آیا به والدینشان اطلاع دهیم؟
مسئله امر به معروف و نهى از منکر از مهم ترین ارکان اسلام است که به هیچ وجه نمىتوان شانه از زیر بار مسئولیت آن خالى کرد، این دو وظیفه در جایی ساقط مىشود که امیدى به تأثیر آن نباشد و دیگر شرایط لازم در آن جمع نگردد.
در رابطه با پرسش فوق باید این موضوع را از باب وظیفه امر به معروف و نهی از منکر تحلیل و بررسی نمود.
اگر چه امر به معروف و نهی از منکر بر هر فرد مسلمان واجب است، اما اولین مرحله آن این است که با خود فرد در باره این کار زشتش صحبت کنید و با برخورد ملایم و صحیح او را در جریان عواقب دنیوی و اخروی این گناه بگذارید و از او بخواهید از این عمل دست بردارد، ممکن است با تذکر شما که از سر دلسوزی است ان شاء الله متنبه شود و از این گناه دست بردارد، و اگر با این تذکرات اصلاح نشد آن گاه او را بترسانید که اگر دست از این کار برندارید خانواده شما را در جریان می گذارم، شاید در این مرحله به خود آمد و به لطف الهی از گناهش دست برداشت، همه این مراحل باید به صورت تدریجی و با ملایمت و ملاطفت انجام پذیرد نه با خشونت، البته در مرحله بعد یعنی اطلاع دادن به خانواده نیز باید این مسئله را لحاظ کرد که اگر مطلع ساختن پدر و مادر موجب مفسده ای بالاتر نمی شود و عواقب ناگواری را به دنبال ندارد می شود آنها را در جریان گذاشت، اما اگر امکان مفسده بالاتر باشد انسان موظف به این کار نیست.
امر به معروف و نهی از منکر از فرایض بزرگ اسلامی است که اجرای آن آثار و برکات فراوانی را به دنبال دارد، امر به معروف و نهی از منکر از فروع دین اسلام و اجرای آن باعث برپا شدن واجبات و از بین رفتن منکرات و برقراری امنیت و آسایش در جامعه می شود؛ زیرا از نظر اسلام جامعه انسانی یک واحد به هم پیوسته است که اگر جلوی میکروب های موجود در یک عضو گرفته نشود، ناراحتی و مرض از یک عضو به سایر اعضا سرایت خواهد کرد. امر به معروف و نهی از منکر به منزله واکسیناسیون جامعه و جلوگیری از ابتلا به بیماری های روحی و روانی است. بر این اساس امر به معروف و نهی از منکر برای تمام جوامع ضرورت تام دارد. از این رو کسانی که به اجرای این فریضه الاهی اقدام می کنند، باید خود نیز دارای ویژگی های ارزنده ای باشند تا کلام و سخن آنها در دیگران اثر بخشد، و با به کارگیری روش ها و شیوه های صحیح تربیتی که موافق روح و طبع افراد است، زمینه هدایت آنها را فراهم نمایند.
فلسفه بعثت و دعوت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) تربیت و هدایت انسان‌ها بوده، و پیامبر گرامی اسلام در این راستا، از راه‌های بسیاری استفاده کرده که نمونه ای از آن، امر به معروف و نهی از منکر و نحوه اجرای آن است؛ زیرا امر به معروف و نهی از منکر دو عامل مهم تربیتی و بازدارنده از زشتی‌ها است. وظیفه‌ای است که افزون بر حاکم و دولت اسلامی، بر عهده همگان نهاده شده است، تا هر کس به قدر توان خویش بتواند، در تربیت عمومی سهم داشته باشد، ولی سیره پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در اجرای امر به معروف و نهی از منکر به گونه‌ای بوده است که بتواند، به عنوان حاکم دولت اسلامی و به عنوان پیامبر رحمت بر همگان رحمت باشد و هم از هرج و مرج‌ها جلوگیری نماید، این وظیفه مهم به صورت کامل آن‌گاه میسر است که امر به معروف و نهی از منکر، با زبان خوش و مدارا آغاز شود. بنابراین اگر در جامعه ای امر به معروف و نهی از منکر ترک شود، گناه و فساد یک نفر یا یک گروه به سایر افراد و سایر گروه ها نیز سرایت می کند و جامعه را آلوده می کند.
