تبیان، دستیار زندگی
آیه سی ام سوره مبارکه فرقان بیانگر این مساله است که امت اسلام نه تنها قرآن را کنار نگذاشته اند و آن را ترک نکرده اند بلکه به آن میل و رغبت نیز نشان می دهند و آن را در اختیار می گیرند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ابعاد مهجوریت قرآن کریم

مهجوریت آیه سی ام سوره مبارکه فرقان بیانگر این مسأله است که امت اسلام نه تنها قرآن را کنار نگذاشته اند و آن را ترک نکرده اند بلکه به آن میل و رغبت نیز نشان می دهند و آن را در اختیار می گیرند.


وقتی به جایگاه و نقش قرآن کریم، این بزرگ کتاب هدایت، در ابعاد مختلف زندگی مسلمانان از جمله جنبه‌های بینشی، گرایشی و رفتاری نظر می‌افکنیم، با کمال تأسف می بینیم نه بینش امت اسلامی یک بینش الهی و معنوی است و نه گرایشات و عواطف آن‌ها سمت و سوی خدایی و اخروی دارد و نه رفتار آن ها بر اساس پاکی، کرامت و تقوی، آن گونه که قرآن می خواهد و ما را به سوی آن دعوت می کند، شکل گرفته است و این همه حکایت از مهجوریت قرآن کریم در بین ما مسلمانان دارد.

همین مهجوریت است که باعث شده بیش از یک و نیم میلیارد مسلمان با داشتن عظیم‌ترین سرمایه های مادی و معنوی در بدترین و ذلت‌بارترین شرایط روزگار بگذرانند و قدرت های استکباری بر جان و مال و ناموس آن ها مسلط باشند.

مهجوریت قرآن از زبان خود قرآن

خداوند در آیه سی ام فرقان از زبان رسول مکرمش می فرماید: «وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً»

از آن جا كه در آیات قبل این آیه، انواع بهانه جویی‌هاى مشركان لجوج و افراد بى‏ایمان مطرح شده بود، این آیه ناراحتى و شكایت پیامبر اسلام «صلّى اللّه علیه و آله» را در پیشگاه خدا از كیفیت برخورد این گروه با قرآن بازگو كرده، مى‏گوید: «پیامبر بر پیشگاه خدا عرضه داشت: پروردگارا! این قوم من قرآن را ترك گفتند و از آن دورى جستند».

استفاده خداوند از فعل «اتّخذ» برای بیان مهجور قرار دادن قرآن می‌تواند بار معنایی ویژه ای داشته باشد که برخی محقّقین به آن اشاره کرده‌اند:

«در این آیه، خداوند با استفاده از كلمه «اتخذوا» در صدد بیان این نکته است که قوم رسول اكرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) قرآن را وا ننهاده‌اند و ترك نگفته‌اند، بلكه آن را در اختیار گرفته و به آن دست یافته اند ولی این بدست آوردن و در اختیار گرفتن قرآن به گونه ای است كه در اثر عدم درك صحیح و شناخت اصولی و استفاده شایسته و بایسته، قرآن در این میان عملاً مهجور و متروك مانده است. [ مۆمنی، علی اكبر، مقاله‌ی «مهجوریت قرآن»، مجله نسیم وحی، آذر و دی 1385، شماره 4]

مهجوركردن قرآن،یعنی روی گردانی و دوری از آن،در حالی كه مهجورگرفتن قرآن یعنی پرداختن به قرآن ولی به گونه ای كه اگر چه در ظاهر از این رویكردهای مختلف قرآنی بوی توجه و استفاده به مشام می رسد،ولی حقیقت مطلب این است كه در همه این رویكردها،قرآن ترك شده است، در واقع شکایت پیامبر(ص)از کسانی است که در ظاهر به قرآن توجه دارند و آن را عزیز می شمارند ولی با همه اهتمامی که نسبت به آن دارند،قرآن کریم هیچ جایگاهی در زندگی آنها ندارد و کمترین اثری در رفتار های شخصی و اجتماعی آنها نگذاشته است.علاوه بر آن چه گفته شد،برخی از لغت دانان نیز«هجر»را به معنای «ترك گفتن چیزی همراه با وجود نوعی ارتباط با آن» معنا نموده اند

از این رو و با توجه به این معنا از مهجور قرار دادن قرآن می‌توان گفت این سخن و این شكایت پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله) امروز نیز همچنان ادامه دارد و نمونه‌هایی از مهجوریت قرآن را حتی امروز نیز می‌توان در بین مسلمانان یافت. یکی از بزرگان نشانه‌های از مهجوریت قرآن در قرن حاضر را اینگونه تشریح می‌کنند:

قرآن در حال حاضر در بین جوامع مسلمان به صورت یك كتاب تشریفاتى در آمده است، تنها الفاظش را با صداى جالب از دستگاه‌هاى فرستنده پخش مى‏كنند، و جاى آن در كاشى كاری هاى مساجد به عنوان هنر معمارى است، براى افتتاح خانه نو، و یا حفظ مسافر، و شفاى بیماران، و حداكثر براى تلاوت به عنوان ثواب از آن استفاده مى‏كنند.»[ برگزیده تفسیر نمونه، ج‏3، ص 334]

علاوه بر آیاتی که مستقیماً و به نحو صریح به بیان مهجوریت قرآن می‌پردازد، آیاتی دیگری نیز در قرآن کریم وجود دارد که به طور ضمنی از مهجوریت قرآن در بین مسلمانان پرده بر می‌دارد.

