شهید اول

شمس الدین محمد مكی معروف به شهید اول در سال734 هجری در قریه" جزین" جبل عامل واقع درجنوب لبنان متولد گردید. درهمان جا مقدمات علوم دینی و فقه را نزد پدر دانشمندش ، جمال الدین ، مكی بن شیخ

شیخ اسدالدین صائغ دانشمندی بزرگ بوده و در سیزده رشته از علوم ریاضی مهارت داشته است.(1)

در سال 750 هجری  در  شانزده سالگی ، برای تكمیل معلومات خویش و استفاده از گنجینه دانش علمای نامی و فقهای بزرگ عراق ، وارد شهر تاریخی حله شد  و در آنجا از محضر فخرالمحققین فرزند علامه حلی و علمای دیگر فیض برد و  به زینت علم و عمل ، و تهذیب اخلاق و تزكیه نفس بیش از پیش آراسته گردید.

شهید جمعاً پنج سال در حله زیست و در طول این مدت به بغداد ، كربلا ، نجف اشرف ، كوفه و دیگر نقاط عراق هم سفر كرد و از محضر دانشمندان بزرگ شیعه وسنی بهره برد  و به دریافت اجازه نائل گشت.

در سال 755 ، هنگامی كه 21 سال داشت ، از عراق خارج شد و به وطن خویش" جزین" بازگشت. سپس به منظور دیدار سایرعلمای بزرگ اسلامی ، اعم از شیعه و سنی به سیرآفاق پرداخت و در مصر ،  فلسطین  ،  سوریه ،  مكه و مدینه ، از محضر بسیاری از علمای فریقین بهره گرفت و از آنان به اخذ اجازه  نائل گردید.

تبحرعلمی شهید اول

شمس الدین محمدبن مكی  ، در اواسط عمر خویش ، یكی از چهره های درخشان علمی و استادی برجسته  در علوم و فنون اسلامی گردید ، تا بدانجا كه آوازه علم و فضل و تقوی و فضیلتش ، در بیشتر نقاط اسلامی طنین افكند  و افكار و آثارش در همه جا منتشر گشت.

شهید اول در علوم فقه ، اصول ، حدیث ، معقول ، شعر و ادب امتیاز خاصی  در میان دانشمندان ما دارد. كتاب های او از بهترین آثار علمی و قلمی شیعه است. آراء بكر و نظریات متقن و اقوال محكم وی در ابواب مختلف فقه مورد توجه خاص فقها و مجتهدین پس از او قرار گرفته است ، و همگان بر استادی و مهارت او در فقه هم نظرند .

دانشمندان ما شهید را نخستین فقیهی دانسته اند كه فقه شیعه را از آراء فقهای عامه پیراسته گردانید .

استادان ایشان

شهید در جزین ، وطن خود ،  حله، بغداد، كربلا، نجف اشرف، كوفه، مصر، سوریه، فلسطین و حجاز نزد بسیاری از مفاخر علمای شیعه و سنی در رشته های مختلف علمی از معقول و منقول و شعر و ادب استفاده نمود و اجازه گرفت .

برخی از اساتید ایشان عبارتند از:

1- پدر دانشمندش ، جمال الدین مكی بن محمد بن حامد جزینی عاملی.

2- " شیخ اسدالدین صائغ " عموی پدرش كه " شهید  " ،  درجزین ریاضیات و معقول را نزد وی فراگرفت .

3-  فخر المحققین محمد ، فرزند علامه حلی ؛ به گفته صاحب روضات الجنات بیشتر تحصیلات شهید درنزد فخرالمحققین بوده است.(2)

4- قطب الدین رازی.

5- سید مهنّابن سنان مدنی.

6- علاء الدین بن زهره حسینی .

7- شیخ محمد بن جعفر مشهدی.

شاگردان وی

پیداست كه این فقیه متكلم و ادیب گرانمایه در جزین ، دمشق و نقاط دیگر شاگردان فاضل و دانشمندی را تربیت كرده است ، از جمله :

1- سه فرزندش به نامهای ابوالقاسم، جمال الدین ، ابوطالب، همسرش.

2- شیخ حسن بن سلیمان حلی.

3- شمس الدین محمد بن عبدالعالی كركی عاملی.

4- شیخ زین الدین علی بن خازن حائری(3)

تألیفات

شهید اول در مدت عمر كوتاه و پر بركت خود ، آثار ارزنده ای از علوم و فنون اسلامی و بیشتر فقه شیعه را با قلمی محكم و روان و اندیشه ای ژرف و مواج و دانشی وسیع به یادگار گذارد كه خود بهترین گواه بر عظمت روح و جایگاه عالی وی در بسط و گسترش احكام و قوانین اسلام و میراث ائمه معصومین علیهم السلام و تحكیم مبانی فقه شیعه امامیه است.

مؤلف اعیان الشیعه با استفاده از منابع مختلف ، تألیفات او را تا 21 كتاب وصاحب كتاب مفاخر اسلام ، آثار او را تا حدود 30 كتاب نام  می برد . خوشبختانه اغلب تألیفات شهید در دسترس است. تعدادی از آنها چاپ و منتشر شده، و  بسیاری از آنها توسط شاگردانش و فقهای بزرگ بعدی شرح و تحشیه شده است .

اینك نام برخی از تألیفات نفیس و پرمایه این فقیه نامدار سده هشتم هجری را ذكر می كنیم :

1- " قواعد و فوائد " ، مشتمل بر سیصد قاعده فقهی است كه احكام شرعی از آنها استنباط می شود.

2- رساله الفیه، در فقه و مبحث صلاة .

3- رساله در تكلیف و فروع آن.

4- رساله در مناسك حج.

5- الباقیات و الصالحات.

6- شرح اربعین حدیث.

7- كتاب مزار( زیارت ها) كه به فارسی نیز ترجمه شده است.

8- كتاب استدراك

9- رساله العقیدة

10-اللمعة الدمشقیه كه به گفته  شیخ حرعاملی آن را هنگامی كه در قلعه شام  محبوس بود در مدت هفت روز تألیف كرد، حال آنكه از منابع فقهی غیر از كتاب " مختصر نافع" محقق اول، كتاب دیگری در نزد وی نبوده است.(4)

پی نوشتها:

1- اعیان الشیعة - ج 11، ص 129.

2- روضات الجنات- ص 590.

3- اعیان الشیعة - ج 47، ص 44.

4- روضات الجنات- ص 589.