نمرات کلاسی مدرسه دارالفنون

تشکیلات دارالفنون در روزهای شروع خیلی وسیع بوده و هر شعبه از درس‌های آن استادان عالیقدری بیرون داده است ولی در زمانی‌که ما در آن تحصیل می‌کردیم شاید اهمیت سابق را نداشته است و در واقع تبدیل به یک مدرسه متوسطه‌ای شده بود با این حال معلمین بسیار عالیقدری به کار تدریس آن می‌پرداختند و بسیاری از اشخاص سرشناس و کارآمد اداری از آنجا بیرون آمدند.

در آن زمان تعداد مدارس متوسطه کامل زیاد نبود و بعضی از مدارس ابتدائی معتبر، یکی دو کلاس متوسطه هم دست و پا کرده بودند که همه برای گذراندن امتحان نهائی خواه ابتدائی خواه متوسطه ناچار بودند به دارالفنون بروند و تعجب در اینجاست که بعضی از مدارس را دارالفنون قبول نداشت یعنی اگر کسی دوم متوسطه را در آن مدارس گذرانده بود و می‌خواست به دارالفنون وارد بشود باید هم سال اول و هم سال دوم را بگذراند و چون برنامه امتحانات مدارس با دارالفنون متفاوت بود اغلب در امتحانات مردود می‌شدند چنانکه خود بنده که سال هفتم یعنی اول متوسطه را در مدرسه تربیت گذرانده بودم با ده دوازده نفری که سال هشتم را گذرانده بودند جمعاً مجبور شدیم دروس سال اول را امتحان بدهیم بدیهی است از میان ما که تازه اول را گذرانده بودند عده‌ای پذیرفته شدند در صورتی که آن بیچاره‌‌ها که یکسال پیش اول را گذرانده بودند و آن‌سال هم در امتحانات دوم موفق شده بودند چون یکسال از دوره تحصیل سال اول آنها گذشته بود و قهراً دروس یکسال قبل را تا اندازه‌ای فراموش کرده بودند جملگی مردود شدند به طوری‌که سال اولی‌‌ها به کلاس دوم رفتند و سال دومی‌‌ها به قهقرا برگشتند یعنی سال اول را از نو شروع کردند. اما وضع دارالفنون به این قرار بود که حیاط وسیعی در وسط داشت که دور تا دور آن را ایوان سرپوشیده پهنی احاطه کرده بود. در وسط حیاط حوض بزرگی قرار داشت که همیشه پر از آب بود زیرا آب قنات آب شاه همواره از راه آبی داخل آن حوض می‌شد و از اطراف حوض بیرون می‌ریخت و به این ترتیب آب آشامیدنی دارالفنون بهترین آب‌های شهر بود و دانشجویان برای رفع تشنگی روی زمین زانو می‌زدند و از سر چشمه مستقیماً با دهان آب می‌آشامیدند.

معلمین دارالفنون از اشخاص سرشناس بودند و غالباً نیز لقبی هم داشتند که از طرف شاه به آنها داده شده بود. لقب هم بر حسب شغل و مقام صاحب لقب تعیین می‌شد مثلاً معلم نقاشی مزین‌الدوله (پدرسرلشکرمزین فعلی) و در دوره ما مصورالممالک لقب داشت. معلم عربی اعتماد الاسلام و معلم طبیعیات احیاء‌الدوله بود. معلم فرانسه یک‌نفر فرانسوی بود به اسم مسیو ریشار که تبعیت ایران را قبول کرده و مۆدب الممالک هم لقب گرفته بود.

رشته‌های درسی مدرسه دارالفنون

رشته‌های درسی مدرسه دارالفنون و تعداد شاگردان آن در بدو تأسیس به قرار زیر بوده و هر رشته در مكان خاصی از ساختمان مستقر بوده است:

• رشته مهندسی 12 نفر

• رشته طب و جراحی 20 نفر

•  رشته فیزیك و شیمی و داروسازی 7 نفر

•  رشته معدن شناسی 5 نفر

•  رشته توپخانه 26 نفر

•  رشته پیاده‌نظام 39 نفر

•  رشته سواره نظام 5 نفر

•  جمع 114 نفر

•  در سال 1307 هـ.ق كه لرد كرزن به ایران آمد، عده شاگردان را 387 نفر به قرار زیر ثبت كرده است:

•  رشته‌های سه گانه: توپخانه، پیاده‌نظام و سواره نظام 75 نفر

•  رشته‌های مختلف علم و فن 140 نفر

•  رشته‌های زبان فرانسه 45 نفر

• رشته زبان انگلیسی 37 نفر

•  رشته زبان روسی 10 نفر

• رشته نقشه‌كشی (نقشه‌برداری) 80 نفر

• جمع 387 نفر

شاگردان شعبه‌های مختلف دارالفنون، لباس مخصوص به خود داشتند و با اجازه شاه به مدرسه راه می‌یافتند. سالی دو دست لباس تابستانی و زمستانی به رایگان به آنها داده می‌شد ونهار را نیز به خرج مدرسه در آنجا می‌خوردند. شاگردان كمك هزینه تحصیلی یا مقرری دریافت می‌كردند و به شاگردان خوب انعام نیز داده می‌شد، ولی مقرری شاگردان از سال 1276 هـ.ش قطع شد. مدرسه، طبیب مخصوص نیز برای درمان شاگردان گمارده بود.

دوره مدرسه دارالفنون

پس از پایان دوره تحصیلی هر رشته از محصلین امتحان به عمل می‌آمد و در صورت توفیق نام آنان جزو فارغ‌التحصیلان آن رشته اعلام می‌شد. جشن فارغ‌التحصیلی رشته‌های درسی با مراسم خاصی برگزار می‌شد و شخص شاه فرمان (دانشنامه) فارغ‌التحصیلان را به آنها می‌داد و این جشن با عنوان “سلام امتحان”‌ شهرت داشت. با در نظر گرفتن اینكه اولین سلام امتحان در سال 1275 هـ.ق (1135 هـ.ش) برگزار شد، دوره مدرسه را برای رشته طب می‌توان هفت سال دانست.

دانشنامه فارغ‌التحصیلان مدرسه غالباً عبارت از حكمی بود كه سه مطلب فراغت از تحصیل، دریافت یك قطعه نشان طلا و تعیین شغل و حقوق در آن گنجانده می‌شد. در مدرسه دارالفنون علاوه بر دروس اساسی درس زبان خارجه برای كلیه شاگردان اجباری بود و سه زبان فرانسه، انگلیسی و روسی تدریس می‌شده است.

سازمان آموزشی دارالفنون نظیر سازمان دانشگاهها بود و اداره هر درس با یك نفر استاد (بنام استادكرسی) و یك یا چند نفر دانشیار با عنوان خلیفه بود كه سمت معاونت او را داشتند. استادان ابتدا از میان اروپائی‌ها و خلیفه‌ها از میان فارغ‌التحصیلان مدرسه انتخاب می‌شدند.

دوران فترت

با عزل و كشته شدن امیركبیر بنیانگذار دارالفنون، هرچند برنامه توسعه مدرسه راساً بدست او انجام نپذیرفت، ولی آرزوی او عملی گردید و مدرسه بتدریج به سوی قدرت معنوی صعود نمود. لكن در زمانی كه حدود 40 سال از فعالیت این مدرسه می‌گذشت اقدامات تند و افراطی افرادی نظیر ملكم خان ذهن شاه را نسبت به دارالفنون تیره كرد و مدرسه به سرعت رو به زوال رفت و در پایان پنجاهمین سال تأسیس مدرسه از این مۆسسه جز نام چیزی باقی نماند.

مطالب مرتبط:

روزی که امیر کبیر گریست

ایران در زمان ناصر الدین شاه