مادر قرآن را می شناسید ؟!

سوره حمد، اولین سوره قرآن است که اسامی مختلف و متعددی دارد که هر کدام از آن اسامی، به یکی از ویژگی‌ها اشاره دارد.

یکی از نام‌های این سوره «امّ الکتاب»[1] است؛ «ام» به معنای اصل است و چون این سوره، به طور مختصر، بر اصول و عنوان‌های اصلی قرآنی اشاره دارد، چنین نامی به آن اطلاق شده است.[2]

از جهت این ‌که «ام» به معنای مادر نیز است، به آن مادر قرآن نیز گفته‌اند.[3]

نام‌های دیگر سوره حمد که در روایات به آن اشاره شده عبارت‌اند از:

1. فاتحة الکتاب[4]: زیرا مصحف و کتاب قرآن با این سوره آغاز می‌شود.

2. حمد[5]: زیرا در ابتدای این سوره، خدای عالمیان مورد ستایش قرار گرفته و واژه حمد در آن به کار رفته است.

3. اُمّ الکتاب[6]: ام به معنای اصل است و چون این سوره، به طور مختصر، بر اصول و عنوان‌های اصلی قرآنی اشاره دارد، چنین نامی به آن اطلاق شده است.

4. سَبع المَثانی[7]: کلمه «سبع» اشاره به این دارد که این سوره هفت آیه دارد و «مثانی» اشاره به این دارد که این سوره دو مرتبه نازل شده است؛ یک بار در مکه و یک بار در مدینه.

شاید به این دلیل که در نماز دو مرتبه خوانده می‌شود، به آن مثانی گفته‌اند. درباره این وجه تسمیه، احتمال دیگری نیز وجود دارد و آن این که گفته‌اند: چون برخی از کلمات این سوره همچون ««اللَّه»، «رحمن»، «رحیم»، «ایّاک»، «صراط» و «علیه» دو مرتبه تکرار شده، این نام بر آن گذاشته شده است.[8]

5. ام القرآن[9]: زیرا این سوره اصل قرآن و جامع همه مطالب آن محسوب می‌شود.

به غیر از نام‌هایی که از جانب معصومین (علیهم السلام) برای سوره حمد نقل شده، اسامی دیگری نیز برای سوره حمد گفته شده و در کتب تفاسیر آمده است که عبارتند از:

6. وافی: به این دلیل که قرائت آن در نماز باید به صورت کامل باشد و خواندن بخشی از آن، کافی نیست.

7. کافی: از این جهت که از سوره‌های دیگر بی‌نیاز ولی سوره‌های دیگر به آن محتاجند.

8. شافی (شفاء): زیرا این سوره شفا دهنده بیماری‌ها است.

9. اساس: به این دلیل که اساس عبادت، به آن بستگی دارد و یا به این دلیل که در بردارنده اساس عبادت است.

10. شکر: چون حاوی شکرگذاری و حق‌شناسی از صاحب نعمت حقیقی است.

11. تعلیم مسأله: زیرا خداوند در این سوره، روش درخواست از او را به بندگانش نشان داده است. به این صورت که اول باید او را حمد و ثنا کنند و خلوص و توحید را در قلب خود جای دهند و بعد درخواست خود را مطرح سازند.

12. مناجات: از این رو که نمازگزار با این سوره با خدا مناجات می‌کند، چنین نامی بر آن اطلاق شده است.

13. تفویض: بدین جهت که این سوره متشمل بر استعانت بنده از خدا در همه امور و تفویض همه کارها به او است.

14. رقیه: برای این که این سوره، تعویذی برای همه بیماری‌ها و دردها و موجب حفظ از گزندگان و درندگان است.

15. دعا.

16. صلاة.[10]

پی نوشت ها :

[1]. شیخ صدوق، الامالی، کتابچی، ج 1، ص 549

[2]. طیب، سید عبد الحسین، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 82.

[3]. ر.ک: ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، دکتر یاحقی، محمد جعفر، دکتر ناصح، محمد مهدی، ج ‏1، ص 29، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق؛ بلاغی، سید عبد الحجت، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، ج ‏1، ص 246

[4]. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 95

[5]. علی بن موسی (امام هشتم)، الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام، ص 134

[6]. البرهان، ج 1، ص 98

[7]. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، ج 1، ص 19

[8]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 81-83

[9]. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص 209

[10]. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، ج 1، ص 24-25

منبع: اسلام کوئست

مطالب مرتبط:

سوره حمد از نگاه مقدس اردبیلی رحمه الله

درسهای تربیتی سوره‌ حمد

فضیلت و خواص سوره حمد