تبیان، دستیار زندگی
ملك الموت و فرشتگان قابض ارواح مانند آیینه صاف و روشن اند و در مقابل هر محتضری كه قرار می گیرند صورت ملكوتی صفات و اخلاق و اعتقادات خود او را نشانش می دهند; در واقع انسان محتضر صورت برزخی ملكاتِ خود را در فرشته ی مرگ می بیند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ملک الموت این شکلی است؟

ملك الموت در هنگام قبض روح انسان به چه صورتی ظاهر می شود؟

از آیات كریمه ی قرآن و روایات معصومین(علیهم السلام) استفاده می شود كه قبض روح انسان ها با هم متفاوت است و برخورد فرشتگان مرگ با انسان های متوفّی كاملا فرق می كند. با یكی از روی ملاطفت و رأفت و با صورتی زیبا برخورد می كنند و با دیگری از روی غضب و شدّت و با چهره ای زشت و كریه المنظر.

باید روشن بشود بالاخره چهره ی قابض ارواح به چه شكلی است و چگونه در مقابل انسان محتضر ظاهر می شود.

در ابتدا حدیثی را در این باب نقل می كنیم: روایت شده است كه: حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام) به ملك الموت گفت: آیا می توانی با آن صورتی كه روح فاجر را قبض می كنی خودت را به من بنمایی؟ ملك الموت عرض كرد: تو طاقت و تحمّل این را نداری (كه مرا بدان صورت ببینی) حضرت ابراهیم (علیه السلام) فرمود: بلی (طاقت دارم تو را بدان صورت ببینم). ملك الموت عرض كرد: صورت خود را از من برگردان و سپس مرا ببین. حضرت ابراهیم (علیه السلام) بدین طریق به ملك الموت نظر كرد; ناگهان دید مرد سیاه چهره ای با موهای راست شده و بوی متعفّن و با لباس های سیاه، به طوری كه از دهان و از دو سوراخ بینی او دود و آتش زبانه می كشید، در مقابل او حاضر است. حضرت ابراهیم(علیه السلام)غش كرد...[1].

امّا ملك الموتی كه با چهره ای زیبا و نكو در مقابل حضرت ابراهیم(علیه السلام)حضور داشت چگونه به صورتی زشت و كریه مبدّل شد؟

باید گفت: فرشتگان موجوداتی مجرّدند. مجردات در مقابل مادّیات اند. مادّه محدود به زمان و مكان و دست خوش تغییر و تحوّل و در معرض زوال و فساد است، به خلاف مجردات كه از این خصوصیات مبرّا هستند.

فرشتگان نیز موجوداتی منزّه از مادّه اند; لذا خصوصیات مادّه در آنها راه ندارد و شكل نمی پذیرد.[2] حال كه فرشتگان چنین اند، پس این همه روایات كه از هیئت و شكل فرشتگان خبر داده اند (از جمله روایت مزبور) چه می شوند؟

باید گفت همه ی این اخبار از باب «تمثّل» است و تمثّل با «تشكّل» فرق می كند.

ملك الموت و فرشتگان قابض ارواح مانند آیینه صاف و روشن اند و در مقابل هر محتضری كه قرار می گیرند صورت ملكوتی صفات و اخلاق و اعتقادات خود او را نشانش می دهند; در واقع انسان محتضر صورت برزخی ملكاتِ خود را در فرشته ی مرگ می بیند

معنای تمثّل ملك به صورت انسان این است كه ملك در ظرف ادراك بیننده به صورت انسان درمی آید، در حالی كه بیرون از ظرف ادراك او، واقعیّت و خارجیّت دیگری دارد و آن عبارت از صورت ملكی است.

به خلاف تشكّل كه اگر ملك به صورت انسان متصور و متشكل بشود، مبدّل به انسان واقعی می شود; چون در حالت تشكّل، هم در ظرف ادراك بیننده و هم در خارج ادراك، صورتی یكسان دارد.[3]

قرآن كریم در جریان تمثّل جبرئیل برای حضرت مریم(علیها السلام) می فرماید:

(فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِیًّا);[4] جبرئیل به صورت بشری برای مریم(علیها السلام) تمثّل كرد.

و این بدین معناست كه جبرئیل در ادراك مریم(علیها السلام) به صورت بشری محسوس شد نه این كه واقعاً جبرئیل به همان صورت درآمده باشد (بلكه در خارج از ادراك حضرت مریم(علیها السلام) صورتی غیر از صورت بشری داشت).