قرآن مجید یکی از صفات برجسته مۆمنان را امر به معروف و نهی از منکر دانسته، می فرماید: "والمۆمنون والمۆمنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف وینهون عن المنکر"؛ [1] مردان مۆمن و زنان مۆمن دوستان یکدیگرند، به نیکی فرمان می دهند و از ناشایست باز می دارند.
علاوه بر این خداوند امر به معروف و نهی از منکر را نشانه بهترین امت ذکر فرموده است: "کنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف وتنهون عن المنکر"؛ [2] شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده اید، به کار پسندیده فرمان می دهید، و از کارهای ناپسند باز می دارید.
گذشته از این مسئله (امر به معروف و نهی از منکر)، از باب تذکر نیز انسان وظیفه دارد، برخی از مسائل را به برادران دینی تذکر دهد؛ چراکه قرآن می فرماید: " وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرى تَنْفَعُ الْمُۆْمِنینَ"؛ [3] و پیوسته تذکّر ده، زیرا تذکّر مۆمنان را سود مىبخشد. و در جایی دیگر می فرماید: " فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْرى"؛ پس تذکّر ده اگر تذکّر مفید باشد!
گفتنی است، با تمام اهمیتی که در اسلام برای امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد، اما اجرای آن شرایطی دارد که در صورت نبود هر یک از آنها، وجوب آن از عهده انسان ساقط می شود. در این مقال به جهت اختصار و به تناسب پرسش به یکی از آنها اشاره می کنیم، و آن احتمال تأثیر است. این وجوب تا زمانی بر عهده انسان است که احتمال تأثیر باشد، اما زمانی که دیگر احتمال اثر بخشی نباشد، تکلیف از انسان برداشته می شود. این جا است که قرآن کریم می فرماید: "یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ"؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید مراقب خود باشید، هنگامى که شما هدایت یافتید گمراهى کسانى که گمراه شدهاند به شما زیانى نمىرساند، بازگشت همه شما به سوى خدا است و شما را از آنچه عمل مىکردید آگاه مىسازد. [4]
این آیه اشاره به زمانی دارد که امر به معروف و نهى از منکر کارگر نمىشود، و یا شرایط دیگر آن وجود ندارد.
گاهى برخی از افراد در چنین زمانی ناراحت مىشوند که با این حال، تکلیف ما چیست؟ قرآن در پاسخ آنها مى فرماید براى شما هیچ جاى نگرانى وجود ندارد؛ چراکه شما وظیفه خود را انجام دادهاید، ولی آنها نپذیرفتهاند و یا زمینه پذیرشى در آنها وجود نداشته است، بنابراین زیانى از این ناحیه به شما نخواهد رسید.
این معنا در احادیث هم نقل شده است. از پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره این آیه سۆال کردند، آن حضرت فرمودند: "ایتمروا بالمعروف و تناهوا عن المنکر فاذا رایت دنیا مۆثرة و شحا مطاعا و هوى متبعا و اعجاب کل ذى راى برایه فعلیک بخویصة نفسک و ذر عوامهم"؛ [5] امر به معروف و نهى از منکر کنید، اما هنگامى که مشاهده کردید، مردم دنیا را مقدم داشته و بخل و هوا بر آنها حکومت مىکند و هر کس تنها نظر خود را مىپسندد (و گوشش بدهکار سخن دیگرى نیست) به خویشتن بپردازید و عوام را رها کنید. [6] روایات دیگرى نیز به این مضمون در منابع روایی آمده است که همگى همین حقیقت را دنبال مىکنند. [7]
به هر حال تردیدی نیست که مسئله امر به معروف و نهى از منکر از مهم ترین ارکان اسلام است که به هیچ وجه نمىتوان شانه از زیر بار مسئولیت آن خالى کرد، این دو وظیفه در جایی ساقط مىشود که امیدى به تأثیر آن نباشد و دیگر شرایط لازم در آن جمع نگردد.
پی نوشتها:
[1] توبه، 71.
[2] آل عمران، 110.
[3] ذاریات، 55.
[4] مائده، 105.
[5] مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج 97، ص 84
[6] در این باره ر.ک: مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج 5، ص 112
[7] بحارالأنوار، ج 97، ص 84.
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
سایت اسلام کوئیست
بحارالانوار ج 97
مطالب مرتبط:
