باز هم سقراط

گفت و گو با ”‌حمیدرضا نعیمی”‌ به بهانه اجرای نوروزی نمایش ”‌سقراط”‌

گفت و گو با حمیدرضا نعیمی، به انگیزه اجرای دوباره این اثر نمایشی را می خوانید:

نمایش"سقراط"، پس از سالها در ایام نوروز به صحنه می رود، این انتخاب و تصمیم به اجرای مجدد نمایش چگونه شکل گرفت؟

نمایشنامه "سقراط"، امسال به عنوان آخرین اثرنمایشی بود که گروه تئاتر "شایا" آن را به صحنه برد. نگارش آن طی شش ماه به پایان رسید و پس از 80 روز تمرین 11 ساعته، با حمایت مرکز هنرهای نمایشی به ثمر نشست. این اثر،32 روز در تالار وحدت و چهار روز در سی و دومین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به صحنه رفت و تبدیلبه یکی از پرمخاطب ترین و پرفروش ترین نمایش های سال جاری شد. استقبال گسترده از این نمایش از سوی چهره های شاخص فرهنگی، ملی، هنری، سیاسی و دانشگاهی باعث شد، تالار وحدت و آفریندگان و عوامل اجرایی این اثر مشتاق باشیم، تا این نمایش با اجرای عمومی یک ماه به پایان نرسد. از دیگر سو متوجه شدیم از سوی تعداد بسیاری از پژوهشگران، مترجمان و اساتید دانشگاهی نامه ای به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال و درخواست شده، به دلیل ویژگی های خاص این اثر، مجددا به صحنه برود. همه این عوامل ما را دلگرم کرد تا نمایشمان را با دقت بیشتر و کامل تر از اجرای قبل به صحنه ببریم.

با توجه به تعطیلات نوروزی، استقبال از این نمایش را چگونه پیش بینی می کنید؟

"سقراط" از 7 فروردین ماه در تالار وحدت به صحنه رفت. تاکنون استقبال بسیارخوبی از این نمایش شده است.نکته بسیار حائز اهمیت این است که یک تئاتر سبب آشتی بین دولت و هنرهای نمایشی شد. به شخصه سراغ ندارم نمایشی را که تا این اندازه مورد توجه حزب های مختلف، نمایندگان دولتی، کابینه ریاست جمهوری و چهره های شاخص کشور، که در راس امور سیاسی و حکومتی اند، قرار بگیرد. بسیاری از جناح های مختلف، با دیدن این اثر،آن را برای خودشان می دانستند؛ از طرفی مردم هم وقتی به تماشای این نمایش می نشستند،آن را اثری مردمی و بیانگر ذهنیاتشان ارزیابی و با آن ارتباط برقرار می کردند.

مهمترین دلایل ارتباط طیف های مختلف مخاطبان را با نمایش "سقراط" در چه می دانید؟

در وهله نخست، معتقدم نیازمند بررسی همه جانبه و جدی در تئاتر هستیم، چرا یک نمایش مانند "سقراط"این ویژگی را می تواند داشته باشد؟علیرغم اینکه نمایش "سقراط" یک اثر انتقادی است، تنها نمایشی برای سرگرمی و تفریح نیست.نمایشی است که در بنمایه اشدارای اندیشه و طرح مسئله است. قرار نیست تماشاگر صرفا یک تئاتر ببیند و از تالار خارج شود. ما بر طبق همان اصولی که گروه تئاتر "شایا" به آن معتقد است، حرکت کردیم، زیرا معتقدم تئاتر از اندیشه فاصله گرفته. ما نسبت به آینده هایمان مسئولیم. گذشتگان ما دینشان را ادا کرده اند؛ ما به فردوسی ها، سنایی ها، مولوی ها، صائبها و... مدیونیم؛ زیرا اینان بدون هیچ حمایتی خودخواسته و فردی حرکت کردند تا ایران و ایرانی باقی بماند، مانیز باید این وظیفه را پاس بداریم. نمایش "سقراط" تلنگری است به اینکه، ای انسان خودت رابشناس. همچنین ویژگی های اجرایی، کارگردانی، بازی ها و طراحی های این اثر، این قابلیت را ایجاد کرده تا تماشاگر تئاتر از آن استقبال کند.

با توجه به اینکه نمایش"سقراط" بر اساس رویدادی تاریخی در زمانی بسیار دور شکل گرفته، به زمان کنونی نیز بسیار نزدیک است و بهره گیری از ترفندهای اجرایی گوناگون مانند طراحی لباس و صحنه اش به این امر کمک می کنند. برچه اساس چنین امری را مد نظر قرار دادید؟

یکی از چیزهایی که درباره داستان "سقراط" وجود داردو مرا شگفت زده کرد، نزدیکی 2400 سال پیش با عصر حاضر و دنیای ماست. هر چقدر مطالعه می کردم، احساس می کردم به عنوان درام نویس،نیازی ندارم کاری خاصی انجام دهم تا این اثر با مباحث و واقعیات جامعه امروز تناسب داشته باشد. کاستی ها، نقص ها، تهاجم ها، بی عدالتی ها و... همان چیزی است که 2400 سال پیش نیز وجود داشت. گویی طی این هزاران سال اتفاق مثبتی برای بشر نیفتاده است! به تکنولوژی دست یافته ایم. بله، توانستیم ماه را فتح کنیم و موشک های قاره پیما بسازیم ومواردی از این دست، امابه راستی با این همه پیشرفت، همه آنچه طی قرون باعث نابودی مبنای بشر شده، باعث شده تا متفکران و اندیشمندان مورد بی مهری و بی عدالتی قرار بگیرند.امروز بیشتر با این مباحث سرو کار داریم، اینجاست که می توان به یکی از زیباترین جمله های"سقراط" در نمایشنامه اشاره کرد که می گوید: " من فقط یک چیز می دانم و آن اینکه هیچ چیز نمی دانم"بر این اساس اولین چیزی که وجود داشت،آن بود که داستان "سقراط" داستان امروز همه جوامع است.

