«یار مهربان» بر بستر امواج

نگاهی به دو برنامه تلویزیونی و رادیویی در حوزه کتاب

در رویه‌ای سنتی و تکراری ماهی یکبار در سال،مردم و مسوولان از یار مهربان یاد می کنند. چه بهانه ای بهتر از برگزاری نمایشگاه کتاب برای تمرکز بر این موضوع فرهنگی که اصرار بر اهمیتش در شعار  مدیران بر کسی پوشیده نیست؛ ولی در واقعیت با این حجم گرفتاری های رنگ به رنگ روزمره چه کسی دل و دماغ خواندن کتاب را دارد؟ از آن سو با توجه به گرانی کاغذ و فرایند چاپ، کتاب به کالای فرهنگی لوکس بدل شده است. آن عده هم که کتاب را در قفسه‌های خانه دست‌چین کرده‌اند بیشتر از این کالای فرهنگی برای تکمیل دکور منزل بهره می برند و از کتاب ها فقط رنگ جلدهایشان را به یاد دارند. در صدا و سیما هم با این همه شبکه تلویزیونی و یک شبکه اختصاصی رادیویی کتاب، بیشتر برنامه های سیاسی و نمایشی جدول برنامه ها را قُرق کرده اند و کتاب گاه گداری به موضوع حاشیه ای برنامه تبدیل می شود، در حالی که هر برنامه با توجه به موضوع و رویکردش می تواند کتاب را به خانه های مردم ببرد. در این نوشته دو برنامه تلویزیونی و رادیویی در حوزه کتاب بررسی و تحلیل شده است.

کتابنامه / معجزه ایجاز...

شبکه 4 برنامه کتابنامه را 4 نوبت در روز به مخاطبان خود تقدیم می کند. این برنامه 10 دقیقه ای تصویری، با ریتم منسجم و درست، در همین فرصت اندک اخبار کتاب را به گوش بیننده سنجاق می‌زند در ضمن به مناسبت یا بی مناسبت نویسنده ای را معرفی می کند. عنوان بندی برنامه هم که با ترفند های رایانه به تورق کتاب همگون شده دریچه مناسبی برای ورود به ساحت «کتابنامه» محسوب می شود. معرفی تازه های نشر با ذکر جزئیات، معرفی سایت، قیمت، بیوگرافی نویسنده و خواندن بخشی از کتاب که توسط دو نریتور بانو و آقا با ویرایش درست و کلام موجز ارائه می شود از بخش های جذاب برنامه موجز کتابنامه است.

نظر کارشناسی در ارتباط با اثر معرفی شده تکمیل کننده این بخش از«کتابنامه» است. در دوره ای که مجری های پُر چانه و اعصاب خرد کن شبکه های مختلف  در ترکتازی کلامی خود کم نمی گذارند، مهسا ملک مرزبان، مجری «کتابنامه» که خودش دستی در ترجمه  دارد از  زیاده گویی در این برنامه به‌شدت پرهیز می‌کند و در چارچوب متن نگاشته شده پیش می رود.

وله ها و ترفندهای تصویری ـ رایانه ای که برای بخش معرفی کتاب ها در برنامه لحاظ شده، ساده و مفید و بدون ادا و اطوارهای گل درشت سایر برنامه هاست. سازندگان کتابنامه می توانند از ترفند زیرنویس در هنگام پخش برنامه بهره های مفیدتری ببرند. صرف معرفی چند شماره پیامک و نشانی های اینترنتی برای بخش زیرنویس کفایت نمی کند. زیرنویس در بخش معرفی کتاب،نویسنده، تازه های نشر، تازه ترین اخبار، کارایی اطلاع رسانی برنامه را دوچندان خواهد کرد.

با توجه به فصول مختلف سال «کتابنامه» می تواند در راستای میزان اشتیاق بازار و مطالبات مردمی به معرفی کتاب‌های خاص اقدام کند. در زمینه روند مطالعاتی می‌توان به فصل کنکور ، تعطیلات تابستانی ، رخدادهای مناسبتی چون محرم و ماه رمضان، رخدادهای ملی ـ میهنی مانند نوروز و شب یلدا اشاره کرد و از این ظرفیت ها برای ترغیب جامعه به سمت کتاب بهره برد. در هجمه انواع برنامه‌های سیاسی، نمایشی و آشپزخانه‌ای تلویزیون، «کتابنامه» مانند نسیم فرحبخش بهاری بر بستر شبکه 4 سیما مهجور و بی ادعا در حال وزش بر ساحت فرهنگ جامعه است اما متاسفانه این برنامه هم به معضل دیگر برنامه های صدا و سیما تبدیل شده و در قبال معرفی نویسندگان و ناشران از آنها مبالغی دریافت می کند و طبیعتا ناشر و نویسنده ای که قادر به پرداخت این مبلغ نباشد، از دایره معرفی این برنامه حذف می شود.

