اهمیت تأسیس حوزه علمیه قم از منظر امام خمینی
به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری فارس، تأسیس حوزههای علمیه شیعی به شیوه سنتی به سال 447 هجری باز میگردد. در آن سال، با یورش طغرل بیک، سرسلسله سلجوقیان به محلات شیعه نشین بغداد و آتش زدن کتابخانه مهم و گرانقدر شیعه، شیخ الطائفه (شیخ طوسی) ـ از علمای بزرگ شیعی آن زمان ـ ناگزیر به هجرت به نجف اشرف میشود و آنجا را به صورت پایگاه دانش و دین در میآورد و نخستین حوزه و دانشگاه بزرگ شیعه را بنا مینهد. علمای شیعه پس از مهاجرت شیخ طوسی از بغداد به نجف در نیمهی دوم قرن پنجم هجری و تشکیل حلقههای درسی، به نجف آمده و آنجا را تبدیل به مجتمع بزرگ علمی شیعه میکنند.
مکتب قم، از دوران حیات امام صادق - علیه السلام - (اواسط قرن دوم هجری) فعالیت داشته و از همان زمان مرکز تجمع علما و محدثان بزرگ بوده است. شهر قم در هیچ دورهای از وجود فقها خالی نشده و همیشه دانشپژوهان و طلاب علوم دینی در آن جمع بودهاند. میتوان گفت حوزه قم، یکی از قدیمیترین مراکز نشر علوم اسلامی در جهان اسلام است که تاکنون باقی مانده است. البته این روند، فراز و نشیبهای بسیاری در طول تاریخ داشته است. ...
در سال 1300 هجری شمسی، با گسترش زمزمههای تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی نیاز شدیدی به یک پایگاه بزرگ و محکم در داخل ایران جهت حمایت از ارکان دین احساس میشود. به ویژه آنکه با شروع جنگ جهانی اول و تحولات در سطح منطقه، تردد طلاب و علما به شهرهای مذهبی عراق (کربلا، نجف، کاظمین، سامرا)، که تا قبل از این تاریخ مراکز عمده تعلیم و تعلم علوم دینی به حساب میآمدند، دشوار شده بود. به همین دلیل به محض ورود آیتالله حائری به ایران، مشتاقانِ علوم دینی، جلسات درسی ایشان را برپا میکنند و آیتالله حائری این اشتیاق و نیاز را عمیقاً درک کرده و ماندن و خدمت کردن در ایران را بر رفتن به عتبات ترجیح میدهد.
شمهای از زندگی پربرکت حاج شیخ عبدالکریم حائری
مرحوم شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال 1276 هجری قمری در روستای مهرجرد یزد دیده به جهان میگشاید و اهالی روستای مهرجرد را که از فرزنددار شدن پدرش، محمد جعفر، مأیوس بودند به شگفتی وا میدارد. پس از گذراندن دوران کودکی، عبدالکریم توسط یکی از بستگانش که در کسوت روحانیت بود به مکتبخانهای در شهر اردکان سپرده میشود تا به تحصیل علوم ابتدایی و ادبی و قرائت قرآن بپردازد. سایه پرمهر پدر را در همان دوران جوانی از دست میدهد و به خاطر عشق به مادر غمدیده، مدتی دست از تحصیل میکشد و به سوی او میشتابد. مدتی بعد، به حوزه علمیه یزد میرود و در مدرسه محمدتقی خان اقامت میکند و طولی نمیکشد که به عنوان یک دانشپژوه اسلامی با اندیشههای بلند در میان علمای بزرگ شناخته میشود.
عبدالکریم هجده سال بیشتر ندارد که به دنبال دانشاندوزی بیشتر، راهی کربلا میشود و حدود دو سال در جوار حرم مطهر امام حسین - علیهالسلام - به تهذیب و تحصیل مشغول میشود. علم و نبوغ شگفتآور او، آیتالله فاضل اردکانی ـ از اساتید بنام حوزه کربلا ـ را متقاعد میکند که حوزه کربلا برای پرورش و شکوفایی خلاقیتهای علمی عبدالکریم کوچک است و او را به سوی میرزای بزرگ شیرازی (مرجع تقلید وقت) در سامرا میفرستد.
