تغییر قبله از دیدگاه قرآن

«حادثه ای که عکس العمل یهودیان را برانگیخت!» عنوان مقاله ای ست از سایت فرهنگی اطلاع‌رسانی تبیان که به روایت چگونگی «تغییر قبله مسلمین» می پردازد.

به گزارش روابط عمومی، بخش قرآنی موسسه تبیان این مقاله را با تکیه بر آیات کلام الله مجید تهیه کرده است.

زهرا اجلال در این مقاله می نویسد:« درباره حادثه تغییر قبله باید گفت که تاریخ این حادثه در منابع تاریخی دارای دو قول است: برخی وقوع آن را هفده ماه بعد از هجرت می دانند و برخی با توجه به شباهت تصحیف سبعین و تسعین و همچنین با تکیه بر شواهد دیگر، زمان وقوع آن را نوزده ماه پس از هجرت معرفی می‌کنند. اگر هفده ماه بعد از هجرت را بپذیریم این حادثه قبل از جنگ بدر در ماه رجب سال دوم هجری رخ داده و اگر نوزده ماه را بپذیریم بعد از جنگ بدر در ماه رمضان رخ داده است. هرچند قول ضعیفی نیز وجود دارد که وقوع آن را در ماه شعبان می داند اما قوی ترین قول که منطبق بر روایات اهل بیت (علیه السلام) نیز هست همان نوزده ماه پس از هجرت در ماه رمضان است. اهمیت تغییر قبله به حدی بود که زمینه ای را فراهم کرد تا یهودیان عکس العمل نشان دادند و در حقیقت زمینه جدایی از مسلمانان را فراهم کنند که در غزوه بنی قینقاع به بروز و ظهور رسید. بر اساس روایاتی که از طریق معصومین (علیهم السلام) رسیده است که نمونه ای از آن در کتاب وسایل الشیعة جلد 3 صفحه 215 در کتاب الصلوة در بحث قبله وجود دارد، رسول خدا (صلی الله وعلیه وآله) در مدت سیزده سال حضور خویش در مکه، موظف بودند هنگام نماز در جایی بایستند که کعبه و بیت المقدس در یک زاویه باشد تا به سوی هر دو مکان نماز خوانده باشند ولی در مواردی که چنین چیزی امکان نداشت باید به طرف بیت المقدس نماز می خواندند. طبیعتاً بقیه مسلمانان نیز ممکن بود به این شیوه عمل کنند. اما زمانی که به مدینه آمدند در این فاصله نوزده ماه تنها به سمت بیت المقدس نماز می خواندند؛ زیرا در این جا ممکن نبود بین دو قبله را جمع کنند. این فاصله بهانه ای برای یهودیان شد تا مسلمانان را سرزنش کنند و بگویند شما که مدعی هستید دین جدیدی آورده اید با ما تفاوتی ندارید و تابع قبله ما هستید. به تدریج این سرزنش را به گونه ای رشد دادند که شرایط اجتماعی خاصی پدید آمد و رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) منتظر بودند تا از ناحیه خدا دستوری در این باره صادر شود. بالاخره وحی نازل شد و پیامبر (صلی الله و علیه وآله) موظف شدند به سمت کعبه بازگردند. می بینیم که به آسمان در انتظار وحی هستی. پس تو را حتماً به سمت قبله ای که به آن قبله خشنود هستی برمی گردانیم. قبله جدید همان مسجد الحرام است. روی خود را به سوی آن برگردان و هر جا که باشید به آن سمت نماز بخوانید. این اهل کتاب (یهودیان) می دانند که این مسأله حقی است از ناحیه خدا که بر شما نازل شده است اما آن ها منکر این حق می شوند و بر عناد خود پافشاری می‌کنند. از این آیات بر می آید که آنها فی الجمله به حقانیت پیامبر (صلی الله و علیه وآله) آگاهی داشته اند. قرآن در آیه 142 پیش بینی می‌کند که در آینده یهودیان خواهند گفت که علت تغییر قبله چه بود؟و از پیش پاسخ می دهد که ای پیامبر(صلی الله و علیه وآله) بگو مشرق و مغرب از آن خداست، هرجا را تعیین کند همان قبله است. در آیه 143 می فرماید که ما شما را امت وسط و برتر قرار دادیم. علت این که امت برتر را با عنوان امت وسط تعبیر می‌کند این است که عرب در مثال هایی مانند کوهان شتر یا قله کوه ها آن قسمت ها را برتر می دانسته است. در همان آیه 143 قرآن کریم راز تغییر قبله را صراحتاً بیان می‌کند و می فرماید: هدف این بود که بدانیم چه کسانی از تو تبعیت می‌کنند و چه کسانی رویگردان می شوند. اهل مکه به کعبه علاقمند بودند و خداوند متعال دستور داد تا به بیت المقدس نماز بخوانند و از این طریق مشخص شود که چه کسانی از پیامبر(صلی الله و علیه وآله) پیروی می‌کنند و چه کسانی با او مخالفت می‌کنند. همچنین به اهل مدینه که علاقمند به بیت المقدس بودند دستور داد تا به سمت کعبه نماز بخوانید به همین دلیل که مومنان امتحان شوند. در ادامه می فرماید: این کار جز برای کسانی که اهل هدایت هستند دشوار است. شخصیت‌ها و گروه‌های درگیر واقعه تغییر قبله در واقعه تغییر قبله، حضرت جبرئیل (علیه السلام)، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان از یک سو،یهودیان و مشرکان و منافقان مدینه از سوی دیگر حضور دارند. در کتاب احتجاج از امام حسن عسکرى (علیه السّلام) نقل شده که رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) تا وقتى که در مکه اقامت داشت، مأمور بود در نماز به سوى بیت المقدس بایستد و تا حدّ امکان در جایى نماز بخواند که کعبه و بیت المقدس در یک راستا قرار گیرد وگرنه فقط به سمت بیت‌المقدس بایستد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) در تمام مدّت سیزده سال ایام بعثت در مکه همین گونه رفتار کرد. پس از هجرت به مدینه نیز، به مدّت هفده یا شانزده ماه، از خانه کعبه منحرف و به سمت بیت‌المقدس نماز گزارد؛ به همین جهت گروهى از یهودیان مدینه از سر مباهات و افتخار، اعتراض کرده و گفتند: به خدا قسم، محمّد (صلی الله علیه و آله) نماز خود را درک نکرد (نمی‌دانست چگونه نماز بخواند) تا این‌ که روى به قبله ما آورده و به سبک عبادت ما عبادت نمود!. چون این سخن به گوش آن حضرت رسید، بر او گران آمده ‌‌(ناراحت شد‌‌‌‌) و به قبله آنان بى‏ رغبت، و به جانب کعبه راغب شد، و در سخنى که با جبرئیل (علیه السلام) نمود، ابراز داشت که آرزو مى‏ کنم که خداوند مرا از قبله بیت‌المقدس به سمت کعبه برگرداند؛ زیرا خاطرم از بابت این یاوه‏ سرایى یهود آزرده شده است.»

متن کامل این مقاله در بخش قرآنی سایت تبیان قابل مشاهده است.

گزارش: سمیرا حسن

تنظیم: هومن بهلولی