پس تمثّل عبارت است از ظهور چیزی برای انسان به صورتی كه انسان با آن الفت دارد و متناسب با همان غرضی است كه به خاطرش ظهور كرده است; مثلا جبرئیل به صورت بشری تمثّل كرد; چون مألوف و معهود آدمی از رسالت همین است كه شخص رسول رسالت خود را بگیرد و نزد مرسل الیه (آن كه پیام برای او فرستاده شده كه در این مثال حضرت مریم(علیها السلام) بوده است) بیاید و از طریق تكلّم و گفتگو آن را ادا كند. یا مانند تمثّل دنیا برای امام امیرالمۆمنین (علیه السلام)كه به شكل زنی زیبا و فریبنده ظهور كرد; چون معهود و مألوف دل های بشری همین است كه در مقابل دختری زیبا بیش از هر چیزی فریفته می شود.[5]

با بیان این مقدمه كه اولا، فرشتگان، موجوداتی مجرّدند و ثانیاً، اگر رابطه ای بین ملائكه و انسان هست به صورت تمثّل است و ملائكه هیچ گونه تشكّلی ندارند، نوبت به پاسخ پرسش این بخش می رسد و آن این كه ملك الموت و دستیاران او در هنگام قبض روح دارای شكل خاصّی نیستند، بلكه این تلقّی و دریافت و ادراك انسان محتضر از فرشته ی مرگ است كه او را به صورت خاصّی رۆیت می كند.

در حقیقت باید گفت: ملك الموت و فرشتگان قابض ارواح مانند آیینه صاف و روشن اند و در مقابل هر محتضری كه قرار می گیرند صورت ملكوتی صفات و اخلاق و اعتقادات خود او را نشانش می دهند; در واقع انسان محتضر صورت برزخی ملكاتِ خود را در فرشته ی مرگ می بیند، لذا فرشتگانی كه مأمور قبض روح مۆمنان هستند، بنا به روایات وارد شده، صورتی زیبا دارند و در مقابل، مأموران قبض روح كافران و تبهكاران چهره ای زشت و كریه دارند.

چون ملك الموت موجودی مجرّد است در یك زمان می تواند چند انسان را كه در چند مكان مختلف هستند قبض روح كند

در نتیجه، شكل ظهور فرشته ی مرگ، هنگام قبض روح، به ملكات و اعتقادات شخص محتضر بستگی دارد. هر چه اعمال و نیّات و عقاید انسانِ محتضر پاك و بی شائبه باشد، ملكی را كه رۆیت می كند زیباتر و دلرباتر است و هر چه اعمال انسان زشت و پلید باشد، فرشته ای را كه می بیند خشن تر و وحشتناك تر است.

آیا فرشته ی مرگ می تواند در یك زمان، روح افراد متعدد را در جاهای متفاوت قبض كند؟

از آن جا كه فرشتگان جزء موجودات مجرّدند و مجرّدات محدود به زمان و مكان نیستند، پس چنین نیست كه فرشته ای در مكانی باشد و نتواند در مكان دیگری حاضر شود. (عبدالله جوادی آملی، صورت و سیرت انسان در قرآن، ج 14، ص 319)

حال كه هم ملك الموت و هم فعل او كه قبض روح انسان است، مجردند، پس ملك الموت با قوه ی خاصّی روح انسان را كه او هم از مجردات است قبض می كند و این ها هیچ كدام در ظرف زمان و مكان محقق نمی شود; لذا اشتغال فرشته ی مرگ برای قبض روح یك انسان او را از قبض روح انسان دیگری كه در مكان دورتری است، ناتوان نمی كند، بلكه چون ملك الموت موجودی مجرّد است در یك زمان می تواند چند انسان را كه در چند مكان مختلف هستند قبض روح كند.

مۆیّد این مطلب روایتی است از امام صادق(علیه السلام) كه فرمود: از ملك الموت پرسیده شد: چگونه در یك لحظه ارواح را قبض می كنی در حالی كه بعضی از آنها در مغرب اند و بعضی در مشرق؟ پاسخ داد: این ارواح را به خود می خوانم و آنها اجابت می كنند. (محمد حسین طباطبایی، انسان از آغاز تا انجام، ص 66 ـ 67، و شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 134)

پی نوشتها:

[1]. ر.ك: الحویزی، تفسیر نورالثقلین، ج 4، ص 226.

[2]. ر.ك: محمد تقی مصباح یزدی، معارف قرآن، ص 244 ـ 246; محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج 17، ص 13 و رسائل توحیدی، ص 194.

[3]. ر.ك: محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج 17، ص 13.

[4]. سوره ی مریم، آیه ی 17.

[5]. ر.ك: محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج 14، ص 36 ـ 40، و عبدالله جوادی آملی، سیره ی پیامبران در قرآن، ج 7، ص 365.

فرآوری: آمنه اسفندیاری 

بخش اعتقادات شیعه تبیان


منابع:

سایت اندیشه قم

تفسیر نورالثقلین، ج 4

تفسیر المیزان، ج 14

مطالب مرتبط:

دستیاران عزرائیل در قبض روح

رابطه نوع مرگ با اعمال انسان

مسأله روح در قرآن

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.