میرزای شیرازی عنایت ویژهای به آیتالله حائری داشت. حائری در سامرا و نجف نزد استادان مشهوری چون سیدمحمد فشارکی اصفهانی، میرزا محمدحسن شیرازی، آخوند ملامحمدکاظم خراسانی و سیدمحمدکاظم طباطبائی یزدی مدارج عالی فقه و اصول را میگذراند و بزودی در شمار علما و فضلای مشهور آن سامان درمیآید. ایشان سالها نیز در کربلا تدریس میکند.
پس از 37 سال اقامت در کربلا، سامرا و نجف، آیتالله حائری در سال 1333 به دعوت حاج میرزا محمود، فرزند حاج آقا محسن اراکی، به اراک مهاجرت میکند و در همان جا حوزه تدریس علوم اسلامی را تشکیل میدهد. پس از هشت سال، تعداد طلاب در حوزه علمیه اراک از سیصد نفر افزون شده و حوزه اراک به عنوان یک مرکز عظیم علمی و تحقیقی مطرح میشود.
در سال 1300 ه. ش، آیتالله حائری به زیارت مرقد مطهر امام رضا - علیه السلام - مشرف میشود و در اواخر زمستان همان سال (مصادف با 22 رجب 1340 ه. ق) به همراه فرزند بزرگش آیتالله مرتضی حائری و آیتالله محمدتقی خوانساری به قصد زیارت حرم مطهر حضرت معصومه و نیز اجابت دعوت مردم و علمای قم، از اراک راهی قم میشود. شهر قم به خاطر عید مبعث پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله و سلم - آذینبندی شده بود و مردم با شنیدن زمزمه ورود آیتالله حائری به شهر، استقبال بینظیری از او به عمل میآورند.
تأسیس حوزه علمیه قم
آیتالله اراکی چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم را چنین روایت میکند: «قبل از آمدن مرحوم حاج شیخ عبدالکریم، حوزهای در قم وجود نداشت؛ با اینکه قبلاً علمای برجستهای مانند میرزای قمی، حاج شیخ ابوالقاسم زاهد، آقا شیخ مهدی پایین شهری و... در قم سکونت داشتند، لیکن تقدیر الهی نبود حوزهای در قم تشکیل شود و با اینکه میرزای قمی مقام علمی والایی داشت و صاحب کتاب «قوانین» و از مۆسسین علم اصول بوده، با این وجود حوزهای در این شهر تأسیس نشده بود. تا اینکه خداوند متعال در دل حاج شیخ عبدالکریم که ساکن کربلا بودند، میاندازد که نذر کند به زیارت حضرت امام رضا - علیه السلام – برود ... پس از مراجعت از مشهد به سلطانآباد، شیخ با این مسأله مواجه میشود که به کربلا برود یا در ایران بماند. از طرفی موطن اصلی او کربلا بوده و از طرفی رها کردن حوزه جدیدالتأسیس را صلاح نمیبیند. تکلیف شرعی او را وادار به توقف میکند در صورتی که قبلاً هیچ توقفی در ایران نداشته است.
پس از چندی، علمای قم سعی میکنند که ایشان را به قم بیاورند، به جهت اینکه قم، جزو شهرهای مقدس است. بالأخره ایشان را به عنوان «زیارتی شب عید نوروز» به قم میآورند. همچنین حاج شیخ عبدالکریم را مجبور میکنند که در صحن نو حضرت معصومه – سلام الله علیها - نماز مغرب و عشاء را به جماعت برگزار کند و بعد از اقامهی نماز، حاج شیخ محمد سلطان الواعظین تهرانی، به توصیه علما به منبر رفته و مردم را تهییج میکنند که ایشان را نگه دارید.
