بخورنخورهای کم‌خونی فقر آهن

کم‌خونی ناشی از فقر آهن شایع‌ترین نوع کم‌خونی است که در دختران جوان بسیار شایع و البته قابل جبران است.

کم خونی ناشی از فقر آهن، شایع‌ترین کمبود تغذیه‌ای در دنیاست. بدن انسان بالغ دو منبع عمده آهن دارد: 1- آهن عملکردی در هموگلوبین، میوگلوبین و آنزیم‌ها. 2- آهن ذخیره در فریتین، هموسیدرین و ترانسفرین (پروتئین حامل در خون.) آهن به خوبی توسط بدن نگهداری می‌شود. طوری که حدود 90% آن بازیافت شده و در هر روز دوباره از آن استفاده می‌گردد و باقی‌مانده از صفرا دفع می‌شود؛ اما همین 10% سهم بسزایی در اعمال مختلف به عهده دارد، بنابراین باید از طریق غذا تأمین گردد وگرنه کمبود آهن عارض می‌گردد.

بسیاری از زنان 15 تا 49 سال کشور دچار سوءتغذیه ناشی از فقرآهن هستند که در صورت عدم درمان به موقع آن منجر به آنومی یا کم‌خونی می‌شود. فقرآهن ممکن است موجب افت تحصیلی شود، چرا که قدرت تمرکز در یادگیری را کاهش می‌دهد. نوجوانان دچار فقر آهن در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل خواهند شد چون باعث بی‌حوصلگی افراد می‌شود. از طرفی به علت خستگی زودرس، فرد تمایل کمتری نسبت به انجام ورزش و یا فعالیت‌های بدنی پیدا می‌کند. علت خستگی این است که فقر آهن در خون سبب کاهش و کوچک شدن گلبول‌های قرمز می‌شود در نتیجه عمل تبادلات اکسیژن و دی اکسید کربن به خوبی صورت نمی‌گیرد و سلول‌ها با وجود کمبود اکسیژن نمی‌توانند سوخت و ساز مواد قندی را به خوبی انجام دهند و این حالت برای فرد ضعف و بی‌حالی را در پی دارد.

آزمایش کم‌خونی را جدی بگیرید

اغلب دختران ایرانی تغذیه مناسبی ندارند و ضمن عدم رعایت مصرف مواد مغذی، در بسیاری از موارد از خوراکی‌های زیان‌آور نظیر چیپس و پفک استفاده می‌کنند که این تغذیه ناصحیح منجر به کم‌خونی در این دختران می‌شود.

تشخیص کم‌خونی در دخترانی که در سنین نوجوانی هستند با معاینه مربیان بهداشت مدارس صورت می‌گیرد که در این صورت این افراد به مراکز بهداشتی و درمانی ارجاع داده می‌شوند که با آزمایش خون ساده میزان کم‌خونی آنان مشخص است. زنان با توجه به شرایط جسمی، در برخی موارد نیاز به مصرف قرص آهن دارند؛ بنابراین باید با دادن آزمایش از کم‌خونی خود مطلع شوند تا از این طریق از مزمن شدن کم‌خونی جلوگیری کنند چون کم‌خونی در تمامی سیستم بدن تأثیر نامطلوب خواهد داشت.

رژیم غذایی‌تان را به مرغ و ماهی محدود نکنید

محدود کردن رژیم غذایی به مرغ و ماهی برای سلامت خطرناک است و می‌تواند موجب بروز مشکلات بسیاری از جمله فقر آهن شود. در واقع رژیم غذایی منحصر به مرغ و ماهی و عاری از گوشت قرمز مانند هله‌هوله خوری، بدن را با کمبود شدید آهن مواجه می‌کند. باورهای غلطی در خصوص منابع آهن نیز وجود دارد؛ مثلاً مردم به اشتباه فکر می‌کنند که با مصرف پسته آهن زیادی دریافت می‌کنند که در مقابل کالری زیاد موجود در پسته این ماده غذایی آهن زیادی ندارد و یا این که میزان آهن موجود در اسفناج هم مانند سایر منابع گیاهی است.

منابع آهن و عوامل موثر بر جذب آن

جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ، حبوباتی مثل لوبیا و عدس، دانه‌های روغنی، جوانه گندم و ماش، میوه‌های خشک مثل برگه زردآلو، کشمش، توت خشک و سبزیجاتی که برگ تیره دارند منابع خوب آهن به شمار می‌روند. نکته قابل‌توجه در مصرف مواد حاوی آهن، جذب آهن مورد نیاز از طریق دستگاه گوارش است که بیشتر مواقع به دلیل این کاهش جذب دیده شده است که بسیاری افراد حتی با مصرف مقادیر مناسبی از این مواد مغذی و آهن‌دار دچار آنمی فقر آهن شده‌اند.

عوامل متفاوتی بر جذب آهن اثر دارند:

* ویتامین ث، مانند پرتقال، نارنگی، لیموترش، کیوی، گوجه‌فرنگی، فلفل سبز و دلمه‌ای آهن را در محیط قلیایی بخش‌های پایینی روده کوچک محلول باقی می‌گذارد و باعث افزایش جذب آن می‌شود.

* اسیدمالیک و اسیدتارتریک موجود در هویج، شلغم، کلم و کدوتنبل نیز به جذب بهتر آهن کمک می‌کند.

