یونش اسیدهای چند پروتون دار
در طی مباحثی که از فصل اسیدها و بازها گفته شد، با یون هایی مثل H2SO4 , H2S , H3PO4 آشنا شدید که می توانند دو یا سه پروتون خود را به آب بدهند. به این اسیدها، اسیدهای چند پروتون دار گفته می شود که در اینجا مراحل یونش فسفریک اسید را به عنوان نمونه ای از این اسیدها بررسی خواهیم کرد.
مراحل یونش فسفریک اسید:
یونش فسفریک اسید (H3PO4) به دلیل داشتن سه هیدروژن اسیدی در سه مرحله انجام می شود و از آنجایی که یک اسید ضعیف است، این مراحل تعادلی است.
همان طور که در شکل مشاهده می کنید مقادیر Ka از مراحل اوّل تا سوم کاهش یافته و مقادیر PKa افزایش یافته است. علّت این است که H3PO4 یک مولکول خنثی و بدون بار بوده و راحت ترH+ را از دست می دهد، امّا هر چه بار منفی یون بیش تر شود جدا شدن H+ مشکل تر شده و قدرت اسیدی کاهش می یابد.
نکته: H3PO4 یک اسید قوی نبوده و قدرت اسیدی آن از H3O+ کمتر است.
با توجه به واکنش های فوق می توان دریافت H3PO4 و H3O+ فقط نقش اسید و PO43- و H2O فقط نقش باز را دارند، امّا H2PO4- و HPO4-2 هم نقش اسید و هم نقش باز را دارند در نتیجه آمفوترند.
در محلول یک مولار فسفریک اسید، غلظت H3PO4 از همه بیش تر است چون یک اسید ضعیف بوده و به مقدار جزیی تفکیک می شود و بیش تر به صورت مولکولی باقی می ماند. امّا در بین یون ها غلظت H3O+ از همه بیش تر بوده و چون در تمام مراحل تولید می شود و بعد از آن به ترتیب هر چه بار منفی یون بیش تر می شود غلظت آن هم کمتر می شود چون احتمال تولیدش کمتر است.
کاربردهای فسفریک اسید:
فسفریک اسید یکی از پر مصرف ترین مواد در صنعت است و در موارد زیر کاربرد دارد:
1. ماده ی افزودنی در نوشابه های گازدار
2. تولید کود شیمیایی
3. تولید پاک کننده های صابونی و غیر صابونی
4. تصفیه ی آب
5. تولید خوراک دام
6. دارو سازی
نکته: 4 مول فسفریک اسید خوراکی از افزودن یک مول P4P10 به شش مول آب به دست می آید:
چهره ی واقعی کربنیک اسید و سولفورو اسید را بشناسید!
کربنیک اسید (H2CO3) و سولفورو اسید (H2SO3) دو اسید ناپایدار دو پروتون دار هستند که تا به حال به صورت خالص جدا نشده اند و بیش تر به واسطه ی نمک هایشان معروف شده اند. نمک هایی مانند Na2CO3 و Na2SO3 نمک های مشهوری از این اسیدها می توانند باشند که کاربردهای متنوعی دارند.
انحلال گازهای CO2 و SO2 در آب بیش تر فیزیکی بوده و تعداد کمی از مولکول های آن ها در واکنش با آب شرکت می کنند و تبدیل به H2CO3 و H2SO3 می شوند. بنابراین واکنش تشکیل این دو اسید تعادلی بوده و از آنجایی که میزان تشکیل آن ها ناچیز است تعادل در سمت چپ قرار دارد. به همین دلیل بهتر است کربنیک اسید را با نماد CO2(aq) و سولفورو اسید را با نماد SO2(aq) نشان دهیم.
سوال: کدام گزینه در ارتباط با فسفریک اسید نادرست است؟
1- از دست دادن هر پروتون آن طی یک مرحله ی تعادلی انجام می شود.
2- در پاک کننده های صابونی و غیر صابونی به کار می رود.
3- از واکنش یک مول P4O10 با چهار مول آب، چهار مول از آن بدست می آید.
4- از جمله پر مصرف ترین مواد شیمیایی در صنعت است.