این مسئله می توانست به عنوان عاملی در ارتباط مخاطبان اثر راهگشا باشد؟

بله، باید کاری می کردم مخاطب امروزی، با این اثر مانند یک اثر تاریخی برخورد نکند،زیرا این "سقراط"، سقراط تاریخ نیست.من علاقه ای به خلق یک شخصیت تاریخی نداشتم، زیرا  تاریخ آن را بسیار خوب نگاشته، به عنوان درام نویس خالق اثری ام که تاویل من از تاریخ است.بنابراین این "سقراط"از سقراط هایی که می شناسیم، دور است. این شخصیتی است که از فیلتر نگاه و ذهن خلاق من بیرون آمده و روی صحنه جان گرفته است و می خواستم بدون واسطه، مخاطب نیز او را ببیند. پس اولین کاری که باید انجام می دادم، کم کردن این فاصله زمانی بود؛ نشانه هایی را در نظر گرفتم. ساعت های متمادی با طراحان حرف زدیم تا به نتیجه رسیدیم که چنین طراحی لباسی داشته باشیم.در طراحی صحنه هم بدون اینکه خواسته باشم نگاه مستقیمی به یک جغرافیای خاصی از نظر بومی، منطقه ای و تاریخی داشته باشم، جغرافیای اثر را به یک اندیشه نزدیک کردیم، زیرا نه رضا مهدی زاده به عنوان طراح صحنه و نه من می خواستیم مستندات را بازسازی کنیم. بنابراین به دنبال یک شکل نمایشی بودیم تا بتواند آن شکوه معماری باستانی را به ما بدهد و هم امروزی و هم قابل رشد باشد. اثر ما، در طراحی مهدی زاده یک اثر با پرسپکتیو خاص است. در یک جا کتابخانه و در جایی دیگر ستون هایی بسیار قدرتمند را نشان می دهد. مقابل کتابخانه، که نشانی از خرد است،ستونهایی را می بینیم که در برابر اندیشه و خرد ایستاده. هر چقدر جلوتر می رویم و وضعیت سقراط به وضعیت بحرانی خودش نزدیک می شود،صحنه منظم به هم می ریزد و بی نظم می شود. بدون "سقراط " گویی دنیا بی نظم می شود.می توان گفت،دست به کارهای زیادی زدیم تا هر چقدر می توانیم این فاصله زمانی را از بین ببریم، تا مخاطب اثر را متعلق به خود و زمانش بداند.

منتقدان با نمایش "سقراط" چگونه برخورد کردند؟

متاسفانه،جامعه منتقد ایرانی بسیار ساکت و خاموش با این نمایش برخورد می کند و این مسئله تاسف برانگیزاست. هیچ کس حاضر نیست بگوید اتفاقی به نام "سقراط"  دارد می افتد و باید بررسی شود. دلم می خواست این اثر مورد بحث قرار گیرد و اشکالات آن مطرح شود تا بیشتر یاد بگیرم. گویی جامعه منتقدان،علم خود را در اختیار دیگران قرار نمی دهند. آنچه در توان داشتم به کار بردم تا در اجرای مجدد اثر تکمیل تر شود.

اشاره به تکمیل شدن اثر "سقراط" در اجرای مجدد آن داشتید، این تکمیل شدن اثر چه مواردی را شامل می شود؟

این موارد شامل تکمیل چند بازی، طراحی نور، تغییر میزانسن و افزودن چند دیالوگ است. این موارد تغییر نیست، تکمیل شدن است تا بتوانیم با کیفیت بهتری آن را به صحنه ببریم.

در پایان اگر نکته ای هست بفرمائید؟

از گروه اجرایی "شایا" و تمام عزیزانی که درخواست ما را برای همکاری در این نمایش پذیرفتند و بسیار خوب درخشیدند، تشکر می کنم. تصور می کنم "سقراط" در یاد و خاطر بسیاری از بینندگانش به واسطه یک تلاش جمعی باقی خواهد ماند. سال نو را به همه ایرانیان و همه آنهایی که بهار را باور دارند، تبریک می گویم. امیدوارم آنهایی که سالشان را با تئاتر "سقراط" آغاز می کنند، از همان لحظه ای که وارد تالار می شنوند، به آنها خوش بگذرد. همچنین از همه هموطنانم که به تهران می آیند، دعوت می کنم این نمایش را ببینند و اگر راضی نبودند، حاضرم بعد از اجرای نمایش پول بلیتشان را به آنها پس بدهم.

مطالب مرتبط:

سقراط طنزپرداز است

رئالیسم سبکی ازلی و ابدی است