آقایان خبرنگار بیاید توبه کنیم

رسانه ها آنقدر جایگاه مهمی در عصر کنونی دارند که در نظریات ارتباطاتی معاصر از آنها به عنوان رکن چهارم دموکراسی نیز یاد شده است. رسانه هایی که وظیفه هدایت و رهبری، اطلاع رسانی، سرگرمی و تبلیغات و.... را بر عهده دارند، این سکان به دست کسانی هدایت می شود که در نگاه کلی آنان را اهالی رسانه می نامند. اهالی ای که از این ابزار گاهی استفاده هایی شخصی و منفعت طلبانه می کنند و این رکن چهارم را در دموکراسی سلیقه ای خود به کار می گیرند. آنها در این راه آنطور که باید و می خواهند به مدیریت و هدایت افکار عمومی می پردازند.

واقعیت همیشه آنطور که در رسانه ها می خوانید نیستند، عینیت گرایی در روزنامه نگاری امری متعالی و البته سخت است. رسانه ها هنگامی که مستقل نباشند و در خدمت افراد و گروه ها در آیند نمیتوانند عینت گرایی را رعایت کنند و شما چند رسانه را می شناسید که مستقل باشند و یا تکیه به صاحب قدرتی نداشته باشند؟ رسانه ها در هر صورت معمولا حداقل در برخی از اخبار و  تحلیل های خود به  طرفی غش می کنند! و در این راه گاهی باید خطاهایی را نبینند یا کم رنگ ببینند و یا مواردی را بیش از آنچه هستند مشاهده و بازنمایی کنند.

هر چه یک رسانه بیش تر به یک قدرت مالی یا سیاسی تیکه داشته باشد  جانب گرایی و عدم حق گرایی بیشتر در محتوای رسانه ای آن نمود پیدا می کند. این مورد را بیشتر در مقاطع خاص سیاسی به ویژه انتخابات ها و رقابت های سیاسی  مشاهده خواهید کرد. رسانه های دولتی بهترین مثال برای این موضوع اند، تغییر موضع گیری های این رسانه ها در مقطع تغییر دولت ها به وضوح دیده می شود.

این نوع نگاه و زیست رسانه ای  باعث می شود  شاهد انواع تخریبها و بداخلاقی ها در سطح رسانه ها باشیم اما همیشه  این وابستگی مالی و سیاسی یک رسانه نیست که به طور تمام قد  او را در عرصه حمایت های بی شائبه و همه جانبه از یک فرد یا گروه وارد می کند بلکه گاهی افراد برای عمل به اعتقاد خود با نیت خالص مبادرت به این کار می کنند که افراط و تفریط ، کج سلیقگی، کج رفتاری و باورهای نادرست باعث می شود که آنها هم وارد موج بی اخلاقی ها شوند.

یک خبر ساده  کافی است تا بتوان پیرامون آن موج های رسانه ای ایجاد شود، موجی از تخریب ها و تحلیل های یک سویه و افترا ها؛ گاهی هم خبری از یک خبر نیست و یک شایعه و گمان بی پایه و اساس دستمایه تخریب و حمله به یکدیگر می شود. این اعمال که  با رویه ماکیاولی یا تکلیف گرایی افراطی در مدیریت  یک رسانه و مهندسی پیام به پیاده سازی یک جنگ روانی  تمام عیار می انجامد و از پتانسیل رسانه برای مدیریت جهت دار افکار عمومی بهترین استفاده را می کنند. این کار که به نوعی نتیجه لیبرالیسم و سکولاریسم رسانه ای است مطلوب یک نظام غیر اسلامی  می باشد اما چرا ما باید در جامعه خود شاهد چنین رویکردی در رسانه ها و در میان روزنامه نگاران و تحلیل گران باشیم.

تخریب فرد، گروه  و سلایق مقابل، خبر سازی بر پایه خبرهای بی پایه و اساس و غیر مستند، شایعه سازی، برچسب زنی و تهمت، تحلیل های جلوتر از رهبری و یا با زاویه از اندیشه انقلابی، زیر سوال بردن ارزش های ملت و احکام اسلامی، افراط و تفریط در نقد و..... همه مواردی است که این روزها بیش از پیش شاهد آن در بطن رسانه ها هستیم، این در حالی است که ما در متون دینی توصیه های اکید پیرامون رعایت انصاف، عدالت، تقوا و پرهیز از گناهان زبان چون دروغ ، تهمت و احترام و رعایت حقوق دیگران  را دارا هستیم.  کشور ما با توجه به فرهنگ  اسلامی ایرانی خود بهترین پتانسیل را برای تئوری سازی اخلاق و فقه رسانه ای دارد و می تواند با عمل گرایی خود در این زمینه این مهم را الگو سازی کند اما اخلاق رسانه ای و تعهد عنصری بر زمین مانده در جامعه رسانه ای ما شده است، تیترهای رسانه ها، تحلیل های مخرب و یکسویه و شمار تکذیبه های رسانه ای  شاهد مثال هایی برای این موضوع می باشد.

وقوع انقلاب که رسانه در قبل از آن در دوران پهلوی و روشنفکران غربگرای عصر قاجار  دورانی غرب زده و بر ضد ارزش های ملت داشت انتظار می رفت در این زمینه نیز شاهد انقلاب باشیم که در این زمینه معمار کبیر انقلاب و مقام معظم رهبری نیز به اصحاب رسانه توصیه های فراوانی داشتند. آنچه که یک رسانه برای عمل به وظایف و پتانسیل مثبت و سازنده خود نیاز دارد در اجکام اسلامی و مبانی جمهوری اسلامی وارد شده است از جمله اطلاع رسانی، تحلیل، نقد، تجلیل و آزادی بیان.

امام خمینی در این زمینه  با اشاره به این موضوع که "به طور کلی در هر کشوری مطبوعات آن باید در مسیر آن ملت و در خدمت ملت باشد. مطبوعات باید ببیند که ملت چه می خواهد، مسیر ملت چیست، روشن گری از این طریق داشته باشد و مردم را هدایت کند" (1) خطاب به اصحاب رسانه می فرمایند" مسۆولیت بزرگ شما امروز قلم هایی است که در دست شماست. اداره شما مثل یک اداره دولتی نیست که هر چه در آن واقع شود در همان جاست، مگر گاهی به مردم بگویند، اما قلم ها اگر لغزش پیدا کنند یک ملت را می لغزاند. رادیو تلویزیون، دستگاهی است که اگر فاسد باشد یک ملت را فاسد می کند"(2) به همین دلیل بارها ایشان چنین توصیه هایی را به اهلی رسانه داشتند که" در نوشته های تان به خدا توجه داشته باشید، بدانید که این قلم که در دست شماست در محضر خداست و اگر هر کلمه ای نوشته شود، بعد سۆال می شود که چرا این کلمه نوشته شده است. اگر به جای این کلمه بشود یک کلمه خوب تر نوشت، از شما سۆال می کنند چرا این کلمه زشت را نوشته اید".(3)  لزوم توجه به رسانه و اخلاق رسانه ای  تا حدی مهم است که مقام معظم رهبری در اینباره می فرمایند" معتقدم اگر جامعه‏ای مطبوعات آزاد ـ و دارای رشد ـ و قلم های آزاد و فهمیده را از دست بدهد، خیلی چیزهای دیگر را هم از دست خواهد داد"

حال باید خودمان کلاه خود را قاضی کنیم؛ چه میزان در نوشته ها جانب عدالت و انصاف را رعایت می کنیم؟ چقدر نیاز مخاطب بر  نیازی رسانه ای و حزبی خودمان غلبه دارد؟ در نقد و تحلیل ها دلسوزی و سازندگی و عدم رقابت و جناح بندی ها برایمان مطرح  است؟ ارزش های ایرانی اسلامی  و ترویج آن در فعالیت هایمان کجایند؟

آنچه ما  می نویسیم و تولید می کنیم  و افکار عمومی با آن جهت می گیرد آن را باور می کند و در رفتارش نمود پیدا می کند چون اعمال ماتاخری میماند که در دنیا و عقبی مان تاثیر می گذارد.  بیایم  به ارزش ها و منافع مردم باز گردیم و تامین آن را میزان فعالیت هایمان قرار دهیم. رعایت اخلاق رسانه ای باعث خواهد شد اخلاق در سطح جامعه شیوع یابد. باید از خودیت های رسانه ای مان توبه کنیم و بدانیم در محضر خدا هستیم. از آنچه منفعت گرایی و بر خلاف ارزش ها است بپرهیزیم این مهم را کاهش تکذیبه ها و بد اخلاقی ها در محتوای رسانه ای نشان خواهد داد.

پی نوشت:

1-      بیانات امام در جمع کارکنان روزنامه کیهان، صحیفه نور، ج 7، ص 18.

2-      یانات امام در جمع کارکنان کیهان صحیفه نور، ج 14، ص 258 257.

3-      بیانات امام در جمع اعضای هیأت تحریریه مجله سروش، صحیفه نور، ج 13، ص 251.

امیر رضوانی

بخش ارتباطات تبیان

مطالب مرتبط:

جراحی ذائقه به سبک ایرانی

رسانه ها هم دین دارند!

اخلاق رسانه‌ای چیست؟