خوشا شیراز و وضع بی مثالش!
به قول حافظ: «خوشا شیراز و وضع بی مثالش، خداوندا نگه دار از زوالش». این شهر زیبا، مملو از انواع باغ‌ها و زیبایی‌ها است. فصل بهار نیز بهترین زمان برای سفر به شیراز و گشت زدن در گوشه و کنار این شهر است.
برای آشنایی با انواع جاذبه‌های شیراز، با ما همراه باشید.
تخت جمشید
تخت جمشید یکی از عظیم‌ترین بناهای سنگی جهان بر فراز تپه سنگی در دامنه غربی کوه رحمت (کوه مهر باستان) در فاصله 50 کیلومتری شمال غربی شیراز و در فاصله 5 کیلومتری مرودشت قرار گرفته است. ساختمان این بنای شکوهمند که اندکی بیش از 125 هزار متر مربع گستردگی دارد، به دستور داریوش اول هخامنشی آغاز شد و کارهای ساختمانی در آن، تا پایان دوران فرمانروایی هخامنشیان ادامه داشت. این مجموعه، چهار بخش کلی به نام‌های کاخ‌های تشریفاتی، سرای نشیمن و کاخ‌های کوچک اختصاصی، خزانه‌های شاهی و دژ و باروهای حفاظتی دارد. ساختمان‌های موجود در این مجموعه شامل، کاخ کوچک یا دروازه ملل، آپادانا (بزرگ‌ترین کاخ موجود بر روی صفه)، کاخ داریوش که آن را کاخ تچر و کاخ آیینه نیز می‌نامند، تالار صد ستون، خزانه تخت جمشید، چاه سنگی، دروازه نیمه تمام، آرامگاه اردشیر دوم و سوم، کاخ خشایار شاه (هدیش) و کاخ سه دری با تالار شورا هستند.
مجموعه میراث جهانی پاسارگاد
کوروش بزرگ در سال 550 پیش از میلاد، دولت هخامنشی را بنیاد نهاد و پاسارگاد که دشتی پهناور و خرم بود را به عنوان نخستین پایتخت خود برگزید. آثاری که در این منطقه زیبا برجای مانده عبارتند از آرامگاه کوروش، آرامگاه کمبوجیه (زندان سلیمان) تل تخت (تخت سلیمان)، کاخ بارعام (کاخ نشیمن)، کاخ دروازه و همچنین آثار یک پل، آب‌نماهای باغ شاهی و کاروانسرای مظفری.
حافظیه
حافظ علاقه زیادی به شیراز داشت و به همین جهت غیر از دو سفر کوتاه، در تمام طول عمر در شیراز اقامت داشته است. حافظ در سال 791 هجری قمری، دیده از جهان فروبست و او را در شیراز به خاک سپردند. بنای امروزی آرامگاه حافظ به دستور علی اصغر حکمت، وزیر فرهنگ و علی ریاضی رئیس فرهنگ فارس با بهره گیری از عناصر معماری زندیه و یادمان‌های حافظ توسط آندره گدار معمار فرانسوی، نخستین رئیس انجمن باستان‌شناسی ایران، طراحی و به اجرا درآمد. مزار خواجه حافظ در وسط این بنا قرار دارد که حدود یک متر از زمین بلندتر است. در جوار آرامگاه حافظ بزرگانی چون اهلی شیرازی، فرصت الدوله شیرازی، فریدون توللی، حمید دیرین و دکتر شاهپور شهبازی آرمیده‌اند.
سعدیه
عمارت سعدیه در قدیم عبارت بود از بنای دوطبقه آجری که دو اتاق در طرفین آن بوده و مزار سعدی در اتاق شرقی در طبقه زیرین آن قرار داشت و دور آن نرده‌های چوبی و منبت کاری شده قرار گرفته بود. اتاق غربی، بعدها مدفن شوریده یکی از شعرای قرن سیزدهم هجری قمری در شیراز گردید. این بنا تا سال 1327 هجری شمسی برپا بود. آرامگاه جدید در میان باغی به وسعت تقریبی 10 مترمربع قرار گرفته است. این بنا دارای گنبدی زیبا است که در جلوی آن ایوانی تالار مانند قرار دارد که توسط هشت ستون سنگی نگهداری می‌شود. در بنای جدید، قبر سعدی در میان عمارتی هشت ضلعی با سقفی بلند و کاشی کاری شده قرار دارد.
شاه چراغ
آرامگاه سیدمیر احمد بن موسی کاظم (ع) برادر امام رضا (ع)، معروف به شاه چراغ در شیراز روبروی مسجد نو قرار دارد. بنای حرم، مشتمل بر ایوانی در جلو و حرمی گسترده در پشت ایوان است. در چهار جانب حرم، چهار شاه‌نشین قرارگرفته و مسجدی نیز در پشت حرم ساخته شده است. ضریح مطهر که در شاه‌نشین زیر گنبد قرار دارد، از نقره ساخته شده است. بقعه دارای دو در است، در نقره ورودی از سمت ایوان که به در ظلل‌السلطانی معروف بود؛ اما بعدها به جای آن، در میناکاری جدیدی گذاشته شد و در قدیمی به موزه آستانه منتقل گردید. آیینه کاری، نوشته ثلث، نسخ، نستعلیق و درهای نقره این آرامگاه، بر شکوه و عظمت این بارگاه ملکوتی دوچندان افزوده است.
مسجد نو
این مسجد از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بناهای شیراز است. این مسجد از لحاظ معماری به ویژه طاق‌ها و رواق‌های آن، قابل توجه و تحسین برانگیز است. امروزه مسجد نو محل برپایی نماز جمعه شیراز است و به عنوان مسجد شهدا شناخته می‌شود.
مسجد وکیل
این مسجد در شرق عمارت کلاه فرنگی، بین حمام و بازار وکیل واقع شده است. این مسجد از شاهکارهای دوره زندیه به شمار می‌آید. مسجد وکیل به دستور کریم خان زند و به سال 1187 هجری قمری ساخته شده است. بنای مسجد با مساحتی حدود 11 هزار متر مربع، مشتمل بر سر در مجلل، صحن، ایوان‌های شمالی و جنوبی، شبستان شرقی و غربی و حیاط کوچک کناری است. شبستان مسجد وکیل با کاشی‌کاری‌های زیبا، حجاری‌های ستون‌دار چهل و هشت‌گانه و منبر چهارده پله یکپارچه مرمرین آن، از شاهکارهای دوران زندیه به شمار می‌آید.
دروازه قرآن
دروازه قرآن در میان کوه‌های باباکوهی و چهل مقام واقع شده است. پیشینه این بنا به دوره عضدالدوله دیلمی باز می‌گردد که از سنگ و گچ ساخته شده بود. در قسمت فوقانی این دروازه، دو نسخه قرآن دست‌نویس مربوط به دوران تیموری به خط ثلث عالی منسوب به «ابراهیم سلطان» قرار داشته و به همین جهت این دروازه را دروازه قرآن نامیده‌اند. در زمان زندیه، این دروازه بازسازی و مرمت گردید.
باغ ارم
باغ ارم از مشهورترین باغ‌های شیراز است که در شمال و در خیابان ارم شیراز واقع شده است. ساخت نخستین عمارت این باغ در زمان ناصرالدین شاه قاجار صورت گرفته و در سال 1310 هجری خورشیدی تکمیل شده است. در سال 1359 هجری خورشیدی، پس از بازسازی، این باغ تبدیل به باغ گیاه‌شناسی گردید. عمارت باغ ارم، شاهکار معماری دوران قاجاریه است. برجسته‌ترین ویژگی این بنا، ایوان مرکزی دوطبقه آن است.
باغ عفیف آباد
از باغ‌های تاریخی است که با وجود سال‌های متمادی، هم‌چنان سادگی و اصالت خود را حفظ کرده است. مساحت این باغ بیش از 127 هزار متر مربع است. عمارت این باغ از شاهکارهای معماری دوره زندیه و قاجاریه به شمار می‌آید. ازاره‌های این عمارت، با کنده‌کاری‌های سنگی از سربازان مختلف و ایوان شرقی این عمارت با گچ‌بری‌های رنگی تزیین شده که در آن نقش‌هایی به تقلید از نقوش دوره هخامنشی و ساسانی، گچ‌بری شده‌اند. در داخل عمارت نیز اتاق‌ها و تالارها گچ‌بری و مقرنس‌کاری شده و با نقوش گل و بوته، صحنه شکار و مجالس بزم و رزم، تزیین شده‌اند. این باغ دارای ساختمان دیگری شامل قهوه‌خانه سنتی و حمام و خزینه است. اکنون از این عمارت به عنوان موزه نظامی ارتش و موزه عبرت استفاده می‌شود.
