ماهیچه

اعضایی که در بدن ایجاد حرکت می‌کنند، ماهیچه نام دارند. حرکت یکی از کارهای مهم بدن است که با همکاری استخوان‌ها و ماهیچه‌ها انجام می‌شود.

ماهیچه‌ها به استخوان‌ها می‌چسبند و با خاصیت انقباض و انبساط خود می‌توانند مفاصل را خم و راست کنند و باعث حرکت استخوان‌ها شوند. بدین ترتیب انسان می‌تواند تمام  یا قسمتی از بدن خود را حرکت دهد؛ یعنی کارهایی چون ایستادن، نشستن، راه رفتن و... را انجام دهد.

سه نوع ماهیچه وجود دارد: 

ماهیچه مخطط که باعث حرکت استخوان‌ها و در نتیجه حرکت بدن می‌شود؛ همچنین ایجاد وضعیت‌های مختلف در بدن مثل حالت ایستاده، نشسته و خوابیده و دیگری ایجاد حرارت.

ماهیچه قلب، که فقط یکی است و با حرکات مخصوص مانند تلمبه کار می‌کند و خون را در رگ‌ها به جریان می‌اندازد؛ و بالاخره ماهیچه صاف که در جدار معده، روده‌ها، رگ‌ها، و... قرار دارد و باعث حرکات مخصوص آن‌ها می‌شود.

هر ماهیچه یک عضو است و از چند نوع بافت درست شده است. بافت اصلی ماهیچه‌ها بافت ماهیچه‌ای مخطط است که بافت همبند و عصبی نیز در آن‌ها وجود دارد.

ماهیچه‌ها اندازه‌های مختلف دارند:

• بعضی مانند: ماهیچه‌ای در گوش میانی که بسیار کوچک است
• بعضی بزرگ: ماهیچه چهار سر ران بسیار بزرگ هستند و از نظر شکل نیز به شکل‌های دوکی، دوشاخه، سه شاخه، پهن، و ...  وجود دارند.

عصب ماهیچه

دو نوع عصب به ماهیچه می‌رود:

عصب حرکتی، که دستور حرکت را به ماهیچه می‌برد؛ عصب حسی، که وضعیت ماهیچه را به سازمان مرکزی گزارش می‌دهد.

عصب حرکتی در ماهیچه چند شاخه می‌شود که هر یک از این شاخه‌ها نیز به نوبه خود به انشعابات کوچک‌تری تقسیم می‌ گردند. هر یک از این شاخه‌های اعصاب انتهایی، به علاوه رشته‌های ماهیچه‌ای تحت کنترلش، یک واحد حرکتی نامیده می‌شوند. در ماهیچه‌هایی که حرکاتشان ضعیف است، هر واحد حرکتی دارای تعداد کمی رشته ماهیچه‌ای است؛ مثلاً، در ماهیچه‌های انگشتان دست، عصب واحد حرکتی فقط پنج یا شش رشته ماهیچه‌ای را فرماندهی می‌کند، ولی در ماهیچه‌هایی که حرکات قوی‌تری دارند، واحد حرکتی دارای تعداد زیادی رشته ماهیچه‌ای است و تعداد رشته‌های عصبی، که سمت فرماندهی دارند و به وجودشان چندان نیاز نیست، کم است.

ماهیچه‌های سر و گردن

ماهیچه‌های مهم سر عبارت اند از:

ماهیچه پیشانی که در ناحیه پیشانی است و ماهیچه پس سری، که در پشت سر قرار گرفته است.

ماهیچه‌های تنه

ماهیچه‌های مهم تنه به شرح زیر است:

ماهیچه سینه‌ای بزرگ که در قسمت جلوی سینه قرار دارد و بازو را به طرف داخل می‌برد. این ماهیچه، همان طور که از نام آن پیداست، یکی از ماهیچه‌های بزرگ بدن انسان است.  ماهیچه دندانه‌ای بزرگ، که بین دنده‌هاست. این ماهیچه دنده‌ها را بالا می‌برد و برای تنفس به کار می‌رود. ماهیچه‌های مورب بزرگ و مورب کوچک دیواره شکم که در بازدم عمیق به کار می‌روند. ماهیچه‌های روی دنده‌ای و بین دنده‌ای که در تنفس به کار می‌روند.  ماهیچه راست بزرگ شکمی، این ماهیچه در دیواره شکم، کنار خط وسط، از بالا به پایین کشیده شده است و در بازدم عمیق به کار می‌رود. اگر شکم خود را سفت کنید، در قسمت جلو شکم، می‌توانید این ماهیچه را لمس کنید.

ماهیچه‌های اندام فوقانی

ماهیچه‌های مهم اندام فوقانی به شرح زیر هستند:

ماهیچه دلتوئید، که مثلثی شکل و شبیه حرف یونانی دلتا است. این ماهیچه در شانه قرار دارد و بازو را از پهلو بلند می‌کند. ماهیچه مدور زیر بغل، این ماهیچه بازو را از حالت بلند شده به پایین می‌آورد. ماهیچه دو سر بازو در پایین، این ماهیچه مانند ماهیچه‌های دیگر یک سر دارد ولی در بالا دو شاخه می‌شود و به همین علت دو سر نام دارد. این ماهیچه در قسمت جلوی بازو قرار دارد و ساعد را روی بازو خم می‌کند. ماهیچه سه سر بازو که در پشت بازو قرار دارد و در قسمت بالا دارای سه سر است. این ماهیچه ساعد را از حالت خم شده در آورده و در امتداد بازو قرار می‌دهد.

ماهیچه‌های اندام تحتانی

ماهیچه‌های مهم این ناحیه به شرح زیر هستند:

در ناحیه لگن ماهیچه‌های سرینی بزرگ، سرینی متوسط، و سرینی کوچک قرار دارند و برجستگی باسن به علت وجود آن‌هاست. این ماهیچه‌ها ران را از حالت خم شده به حالت مستقیم در می‌آوردند؛ یعنی، در امتداد تنه قرار می‌دهند و در ایستادن و راه رفتن موثر هستند.

دیده‌اید که آمپول‌های داخل عضله‌ای را در باسن تزریق می‌کنند. علت این است که ماهیچه سرینی بزرگ، همان طور که از اسمش پیداست. واقعاً بزرگ است، لذا تزریق دارو و در آن درد کمتری ایجاد می‌کند. آمپول‌هایی را که دردناک نیستند معمولاً در ماهیچه‌های دلتوئید و سه سر بازو تزریق می‌کنند؛ زیرا در زیر ماهیچه سرینی بزرگ عصب سیاتیک قرار دارد که به همه اندام تحتانی می‌رود و رفتن سوزن به داخل این عصب خطر صدمه زدن به آن را در بر دارد.

ماهیچه چهار سر ران که در جلوی ران قرار دارد. این ماهیچه که خیلی قوی و بزرگ است، در قسمت پایین یک سر و در قسمت بالا چهار سر دارد که هر سه به تنهایی ماهیچه بزرگی محسوب می‌شود. این ماهیچه، زانو را از حالت خم شده خارج می‌کند و ساق پا را در امتداد ران قرار می‌دهد. در کودکان معمولاً آمپول‌های داخل عضله‌ای را به جای باسن، در قسمت جلوی ران، در این ماهیچه تزریق می‌کنند.

نحوه کار کرد ماهیچه

حركت زمانی ایجاد می‌شود كه پیام‌های ارسالی از دستگاه عصبی باعث انقباض عضله شوند. حركت آگاهانه بدن به وسیله عمل متقابل عضلات اسكلتی، استخوان‌ها و مفاصل صورت می‌پذیرد.

بیشتر عضلات یك استخوان را به استخوان دیگر مرتبط كرده و از یك مفصل عبور می‌كنند. وقتی یك عضله منقبض می‌شود، استخوان‌ها را می‌كشد و به حركت درمی‌آورد. بسیاری از عضلات، به صورت جفتی هستند؛ به طوری كه در هر سمت یك مفصل یك عضله قرار می‌گیرد و حركات مخالف را ایجاد می‌كند؛ برای مثال، در بازو، عضله سه سر با انقباض خود، بازو را صاف می‌كند و عضله دو سر با انقباض خود باعث خم شدن بازو می‌شود.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا