پدر هنر نقاشی ایران

جلیل ضیاء‌پور در پنجم اردیبهشت سال 1299 در بندرانزلی متولد شد. او فعالیت هنری خود را در تهران از سال 1317 و با آموزش موسیقی در هنرستان آغاز کرد، اما پس از مدتی کوتاه وارد دانشکده هنرهای زیبا شد و یکی از سه دانش‌آموخته‌ای بود که با دریافت بورس به فرانسه رفت. او پس از تحصیل در دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس در رشته‌های نقاشی و مجسمه‌سازی به کشور بازگشت.

ضیاء‌پور پس از بازگشت به ایران با همکاری چند نفر از نقاشان دیگر، در سال 1328 انجمن هنری‌ای را با عنوان «خروس جنگی» پایه‌گذاری کرد. به گفته ضیاء‌پور هدف اصلی این انجمن، زمینه‌سازی برای ظهور عرصه‌های هنر نو و مدرن در هنرهای تجسمی ایران بود. همچنین مجله‌ای نیز با همین عنوان به سردبیری ضیاء‌پور به چاپ رسید که او نقدهای خود را در زمینه هنر در آن منتشر می‌کرد.

او جدا از آن که نقاشی پیشرو بوده‌است، فعالیت‌های پژوهشی گسترده‌ای را نیز در زمینه مردم‌شناسی، بررسی و شناخت زبان، فرهنگ عامه، پوشاک و نقش‌های زینتی مناطق گوناگون ایران داشته‌است که نتایج آنها به عنوان کتاب مرجع این رشته از علوم هم اینک در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ضیاءپور در طول فعالیت هنری و فرهنگی خود، به ایراد بیش از 85 سخنرانی، ارائه بیش از 70 مقاله فرهنگی و هنری، تالیف 28 جلد کتاب در زمینه‌های پوشاک‏ ایرانیان، هنر، تاریخ و همچنین خلق نزدیک به 40 اثر نقاشی و دو مجسمه پرداخته‌است.

ضیاءپور که گویی با انرژی و کوششی غیر قابل وصف، کسب علم و دانش را پیگیری می کرد، علاوه بر رشته های اصلی (نقاشی و مجسمه سازی) بطور جامع رشته های دیگری چون تاریخ هنر، سبک شناسی، تاریخ تمدن، جامعه شناسی، نقش شناسی و پوشاک را نیز به صورت همزمان پیگیری و به انجام رساند.

در اولین گامهای کسب علم و دانش، فراگیری هنر موسیقی را آغاز کرد. در مدت نه چندان طولانی از زمان شروع کار در هنرستان موسیقی و فراگیری رشته آهنگسازی، بنا به تصمیمات دولت وقت، اساتید بلژیکی مدیریت هنرستان را رها کردند و عازم کشور خود شدند، پس مسئولیت به عهده «کلنل وزیری» واگذار شد و چون دیگر رشته آهنگسازی در هنرستان وجود نداشت، علیرغم میل درونی، موسیقی را رها کرد و به سراغ هنرهای تزئینی و سنتی رفت.

از مهم‌ترین آثار او در حوزه نقاشی می‌توان به تابلوهای " قیام کاوه آهنگر"، " دختر ترکمن"، "چادرنشینان"، " زندگی من" و " پرواز در ناشناخته‌ها " اشاره کرد.

ضیاءپور پس از ورود به مدرسه صنایع مستظرفه قدیمه و فراگیری تذهیب، نقش قالی، مینیاتور، کاشیکاری و نگارگری در سال 1320 به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران راه یافت و با شوقی فراوان، رشته های تزئینات داخلی، دکوراسیون، نقاشی و مجسمه سازی را آموخت. او در سال 1324 با احراز رتبه مقام اول و دریافت مدال فرهنگی درجه یکم، تحصیلات آکادمیک خود را در مقطع لیسانس به انجام رساند.

جلیل ضیاءپور، نقاشی پیشرو و منتقدی آگاه بود که در دشوارترین شرایط فرهنگی، از تنگنای زمانه سرافراز بیرون آمد و بیش از نیم قرن کوشایی در هنر ایران، ایراد بیش از 100 سخنرانی فرهنگی، هنری و اجتماعی در مجامع عمومی و خصوصی، خلق آثار هنری، نگارش بسیاری کتابهای تحقیقی، تألیفات، مقالات، بیان مصاحبه ها و تصدی پستهای ارشد و داشتن مقامات دولتی از جمله نامورانی است که به نقل از کتب و مجلات هنری وی را همنشین نیما در راه نوآوری دانسته اند.

او به دلیل استفاده از اشکال هندسی و هنر تزئینی که برگرفته از دستمایه های ایرانی است و برای نخستین بار طرح نوینی را در هنر مدرن ایران رقم زده است، به عنوان «پدر هنر نقاشی ایران» مشهور است. نقاشی های جلیل ضیاءپور دارای شیوهای شخصی است و به دور از تقلید، که به اذعان بزرگان این رشته از هنر هر کدام نه تنها پشتوانه ملی فرهنگی، بلکه ثروت ملی محسوب می شود.

استاد ضیاءپور به دلیل علاقه ای که به جوانان و دانشجویان داشت، درسال 1322 به درخواست اداره کل هنرهای زیبای کشور، اقدام به تأسیس هنرستان های هنرهای تجسمی دختران و پسران تهران کرد وهمچنین مقدمات تأسیس دانشکده هنرهای تزئینی را تهیه نمود.

پدر نقاشی مدرن ایران سرانجام در شب یلدای سال 78 و پس از گذراندن یک دوره بیماری سخت در اثر نارسایی قلب در بیمارستان توس تهران از دنیا رفت.

فراوری: زهرا فرآورده

بخش کودک و نوجوان تبیان

منابع: ایسنا- هنرهای زیبا

مطالب مرتبط:

خلیل عمرانی، یک شاعر آیینی

شما که غریبه نیستید

پدری که هنوز قصه‌هایش تمام نشده است

رهی معیری

غیاث الدین جمشید کاشانی

پروفسور فاطمی