به طور مثال در برخی آیات صحبت از کتمان حقایق قرآنی توسط گروه خاصی است.[ «إِنَّ الَّذِینَ یَكْتُمُونَ مَا أَنزَلْنَا ......»  بقره/ 159] در جائی دیگر از بی‌اعتنایی به اوامر و احکام قرآنی خبر می‌دهد. [ بقره/ 101 و آل عمران/ 21]

در آیات دیگری مردم را به جهت عدم خضوع در برابر قرآن توبیخ می‌کند.[ «أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ»، بقره/ 16] همچنین آیاتی که از عدم تدبر مردم در آیات نورانی قرآن[«أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا : محمد/،آیه 24] و نیز عدم استماع و انصات صحیح قرآن کریم[«فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ » نحل/ 98] شکایت می‌کند. این آیات خود می‌تواند دلیلی بر مهجوریت قرآن باشد.[ علاء الدین، محمد رضا، «تدابیر پیامبر اعظم و ائمه هدی (علیه السلام) در مقابله با مهجوریت قرآن»، در مجله کوثر، پاییز 1385، شماره‌ی 22.]

پیامی که در طول قرون اسلامی از آیه شریفه «وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا » (فرقان / 30) دریافت شده است، بیان نکوهش از مهجور کردن قرآن کریم است که به عنوان شکایت رسول خدا(صلی الله و علیه وآله) به محضر خداوند متعال عرضه می گردد.

آنچه که عموماً از این آیه شریفه استفاده می کنند این است که پیامبر(صلی الله و علیه وآله) از مهجور بودن قرآن در بین مسلمین و عدم توجه به این کتاب عظیم الشان شکایت می کنند و در واقع مهجور بودن را به بی توجهی و ترک کردن معنا می کنند. اما اگر با ظرافت و به طور دقیق در این آیه شریفه تأمل کنیم و نکته سنج باشیم در می یابیم که معنای آن چیز دیگری خواهد بود. خداوند متعال برای بیان مهجوریت قرآن کریم از کلمه «اتخاذ» یعنی به دست آوردن استفاده کرده است و این کلمه هنگامی که با «مهجورا» آمده، معنای دیگری را القاء می کند.

قرآن

آیه سی ام سوره مبارکه فرقان بیانگر این مساله است که امت اسلام نه تنها قرآن را کنار نگذاشته اند و آن را ترک نکرده اند بلکه به آن میل و رغبت نیز نشان می دهند و آن را در اختیار می گیرند.

مسأله این جا است که این علاقه به سوی قرآن به گونه ای است که در اثر عدم درک صحیح و شناخت اصولی و استفاده شایسته از آن عملاً متروک مانده است.

بنابر این معنای صحیح «اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا » این است که «قرآن را به مهجوریت گرفته اند». بین مهجور کردن و به مهجوریت گرفتن تفاوت ظریفی وجود دارد.

مهجوركردن قرآن، یعنی روی گردانی و دوری از آن، در حالی كه مهجورگرفتن قرآن یعنی پرداختن به قرآن ولی به گونه ای كه اگر چه در ظاهر از این رویكردهای مختلف قرآنی بوی توجه و استفاده به مشام می رسد، ولی حقیقت مطلب این است كه در همه این رویكردها، قرآن ترك شده است، در واقع شکایت پیامبر(صلی الله و علیه وآله)از کسانی است که در ظاهر به قرآن توجه دارند و آن را عزیز می شمارند ولی با همه اهتمامی که نسبت به آن دارند، قرآن کریم هیچ جایگاهی در زندگی آنها ندارد و کمترین اثری در رفتار های شخصی و اجتماعی آنها نگذاشته است. علاوه بر آن چه گفته شد، برخی از لغت دانان نیز «هجر» را به معنای «ترك گفتن چیزی همراه با وجود نوعی ارتباط با آن» معنا نموده اند.

مهجوریت قرآن را در چند بخش می توان بررسی نمود. شاید بیشترین عرصه در مهجوریت قرآن کریم، عدم تدبر و توجه به معانی آن و بی اعتنایی به نکاتی که قرآن کریم در ابعاد مختلف بیان کرده است باشد، اما متأسفانه قرآن کریم حتی در بعد تلاوت هم علی رغم توصیه موکّد قرآن و ائمه معصومین(علیهم السلام) در بین ما مهجور مانده است.

قرآن کریم در این مورد می فرماید: «فَاقْرَۆُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ » (مزمل / 20) «آنچه برای شما میسر است قرآن بخوانید» امام صادق(علیه السلام) نیز چنین می فرمایند: «قرآن عهدنامه خدا برای مردم است، شایسته است كه انسان مسلمان به آن عهدنامه نگاه كند و در هر روز پنجاه آیه بخواند.»( اصول كافی، ج 2، ص .609)

علاوه بر تلاوت، سخن گفتن و گوش نسپردن به آیات خدا در هنگام تلاوت قرآن نیز از واقعیت های تلخ در میان مسلمانان می باشد. این درحالی است كه خداوند متعال از هرگونه سخن گفتن در وقت تلاوت نهی فرموده است: «وَإِذَا قُرِىءَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ » (اعراف/204) « هنگامی كه قرآن خوانده می شود گوش فرادهید و خاموش باشید، شاید مورد رحمت خداوند قرار بگیرید.»

قرآن كریم، خود ضرورت استماع و لزوم سكوت را یادآور شده و آن را شرط بهره مندی از رحمت خدا دانسته است. چه بسیار در مجالس ما مسلمانان، قرآن خوانده می شود در حالی كه مستمعین مشغول گفتگو با یکدیگر هستند.

اگر باور داشته باشیم كه قرآن كلام خداست و خداوند در آن با ما سخن گفته است و خود را مخاطب آن قرار دهیم، هنگامی كه آیات آن به گوش ما می رسد، به یقین بدون پرداختن به عملی كه منافی با گوش سپردن باشد، آن را با گوش جان خواهیم شنید.

یکی از بزرگان نشانه‌های از مهجوریت قرآن در قرن حاضر را اینگونه تشریح می‌کنند: قرآن در حال حاضر در بین جوامع مسلمان به صورت یك كتاب تشریفاتى در آمده است، تنها الفاظش را با صداى جالب از دستگاه‌هاى فرستنده پخش مى‏كنند، و جاى آن در كاشى كاریهاى مساجد به عنوان هنر معمارى است، براى افتتاح خانه نو، و یا حفظ مسافر، و شفاى بیماران، و حداكثر براى تلاوت به عنوان ثواب از آن استفاده مى‏كنند»

از دیگر نکاتی که متأسفانه در بین جوامع اسلامی عصر حاضر جایگاه خود را از دست داده، حفظ قرآن کریم است. همزمان با نزول آیات نورانی قرآن، مسلمانان صدر اسلام با سرمشق قرار دادن دستورالعمل های رسول گرامی اسلام(صلی الله و علیه وآله) اشتیاق فوق العاده ای نسبت به حفظ قرآن از خود نشان دادند.

حافظان قرآن از سوی پیامبر همواره تشویق می شدند و در جامعه نیز از جایگاه بلندی برخوردار بودند. آنان تنها به حفظ آیات اكتفا ننموده و عمل به آیات را سرلوحه برنامه زندگی خود قرار داده بودند.

بدین جهت هر یك از حافظان قرآن، مبلغی توانا و اسلام شناسی برجسته به شمار می آمد. اعزام آنها به سرزمین های اسلامی از سوی پیامبر اكرم(صلی الله و علیه وآله) به عنوان معلم قرآن و مبلغ احكام و معارف اسلام گواه روشنی بر این مطلب می باشد. اما در عصر حاضر مسلمانان حتی در قرائت صحیح قرآن نیز مشکل دارند و کمتر اهتمامی برای حفظ قرآن کریم از خود نشان می دهند.

بر اثر از دست رفتن جایگاه حفظ قرآن در بین مسلمانان، حفاظ قرآن کریم نیز آنچنان که در صدر اسلام مورد توجه و عنایت ویژه رسول الله(صلی الله و علیه وآله) بودند، در عصر حاضر نقش پر رنگی در میان اسلام شناسان ندارند.

مهم ترین عرصه ای که قرآن کریم را با مهجوریت رو به رو کرده است، عدم توجه و تدبر در معانی و دستور العمل های قرآن کریم است. باید توجه داشت که نکات فوق همه مقدمه ای است برای این مرحله یعنی تدبر در آیات الهی. این مسأله خود مبحث جداگانه ای است و شایسته است به صورت مجزا به آن پرداخته شود.

فرآوری: زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان   


منابع:

نوشته سید مصطفی موسوی مبلغ

سایت حوزه

مطالب مرتبط:

ابعاد مهجوریت قرآن كریم

علل مهجوریت قرآن چیست؟ 

عواملی که قرآن را مهجور کرده است!