طبق اطلاعات به دست آمده، ناشران و نویسندگان برای معرفی آثار خود باید مبلغی حدود 500 هزار تومان بپردازند و اینچنین است که بخش عمده ای از این قشر فرهنگی به حضور در این برنامه تمایلی نشان نمی دهند و دایره حضور در گپ و گفت های تلفنی و معرفی کتاب این برنامه به آثاری خاص و بعضا ثروتمند! محدود می شود؛ چرا که 500 هزار تومان در فضای فعلی نشر رقمی قابل توجه محسوب می شود.

تقویم تاریخ / نوستالژی خاطرات

نسل ما در زمانی که نه اینترنتی موجود بود و نه شبکه های تلویزیونی و ماهواره، صبح های زود بعد از برنامه ورزش صبحگاهی «عباس شیرخدا» در رادیو سراسری، با موسیقی ریتیمک و شعف آور برنامه «تقویم تاریخ» اطلاعات عمومی خود را تقویت می کرد.

«تقویم تاریخ» به شناسه و حافظه تاریخی نسلی بدل شده که جنگ و صلح و سازندگی را با جسم و جان خود درک کرد. این برنامه رادیویی نزدیک 3 دهه است که همچنان بر بستر امواج می تازد. خدمات مفاخر و اندیشمندان را در جوار صدمات جانیان و دیکتاتورهای در خاک خوابیده به نیکی گوشزد می کند و این خود تلنگری است بر ما زندگان که از تاریخ درس بگیریم. بخشی از کتاب تاریخ و تمدن هر روز در این برنامه قدیمی رادیویی ورق می خورد.

بدینسان در گذر زمان این کتاب قطور تر و پر فراز و نشیب تر می شود. این روزها شاید با نگارش یک کلمه ناقابل و کلیک کردن آن در فضای مجازی به انبانی از اطلاعات و داده های مختص به آن کلمه دست یافت اما تورق کتاب و خواندن آن برای درک و دریافت یک کلمه یا رخداد، لذتش فراتر از داده های موتورهای جستجو در فضای مجازی است. تکنولوژی صفر و یک در جوار خدمات بی شائبه اش در عصر کنونی به بشر، در واقع از نشاط و شادابی روحی و معنوی برای انسان دور است.

«تقویم تاریخ» در رسانه ای چون رادیو مانا و پایدار مانده چون تصنع در آن موجود نیست. نشانه های صوتی و گفتاری آن به یک کهن الگو برای نسلی بدل شده؛ شاید جوان امروزی برای برنامه خاطره انگیز «تقویم تاریخ» حتی تره هم خُرد نکند اما 2 نسل از نفوس جامعه با شنیدن موسیقی عنوان بندی این برنامه رادیویی، با حسی نوستالژیک آگاه قطره اشکی شاید روانه گونه های خود کنند. به هر روی آنچه  از کتاب‌های مختلف برای داده های شنیداری «تقویم تاریخ» گرد آوری شده به نوعی بر مانایی یار مهربان صحه می گذارد.

کتاب به هیچ وجه از اسلوب زندگی و فردی و اجتماعی جامعه قابل حذف نیست. از نگاه دیگر محدودیت ها و موانعی چون جرح و تعدیل و اعمال سلیقه و دیکته کردن بخشنامه ها در هر دوره ای شامل مرور زمان می‌شود و کتاب از روزن و منظر دیگری بازسازی می شود و در فضای سایبری و مجازی نوشتار مکتوب به شکل دیگری به حیات و پویایی خود ادامه می دهند. اما این پویایی به هر شکل لطافت و شادابی تورق کاغذهای کتاب را اندک دارد.

به همین دلیل است که این روزها کتاب‌های صوتی طرفداران ویژه خود را یافته است؛ پدیده ای که در شکل ملموس و موجزترش در برنامه خاطره انگیز «تقویم تاریخ» از 3 دهه قبل به غلتک افتاد و همچنان این برنامه رادیویی بر بستر امواج در گذر زمان پیش می رود.