من از دنیا خسته شدم! کمکم کنید!
ملالت یا همان به‌ستوه آمدن و افسردگی یکی از واژه هایی است که می توان گفت مکرراً امیرالمۆمنین علی (علیه السلام) بنابر مناسبت های خاص در کلام خود وارد کرده اند؛ گاهی در بیان ویژگی های دوست از چنین فردی در دوستی نهی کرده اند و گاهی هم ملالت را حاصل پر حرفی دیگران بیان کرده اند. که در این نوشتار به گوشه ای از بیانات ایشان راجع به ملالت می پردازیم.
انسان ملول بی وفاست
قال علی (علیه السلام):«لا وفاء لملول»(1) براى ملول و افسرده، وفایى نیست.
وفا، فضیلتى نفسانى است كه با آن كارهایى را که انسان برای انجام آنها عهد بسته است بهتر انجام مى دهد. در مقابل صفت وفا صفت غدر و حیله گرى وجود دارد. وفاى به عهد و پیمان از بزرگى روح و شهامت نشأت مىگیرد چون هر گاه آدمى بتواند بزرگوارى و وقار را به همراه داشته باشد و به كار بزرگ بپردازد و انتظار داشته باشد كه نام نیكى از او بماند ناگزیر باید با وفا باشد.(2)
عوامل ملال
ملول بر وزن فعول از ملال به معناى خستگى است. و ملال یعنی اینكه نفس از به پایان رساندن كارهایى كه باید انجام دهد روى بگرداند و عواملى موجب این ملال مىشود:
1ـ بازى كردن نیروى واهمه با نیروى عقل و مخالفت کردن با آن؛ گاهی نفس انسان را متوجه کارهایی می کند و آنها را پیش چشم فرد مهمتر از کار اصلی او جلوه می دهد در نتیجه فرد از انجام آن كار برمی گردد و نفس او را معتقد می سازد به این كه انجام آن كار در هر وقتى كه فرد بخواهد آسان است در نتیجه او را از كار سودمند منصرف مىكند و به بیهودگى مىكشاند.
2ـ ضعیف بودن نیروهاى حركت دهنده؛ پس به خاطر راحت طلبى فرد از انجام آن کار منصرف مىشود و نفس به شك و تردید در كارها عادت مىكند و این حالت برایش ملكه مىشود.(3)
پس وفاى به عهد در نفس انسان ملول یافت نمىشود چون هنگامى كه در شخص ملول این ملكه پیدا شد قدرت ندارد كه كارى را تمام كند چه رسد به آن كه كار را خوب انجام دهد. در نتیجه وفا كردن به آنچه وعده داده است، برایش ممكن نمىشود، و برایش پیمان شكنى روى مىدهد، پس براى خردمند سزاوارتر آنست كه با تكیه بر پیمان و وعده او كارى انجام ندهد و به گفتار و كردارش اعتماد نكند چون عقل چنین شخصى مغلوب و شكست خورده و نیروها از اختیارش رفتهاند.
دل های افسرده
قال علی (علیه السلام): «إنّ هذه القلوب تملّ كما تملّ الأبدان، فابتغوا لها طرائف الحكم.»(4) دل ها خسته مىشوند مانند بدن ها، پس براى آنها حكمت هاى دلنشین بجویید.
منظور این است كه دل ها از مباحث و مناظرات عقلى و كلامى درباره توحید و عدل خسته مى شود و باید امثال و حكمت هایى را كه مربوط به امور اخلاقى است، جستجو كرد، مانند ستایش صبر، پارسایى و پاكدامنى و نكوهش شهوت و غضب.(5)
عمل مستمر بهتر از پرکاری ملال آور
قال علی (علیه السلام): «قلیل تدوم علیه أرجى من كثیر مملول منه».(6) كار كمى كه پیوسته [و با نشاط] انجام دهى امیدوار كنندهتر است از پر كارى خسته كننده.
از درس هاى جالب و پرارزشى كه امام در این سخن بیان فرموده و انسان ها را راهنمائى فرموده این است اگر كه كارها را مرتب و مداوم انجام دهند پر بركتتر است تا كار زیاد و غیر مداوم كارها هنگام شروع اگر از تداوم برخوردار شود پیشرفت خواهد كرد نه كارهائى كه سنگین است و خسته كننده و معمولا پیامد ندارد.
پرحرفی ملال آور
افراد پرحرف به قدری حرف می زنند که اجازه صحــــبت به افراد دیگر نمی دهند. جالب اینجاست کـه بیشتر حرف های آنها اصلاً ربطی به موضوع مورد بحث ندارد و صرفاً موجب از دست دادن وقت و زمان می شوند. این پرحرفی برای تمام اقشار جامعه خطرناک است به ویژه دانشمندان. قال علی(علیه السلام): «الإكثار یزلّ الحكیم، و یملّ الحلیم فلا تكثر فتضجر، و لا تفرط فتهن.»(7) پرگویى، دانشمند را مىلغزاند و بردبار را خسته و ملول مىكند پس پر حرفى نكن كه دلتنگ مىشوى و افراط مكن كه خوار مىگردى.
باز ایشان در این مورد می فرمایند: «خیر الكلام ما لا یمل ولا یقل»(8). بهترین سخن آن است که نه ملال آورد و نه اندک باشد (تا به کلام خلل وارد نشود).
بنابر فرمایشات امام علی (علیه السلام) بهتر است در دوستی با افراد نهایت توجه به کار رود تا افراد ملول و خسته را که حتی به عهد خود وفا نمی کنند به دوستی نگیریم و یا از کارهای ملال آور اجتناب کنیم تا به ترک کارها منجر نشود و کار اندک مستمر را بر کار خسته کننده ترجیح دهیم.
پی نوشت ها:
1ـ غرر الحكم، حدیث 888.
2ـ شرح بر صد کلمه امیرالمومنین، شیخ کمال الدین میثم بن علی بحرانی، ص158.
3ـ همان.
4ـ نهج البلاغه، حکمت91.
5ـ جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ج 7،ابن ابى الحدید،ترجمه دكتر محمود مهدوى دامغانى.
6ـ نهج البلاغه، حکمت278.
7ـ غرر الحكم، حدیث 2009.
8ـ همان، حدیث 4969.
زهرا انصاری نسب
بخش نهج البلاغه تبیان
مطالب مرتبط:
