هادی سیف و دانشنامه هنرهای مردمی

هادی سیف پژوهشگر باسابقه عرصه هنرهای تجسمی در خصوص آثار تالیفی تازه‌اش گفت: کتابی در اختصاص با زندگی و آثار مرحوم حسین قوللر آقاسی به پایان رسانده‌ام، همچنین کتاب‌های "نقش آفرینی بر قالی؛ یادمان استاد جمشید امینی"، و "نقاشی در فضاهای قلمکار" را آماده انتشار دارم.

او افزود: پژوهشی دیگر در زمینه معماری ایرانی را نیز به پایان رسانده‌ام که در آن به نهضتی که در آغاز قرن چهاردهم در سقف‌های چوبی در شیراز رایج بوده، پرداخته شده است. ضمنا دو تالیف دیگرم با عنوان‌های "گچ بری؛ حریری بر قامت ردای سپید معماری ایران" و "پنجره‌های گره‌سازی شده" نیز توسط سازمان عمران و نوسازی وزارت مسکن و شهرسازی در دست چاپ است.

سیف همچنین درباره دیگر کتابش که مراحل انتشار را می‌گذراند گفت: کتابی که هم اکنون از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مراحل انتشار را می‌گذراند با عنوان "نقاش سرخ عشق و آبی فضا" است که به زندگی و آثار استاد محمد مدبر نقاش قهوه‌خانه‌ای اختصاص دارد.

این پژوهشگر عرصه هنرهای تجسمی با اشاره به اینکه طی مذاکراتی که انجام شده تمامی این آثار توسط نهادهای دولتی منتشرخواهد شد گفت: ناشرین خصوصی شاید به دلیل مشکلات و محودیت منابع تاکنون کمتر در روند انتشار چنین آثاری سهیم بوده‌اند.

سیف در ادامه خاطرنشان کرد: امیدوارم شرایطی فراهم شود تا با توجه به ضرورت تکمیل دانشنامه هنرهای مردمی ایران بتوانم آثار دیگری را هم در این زمینه تالیف کرده و با بضاعتی که دارم دین خودم را در این خصوص ادا کنم.

مشاورهنری موزه رضا عباسی در پایان با اشاره به انتشار کتابی از خاطرات‌اش طی مراحل تحقیق و نگارش مجلدات دانشنامه هنرهای مردمی ایران اظهار کرد: این کتاب با عنوان "باغ خاطره‌ها و دل بارانی من" توسط نشر پیکره به چاپ رسیده و در حقیقت شرحی از سفر‌ها، ملاقات‌ها و دیدارهایی است که در مراحل نگارش تالیفاتم داشته‌ام.

لازم به ذکر است که هادی سیف از جمله پژوهشگرانی است كه برای نخستین بار به طور خاص به هنرهایی توجه داشته كه خالقانشان همان مردم كوچه و بازار بوده‌اند و حاصل پژوهش‌های او تا كنون بیش از 30 عنوان كتاب و صدها مقاله منتشر شده كه امروز می‌تواند مرجعی بسیار غنی برای شناخت هنرهایی باشد كه به قول وی از دل مردم بیرون آمده و او از آن ‌ها به عنوان هنرهای مردمی یاد می‌كند.

هادی سیف متولد 1326 از شیراز است. وی دوره مقدماتی و دبیرستان را در شیراز گذرانده و سپس در رشته تاریخ هنر در دانشگاه اصفهان ادامه تحصیل دادم و پایان نامه خود را در مقطع كارشناسی با عنوان «نقش تركمنان در آسیای غربی» نوشتم و سپس «تیموریان و تحول هنری مكتب شیراز» را در مقطع دیگر ارائه دادم. برای ادامه تحصیل به دانشگاه استراسبورگ فرانسه رفتم و تز من با عنوان «نقش حیوانات اسطوره‌ای در حجاری‌های تخت جمشید» بود.

گفتگو با هادی سیف

هنرهای مردمی چگونه از هنرهای رسمی تفكیك پذیرند؟ آیا این هنرها به صورت رسمی هم در آمده‌اند؟

اصطلاح « هنر مردمی » در واقع اصطلاحی است كه من از آن استفاده می‌كنم و امیدوارم اگر اصطلاح دیگری گویاتر باشد، ابداع شود. به طور كلی باید بگوییم جریانی در طول تاریخ هنری ایران شكل گرفت و آن رشد هنر در بطن جامعه و در كنار هنرهای رسمی بود. ما نمی‌خواهیم پرچم هنرهای مردمی را در دست گرفته و هنرهای رسمی را بی‌اثر بدانیم، بلكه می‌خواهیم بگوییم كه ما با هنر زندگی می‌كردیم و تجلی این هنر را می‌توانیم همان فرش‌های رنگ رنگ با نقش‌ها و طرح‌های زیبا، نقاشی‌ روی كاشی ، پارچه بافی ، آبگینه و ... بدانیم كه متاسفانه آن‌ها را فراموش كرده‌ایم. مثلا آندره گدار در كتابش می‌نویسد كاشی كاران ایرانی به جای طرح‌های زیبای اسلیمی از نقاشی‌هایی استفاده می‌كنند كه زیبا نیستند ولی باید به یاد داشته باشیم كه این هم خود آغاز گر یك فكر و ایده جدید هنری بوده است. به هر روی هنرهایی بوده‌اند كه كم‌كم وارد دربار شده و بعدها به صورت رسمی در آمده‌اند اما به هنرمندان واقعی آن‌ها كه كارگران كم مزد بوده بهایی داده نمی‌شده به همین دلیل بسیاری از آن‌ها هنرمندانی گمنام مانده‌اند.

چطور شد كه شما به این گونه هنرها توجه كردید؟ جمع آوری منابع آن چگونه بوده است؟

متاسفانه برخی از محققین ما اغلب تسلیم افكار و ایده‌های محققین غربی بوده‌اند ولی هنر ایرانی بخشی از بازتاب احساسات ما است آنچه شاید برای خارجی‌ها گفتنش لطفی نداشته باشد ولی باید خودمان هویت مان را بشناسیم و پس از آن بتوانیم آن را بشناسانیم و با واژه‌های غنی تری از هنرهایمان دفاع كنیم. به دلیل خلاء هایی كه در این عرصه احساس می‌كردم به این مقوله پرداختم. بسیاری از كتاب‌هایی كه تا كنون از من منتشر شده دارای منابعی از تصاویر است همچنین تا كنون 10 هزار اسلاید از هنرهای ایرانی را جمع آوری كردم كه امیدوارم بتوانم این‌ها را در زمانی عرضه نمایم .

فعالیت‌های پژوهشی خود را از كی و چگونه آغاز كردید؟

ابتدا سردبیری نشریه فرهنگسرای نیاوران را پذیرفتم كه تقریبا به سال‌های 1356 بر می‌گردد و چند شماره محدود از آن به چاپ رسید. این نشریه یكی از معدود نشریه‌هایی بود كه به موضوع هنر اختصاص داشت و در حقیقت با توجه به برنامه‌ریزی‌های آن زمان قصد داشتیم كه دریچه‌ای رو به هنر جهانی باز كنیم و در ضمن هنرهای ایرانی را نیز ارج نهاده و معرفی نماییم. این فرصتی برای آشنایی با هنرمندان آن زمان نیز بود. پس از آن سردبیری نامه نور و فصلنامه هنر را بر عهده داشتم. اما متاسفانه در هر دوره‌ای خطوط این نشریه‌ها با تغییر سردبیر تغییر می‌كرد. اما در واقع نخستین كار تحقیقاتی من به لحاظ چاپ كتاب با نقاشی قهوه خانه آغاز شد.

چطور شد كه از نقاشی قهوه‌خانه آغاز كردید ؟

در سال‌ 1376 با حمایت‌هایی كه در آن زمان دكتر حبیبی انجام دادند، ما از وارثان نقاشی قهوه خانه‌ای دعوت كردیم كه با نگاه جدیدتری به خلق آثار هنری دست بزنند، ما قصد داشتیم یك مدرسه جدیدی را تشكیل دهیم. در آن زمان 14 نفر از این هنرمندان در سلامت به سر می‌بردند و ما از تعدادی از آن‌ها مثل اسماعیل زاده، بلوكی فر، خلیلی ، همدانی، فراهانی ، لَرنی و ... دعوت كردیم تا در آن شركت كنند، برای این كار در فرهنگسرای نیاوران به آن‌ها مكانی داده شد و از آن‌ها خواستیم تا به سبك نقاشی‌ قهوه‌خانه‌ای با موضوعات جدیدتر كار كنند. حاصل این كار بسیار پر بار بود و نزدیك به 120 اثر در مدت تقریبا یكسال و اندی از این هنرمندان تدارك دیده شد، مثلا اثر « بارگاه فردوسی» حسین همدانی یك شاهكار بزرگ بود كه بسیاری از آن‌ها در گنجینه فرهنگسرای نیاروان موجود است. زندگی در كنار این هنرمندان من را ترغیب كرد تا كتاب «سوته دلان » را بنویسم كه درباره زندگی و آثار نقاشان قهوه‌خانه‌ای بود و این كتاب در همان یك سال اول به چاپ چهارم رسید و این بیانگر این مسئله بود كه ما در زمینه هنرهای مردمی نیاز به پژوهش بیشتری داریم.

شایان ذكر است، كتاب‌هایی كه تا كنون از هادی سیف منتشر شده شامل «دانشنامه هنرهای مردمی ایران» و « نقاشی روی گچ » است كه شامل تمام نقاشی‌های روی گچ خانه‌های قدیمی، تكایا و امام زاده.. است. همچنین كتاب «مجنونی‌ها» پیرامون فرش و طرح قالی است و مربوط به خانواده مجنونی‌ها می‌شود كه یكی از بانیان نقوش سنتی در عرصه قالی بودند. مجموعه هشت جلدی از «خانه‌های تبار»، «شمایل نگاری»، «نقاشی روی قالی»، «دریچه‌ای رو به بهشت» و «نقاشی بر زر و سیم » از جمله كتاب‌هایی است كه از هادی سیف تا كنون منتشر شده است. همچنین « یادمان استاد علی اكبر یاسمی»، «علی رخساز» و «چلچراغی در تاریكی» درباره استاد صنعتی نیز از جمله كتاب‌هایی است كه در باره زندگی نامه این هنرمندان نگاشته است.

هادی سیف كتاب‌های « نقش آفرینی بر روی قالی» كه یادمان استاد جمشید امینی است، «نقش آفرینی بر سنگ» و «در خلوت غربتی قریب» را در دست چاپ دارد.

گفتنی است؛ از مجموعه دانشنامه هنرهای مردمی ایران به قلم این پژوهشگر، تا کنون 12 جلد از جمله "نقاشی قهوه خانه"، "نقاشی پشت شیشه"، "مجنونی‌ها" و "دریچه‌های رو به بهشت" به چاپ رسیده است.

بخش هنری تبیان

منابع:

ایسنا

فرهنگسنان هنر

مطلب مرتبط:

نقاشی قهوه خانه ای