باغ دلگشا
باغ دلگشا در نزدیکی آرامگاه سعدی واقع شده است. این باغ با مساحت 7.5 هکتار از زیباترین تفرجگاه‌های شیراز است و هوای همیشه بهاری آن و غروب زیبای آن، زبانزد مردم شیراز است. این باغ در زمان صفویه بسیار آباد و باشکوه بوده است. در پایان زمامداری فتح علی شاه قاجار در سال 1236 ه. ق، شاهزاده رضا قلی میرزا، حاکم فارس، این باغ را از مالکش خریداری و شروع به بهسازی و ساختن عمارتی باشکوه در آن کرد.
باغ نظر (موزه پارس)
باغ نظر در بین سال‌های 1179 تا 1193 هجری قمری ساخته شده است. این باغ در دوران کریم‌خان زند از مراکز عمده تشریفات سیاسی به شمار می‌آمده است. این مکان را به نام عمارت کلاه فرنگی نیز می‌شناسند. عمارت کلاه فرنگی این باغ، به صورت هشت ضلعی است و در زمان کریم‌خان زند، محل پذیرایی مهمانان داخلی و خارجی بوده است. این عمارت یک تالار مرکزی و چهار شاه‌نشین جانبی دارد. نمای بیرونی عمارت با کاشی‌کاری‌های زیبایی تزیین شده است. تزئینات عمارت کلاه فرنگی با کتیبه‌ها و لچک‌ها و کاشی‌کاری بدیع از شاهکارهای هنرمندان دوران زندیه است. باغ نظر در اویل دوره قاجاریه نیز از باغ‌های مشهور و مورد توجه فرمانروایان قاجار بوده است.
باغ جهان نما
باغ جهان نما یکی از باغ‌های قدیمی و تاریخی شیراز است و حدود 40 هزار متر مربع مساحت دارد. در سال 1185 هجری قمری و به دستور کریم‌خان زند، عمارتی هشت ضلعی با نمای آجری همانند عمارت کلاه فرنگی موزه پارس در آن ساخته شد. در دوران قاجاریه، باغ جهان نما از باغ‌های آباد و پرشکوه بوده و محلی برای پذیرایی از مهمانان حکومتی بوده است. در داخل عمارت، حوضی هشت‌گوش از سنگ مرمر یکپارچه با فواره‌ای سنگی در وسط آن قرار دارد. تزئیناتی که به صورت نقاشی در داخل عمارت وجود دارد، بسیار باشکوه و ارزنده است.
حمام وکیل
حمام وکیل در اواسط حکومت کریم‌خان زند و به دستور وی با مساحت 1350 متر مربع ساخته شد. دیواره‌ها، طاق‌نماها و سه کنج‌های طاق‌ها با آهک‌بری‌های دارای طرح‌های گل و بوته، اسلیمی و هندسی آراسته شده‌اند. وجود ده مجلس نقاشی به صورت آهک‌بری از دوران قاجاریه، از خصوصیات حمام است که دارای موضوعات مذهبی و اسطوره‌ای می‌باشد. این نقوش شامل صحنه به معراج رفتن رسول اکرم (ص)، شمایل حضرت علی (ع) و ذوالفقار، شیرین و فرهاد، بیژن و منیژه، به چاه انداختن یوسف (ع)، بیرون آوردن یوسف (ع) از چاه، شیخ صنعان و دختر ترسا، قربانی کردن اسماعیل (ع) است. این حمام اکنون موزه صنایع دستی و عشایر نیز هست.
ارگ کریمخانی
ارگ کریم خان، مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بنای دوران زندیه است که هنوز در مرکز شیراز چون نگینی از دوران با شکوه زندیه می‌درخشد. این ارگ، مرکز حکومتی کریم خان و خاندان زند و محل سکونت آنان بوده است. این ارگ با مساحت 4 هزار متر مربع در زمینی به وسعت 12 هزار و 800 متر مربع بنا شده است. دیواره‌های آجری این بنا، 12 متر ارتفاع دارد و در هر گوشه آن، برجی به ارتفاع 14 متر است. بر روی بدنه دیوارها و برج‌ها، نقش و طرح‌نگارهای ساده و زیبای آجری دیده می‌شود. بر سردر ارگ، صحنه نبرد و کشته شدن دیو سفید به دست رستم به صورت کاشی‌کاری هفت‌رنگ نقش بسته است. این کاشی‌کاری متعلق به دوره قاجاریه است که به ارگ افزوده شده است. یک هشتی، ورودی ارگ را تشکیل می‌دهد که از یک طرف به حیاط خلوت و از طرف دیگر به محوطه داخلی ارگ راه پیدا می‌کند. ارگ دارای فضاهای متعددی شامل شاه‌نشین شمالی (زمستان‌نشین) شاه‌نشین جنوبی (تابستان‌نشین) و ساختمان غربی چهار فصل است. این ساختمان‌ها در طول زمان دست‌خوش تغییراتی شده‌اند که بارها مرمت و بازسازی گردیده‌اند. برخلاف نمای بیرونی، ساختمان‌های داخلی ارگ از نمای زیباتری برخوردارند. داخل اتاق‌ها با نقوش اسلیمی، ترنج و گل و مرغ با رنگ‌های زنده و آب طلا تزیین شده‌اند. بعد از انقراض دولت زندیه، بخشی از تزیینات این بنا توسط خاندان قاجار به تهران منتقل شد. از دیگر نقاط گردشگری این شهر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آرامگاه خواجوی کرمانی
کمال‌الدین ابوالعطا متخلص به خواجو، شاعر قرن 8، در کرمان متولد و در سال 750 هجری قمری در شیراز درگذشت. آرامگاه این شاعر بزرگ در قسمت غربی تنگ الله اکبر مشرف بر دروازه قرآن قرار گرفته است.
هفت تنان (موزه سنگ)
از بناهای به یادگار مانده از دوران کریم‌خان زند است که در شمال آرامگاه حافظ در دامنه کوه تخت ضرابی (کوه چهل مقام) واقع شده است. وجود مدفن هفت عارف گمنام، این مکان را به هفت تنان مشهور کرده است.
آرامگاه شاه شجاع (ع)
در بلوار هفت تنان واقع شده است، ابوالفوارس جلال‌الدین، امیر مبارزالدین بن محمد، ملقب به شاه شجاع یکی از بزرگ‌ترین و شجاع‌ترین پادشاهان آل مظفر است.
مدرسه خان
از مدارس قدیمی شیراز در خیابان لطفعلی خان زند (محله اسحاق بیگ) واقع شده است و از نظر کاشی‌کاری، مقرنس کاری و کتیبه‌های زیبا به خط ثلث، از شاهکارهای معماری دوران صفویه به شمار می‌آید.
آرامگاه شیخ روزبهان
به صورت طاق‌های تو در تو ساخته شده و 6 سنگ قبر در میان آن قرار دارد. این قبور متعلق به شیخ، فرزندان و نوادگانش می‌باشد.
شهر باستانی بیشاپور
حدود 200 هکتار مساحت دارد و دربرگیرنده بناهای مذهبی و حکومتی است. از جمله آن‌ها می‌توان به معبد آناهیتا، تالار تشریفات شاپور، ایوان موزاییک، کاخ والرین، مسجد و مدرسه علوم دینی، استودان‌های ساسانی، آتشکده بیشاپور و مسجد جامع بیشاپور اشاره کرد.
نقش رستم
یکی از جایگاه‌های مقدس و مورد احترام ادوار باستانی است و آثاری از سه دوره تاریخی ایلامی، هخامنشی و ساسانی، بر سینه کوه، سنگ‌تراشی شده است. آرامگاه‌های پادشاهان هخامنشی خشایار شاه، داریوش اول، اردشیر اول و داریوش دوم، در بخش بالایی کوه و همانند یکدیگر کنده شده‌اند.
نقش رجب
در شمال تخت جمشید، نقوشی از دوران ساسانیان در فرورفتگی کوه حجاری شده است که به نقش رجب معروف است.
