تقوای دل، عامل تندرستی
آگاه باشید که فقر نوعی بلا است و سخت تر از تنگ دستی بیماری تن و سخت تر از بیماری تن بیماری قلب است . آگاه باشید که همانا عامل تندرستی تقوای دل است.(نهج البلاغه/ ترجمه دشتی/حکمت 388)
حضرت امیرالمومنین در این حکمت گهربار به رابطه و ارتباط متقابل جسم و روح اشاره داشته و عامل سلامت جسم و تن را دل متقی دانسته اند. از این رو راز سلامتی و تندرستی انسان را می توان در تقوا دانست. در ابتدا نیاز است مراد از تندرستی را دریافته و به معنای صحیح آن پی بریم.
معنای تندرستی
معناى تندرستى این است كه دستگاه خلقت انسان، و حسهاى او كامل، عقل و تمیزش پاى بر جا، و زبانش براى گفتار آزاد باشد، خدا در این باره فرموده: «ما آدمیزادگان را گرامى داشتیم، در خشكى و دریا روان ساختیم، از خوراكهاى پاكیزه و گوارا نصیبشان كردیم، و بر بسیارى از مخلوقات خود برترى فراوان دادیم.» (اسراء: 70). خداى عز و جل خبر داده كه نژاد آدم را بر سایر مخلوقات از چارپایان، درندگان، جانوران آبى، پرندگان و خلاصه هر جنبندهاى محسوس، به نیروى تشخیص عقل، و به قدرت بیان، امتیاز و فضیلت داده، چنان كه در آیه دیگر فرموده: «ما انسان را در بهترین قوام آفریدیم.» (تین: 4) پس نخستین نعمت خدا بر انسان سلامت عقل و برترى از بسیارى موجودات دیگر به عقل كامل و بیان روشن است. از این رو خداوند انسان را به پیروى اوامر و اطاعت خود دعوت كرده كه به او خلقت مستقیم، نطق كامل و قدرت تشخیص داده، پس از آنكه نیروى انجام تكلیف عطا كرده، فرموده: «هر چه توانید از خدا پروا كنید، و بشنوید و اطاعت نمائید.» (تغابن: 16). (تحف العقول/ترجمه جنتى/متن 751 ) اما رابطه تقوا و تندرستی به چه صورت است؟
معنای تقوا
در ابتدا نیاز است به تعریف مختصری از تقوا , معنا و مفهوم آن بپردازیم. تقوا از ماده «وقی»می باشد که به معنای حف1صیانت و نگهداری است. راغب در کتاب مفردات قرآن می گوید: وقایه عبارت است از محافظت چیزی از هرچه به او زیان می رساند و تقوا یعنی نفس را محافظت کردن از آنچه درباره آن بیم می رود .تقوا در عرف شرع نگهداری نفس از آنچه انسان را به گناه می کشاند می باشد. (مفردات قرآن /ص 531)
از این رو تقوى عبارتست از صیانت تكاملى ذات. این مطلب براى همه ثابتشده است كه ابعاد شخصیت درونى انسان در مجراى تحول و دگرگونى قرار میگیرد و با نظر دقیق در استعداد انعطاف پذیرى انسان معلوم میشود همانگونه كه انعطاف میتواند آدمى را از امتیازات والاى روحى ملكوتى به مراحل پستحیوانى تنزلبدهد، همین استعداد میتواند وى را به عالىترین مراحل ممكن از رشد و كمال نائلبسازد.تقوى كه عبارتست از صیانت تكاملى ذات، جلوگیرى شدید از برخوردارى ازاستعداد انعطاف بطرف پلیدىها و خودكامگىها،و به فعلیت رساندن استعداداعتلاء ذات در مسیر حیات معقول رو به جاذبه كمال مطلق. اگر كسى به این نوع صیانتذات توفیق نیابد،اولین چیزى را كه از دستخواهد داد هویتشخصیتى خویشاست.( شرح نهج البلاغه/ علامه جعفری ) امام صادق علیه السلام فرمودند: و امّا تقوا، و آن، عبارت است از حذر كردن از چیزهایى كه موجب سَخط و غضب الهى باشد، با آن كه كثرت عبادت و طاعت در معنى تقوا مأخوذ است. و اخبار در این باب، زیاده از حدّ و حصر است و آیه «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ»؛ یعنى: «گرامىترینِ شما در پیش خداى تعالى، آن كسى است كه تقواى او زیاده باشد»، دلیلى واضح است بر رفعت شأن تقوا. (منهج الیقین (شرح نامه امام صادق علیه السلام به شیعیان )/ 59 )
رابطه میان تقوا و تندرستی
از معنایی که برای تقوا ارائه شد تا حدودی می توان حقیقت آن را از نظر اسلام در نظر گرفت . به یک معنا تقوا را اینگونه می توان شرح داد که انسان برای بقای خویش و رسیدن به حقیقت انسانیتش نیاز به گذر از مراحل و مراتبی را دارد ،به زبان ساده انسان دراین دنیا در حال مبارزه و جنگ و جدال با امور ضد و نقیض حاکم براین عالم است چرا که این دنیا، دنیای اضداد است و آدمی اسیر این تناقضات اما برای رسیدن به غایت خویش باید خود را در برابر این تناقضات حفظ و نگهداری کند. ( سیری در نهج البلاغه/ مطهری )
با توجه به مطالب ذکر شده می توان گفت تقوا محدود به امور اخروی انسان نبوده بلکه امور دنیوی او را نیز در بر می گیرد روح انسان برای به دست آوردن کمالات لاجرم باید سلامت جسم را نیز به همراه داشته و از جسم خویش در این راه صیانت کند بنابراین در مسیر کمال و تحقق تقوای دل تندرستی انسان نیز مورد توجه قرار می گیرد از این روست که حضرت علی علیه السلام می فرمایند عامل تندرستی تقوای دل است.
نقش تقوا در زندگی انسان
تقوا همچون واكسن ضد بیماری، فرد و جامعه را از گرفتاری به انواع امراض اخلاقی و اجتماعی نگه میدارد، و اقشار مردم را از بدبختیهای خانمان سوز كه امروز جامعهی جهانی و بین المللی به سختی گرفتار آن گردیده اند نجات میدهد.
تقوا نه تنها به اصلاح نفس و سیرت انسانی و امور معنوی كمك میكند، بلكه در امور مادی و بهداشتی و حفظ حقوق مردم نیز نقش آفرین است. قرآن كریم در اشاره به این حقیقت میفرماید: «اگر مردمان شهر و دیار، همه اهل ایمان و تقوا بودند، ما، درهای بركات آسمان و زمین را بر روی آنان میگشودیم». (اعراف/96) آری، اگر تودهی مردم اهل تقوا باشند، بخش مهمی از درآمدهای ملی و دولتی در موارد نامناسب مصرف نمیگردد، آبروی مردم مصون میماند، تلاش و تولید و پیشرفت مضاعف میشود، روح اخوت و محبت كه عامل همبستگی و پیوستگی و پیشرفت است همیشه زنده میماند، و دشمنان و بدخواهان، از درون و برون مرز نمیتوانند به ما آسیبی برسانند.
مریم پناهنده
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
1) نهج البلاغه/ ترجمه دشتی
2) شرح نهج البلاغه/ علامه جعفری
3) شرح نامه امام صادق علیه السلام به شیعیان/ گلستانه
4) سیری در نهج البلاغه/ مطهری
5) مفردات قرآن/ راغب اصفهانی
6) تحف العقول / ترجمه جنتى
7) وبلاگ .gamenetyahoo
مطالب مرتبط:
رابطه استغفار و تقوا با آبادانی
توصیه های امام زمان علیه السلام به شیعیان