* مولکول‌های دیگر غذایی، مثل قندها و اسیدهای آمینه گوگرددار نیز ممکن است ورود آهن را به سلول‌های جذبی روده افزایش دهند و پروتئین‌های حیوانی گوشت گاو، گوسفند، گوساله، جگر، ماهی و مرغ نیز جذب آهن را می‌افزایند.

* با اینکه محتوای آهن شیر انسان بسیار پایین است ولی زیست‌دسترسی خوبی دارد که به علت وجود لاکتوفرین در شیر می‌باشد که باعث افزایش جذب آهن می‌شود. به خاطر همین لاکتوفرین است که شیرمادرخواران، آهن بیشتری از شیر مادر در برابر شیرخشک‌ها در بدن نگه می‌دارند. پروتئین وی یا لاکتالبومین نیز که در شیر مادر بالاتر از شیر گاو است، ممکن است سبب افزایش جذب آهن شود.

برخی از گیاهان دارویی غنی از آهن هستند که اگر زیر نظر پزشک مصرف

شوند می‌توانند از بروز این بیماری پیشگیری کنند؛ مانند دانه انیسون، دانه کرفس، برگ‌های گشنیز، دانه زیره سبز، برگ‌های شوید، برگ‌های جعفری، برگ‌های خرفه، برگ‌های آویشن و ریشه زردچوبه

* افراد آکلریدریا (کمبود ترشح اسید معده) هیپوکلریدریا (ترشح ناکافی اسید) و یا تجویز مواد قلیایی مثل آنتی‌اسیدها با عدم محلولیت آهن در مایعات معده و دئودنوم می‌توانند با جذب آهن غیرهِم تداخل کنند. همچنین ترشحات معدی سبب افزایش جذب آهن هم می‌شود.

* در بارداری و شیردهی و همچنین در کمبود آهن جذب آهن غیر هم افزایش می‌یابد.

* فیتات موجود در پوسته غلات، تانن چای و اگزالات سبزیجات و غیره جذب آهن را پایین می‌آورند.

* با اینکه اگر کلسیم زیاد مصرف شود جذب آهن را کم می‌کند، اما از طرفی وجود مقدار کافی از کلسیم سبب برداشت فسفات، اگزالات و فیتات می‌شود که در غیر این صورت آن‌ها با آهن ترکیب‌شده و مانع از جذب آن می‌گردند.

* افزایش حرکت روده با کاهش زمان تماس مواد معدنی با سلول‌های دیواره روده سبب کاهش جذب آهن می‌شود.

* اختلال در جذب چربی با ایجاد استئاتوره، جذب آهن و کاتیون‌های دیگر را کاهش می‌دهد.

* شکل آهن موجود در غذاهای حیوانی مثل گوشت قرمز و گوشت ماهی و پرندگان به صورتی است که بیشتر جذب می‌شود؛ بنابراین تکیه بر غذاهای گیاهی مانند سبزی‌ها و میوه‌ها برای جذب آهن راه به جایی نخواهد برد.

* یکی از عادات بد غذایی مصرف چای به طور همزمان یا بلافاصله پس از صرف غذاست که سبب هدر رفتن حدود 50 درصد از آهن غذا می‌شود؛ بنابراین برای جذب بیشتر آهن موجود در غذایتان نیم تا یک ساعت پس از غذا چای ننوشید.

* یکی از نشانه‌های کم‌خونی ناشی از فقر آهن مصرف مواد غیرخوراکی مثل یخ، خاک، زغال و غیره است که حتماً باید اصلاح شوند و حذف این خوراکی‌ها در این افراد برای بهبود فقر آهن ضروری است.

* مصرف مکمل‌های آهن مثل قرص، کپسول و غیره باید با معده خالی باشد تا جذب به حداکثر برسد و برای پیشگیری از عوارض گوارش ناشی از آن در شروع مصرف ابتدا به مقدار کم، مصرف دارو را شروع کنید و به تدریج دوز آن را افزایش دهید. بهتر است قرص آهن را شب قبل از خواب مصرف کنید تا عوارض گوارشی آن کاهش یابد.

گیاهان دارویی مفید

برخی از گیاهان دارویی غنی از آهن هستند که اگر زیر نظر پزشک مصرف شوند می‌توانند از بروز این بیماری پیشگیری کنند؛ مانند دانه انیسون، دانه کرفس، برگ‌های گشنیز، دانه زیره سبز، برگ‌های شوید، برگ‌های جعفری، برگ‌های خرفه، برگ‌های آویشن و ریشه زردچوبه. فقط به این نکته توجه داشته باشید که این روش همیشه و برای همه مفید نیست و باید توسط پزشک تجویز شود.

مراقب باشید

افزایش آهن در بدن باعث به وجود آمدن اختلال در اعضای بدن به ویژه کبد، بیماری‌های قلبی و سرطان می‌شود! بنابراین مصرف مکمل‌های غذایی و قرص‌های آهن باید زیر نظر پزشک متخصص و با بررسی میزان آهن در آزمایش خون باشد.

فرآوری: مریم مرادیان نیری

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منابع:

جام جم آنلاین – دکتر کیمیاگر، متخصص تغذیه

مهر – دکتر شهره شفیعی، متخصص زنان

مهر - محمدعلی پازوکی مهر

ایسنا - دکتر احمد روان پارسا

برنا - صفر محبی