندارد.
پی نوشت ها :
1. ترجمه المیزان، ج9، ص: 214
2. توبه / 111
3. التبیان فی تفسیر القرآن، ج5، ص 187
4. مفردات راغب ص 532
امید پیشگر
بخش قرآن تبیان