مردم قم با یک شوق و حال مخصوصی به ایشان میگروند؛ حتی بعضی میگویند که ای اهل قم! زمانی که دعبل خزاعی به قم آمد و جبه امام رضا - علیه السلام - را به همراه آورده بود شما نگذاشتید که جبه امام رضا - علیه السلام - را از شهرتان بیرون برند. این شخص علم امام رضا - علیه السلام - را آورده است، نگذارید که او از این شهر برود ... مرحوم شیخ مدتی فکر کردند و عاقبت قرار شد استخاره کنند. وقتی استخاره کردند، این آیه آمد که وَ اتُونی بِاَهلِکُم اَجمَعینَ؛ این آیه، مربوط به قضیه حضرت یوسف - علیه السلام - است که به برادرانش میگوید: «بروید پدرم را با اهل و عیال بردارید بیاورید.» مرحوم حاج شیخ نیز با الهام از این آیه دستور داد بروند و اهل و عیالش را به قم بیاورند. با ورود ایشان به شهر قم، حوزه علمیه حیات تازهای را آغاز کرد.»
تشکیل حوزه علمیه قم و حسن شهرت آیتالله حائری و از همه مهمتر مجاورت با حرم شریف کریمه اهل بیت - سلامالله علیها -، مشتاقان و طلاب و فضلای دینی را به سوی قم میکشاند و بسیاری از شاگردان ایشان که در اراک به سر میبردند، از جمله سیدمحمدتقی خوانساری، سیداحمد خوانساری، سیدروحالله خمینی، سیدمحمدرضا گلپایگانی و شیخ محمدعلی اراکی به قم میآیند.
آیتالله شیخ عبدالکریم با روحیهای مضاعف به بازسازی حوزه علمیه قم میپردازد. ایشان ابتدا اقدام به تعمیر مدرسه فیضیه قم به عنوان مرکز اصلی این حوزه میکند و سپس به سر و سامان دادن به وضعیت معیشت طلاب اقدام میکند.
او تأکید داشت که اداره حوزه باید زیر نظر یک نفر باشد و دیگران در هر مقام علمی، به او یاری برسانند. علمای بزرگ هم بسیار هماهنگ با او عمل میکنند. مسأله تبلیغ و اخلاق، برنامه آموزش زبانهای خارجی، انجام خدمات اجتماعی و رفع نیازمندیهای مردم، ساخت بیمارستان، دارالایتام و دارالاطعام و مرمت و احیای مدارس قدیمی از جمله خدمات مۆسس حوزه علمیه قم به شمار میرود. ...
آیتالله شیخ عبدالکریم حائری در شب 17 ذیالقعده 1317 قمری مطابق با دهم بهمن ماه 1315 هـ ش و در سن 79 سالگی دارفانی را وداع گفت. پس از رحلت ایشان آیات عظام سیدمحمد حجت کوهکمری، سید محمدتقی خوانساری و سیدصدرالدین صدر محوریت مدیریتی و فکری حوزه را عهدهدار میشوند و سپس آیتالله العظمی بروجردی در آذر 1323 شمسی مدیریت حوزه را برعهده میگیرد. ...
اهمیت کار آیتالله حائری به قدری است که امام خمینی در این باره میفرمایند: «اگر مرحوم حاج شیخ در حال حاضر بودند، کاری را انجام میدادند که من انجام دادم و تأسیس حوزه علمیه در آن روز، از جهت سیاسی، کمتر از تأسیس جمهوری اسلامی در ایران امروز نبود.»
منبع: خبرگزاری فارس (با قدری تصرف)
تنظیم: محسن تهرانی - گروه حوزه علمیه تبیان
موارد مرتبط:
مطالب مرتبط:آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری
نقش آیت الله حائرى در احیاى حوزه قم
آیت الله حائری و اصلاحات رضا خانی
چگونگی ورود آیتالله حائری به حوزه
خصوصیت مهم شیخ عبدالکریم حائری
مقالات مرتبط در کتابخانه:
شیخ عبدالکریم حائری، نگهبان بیدار
حوزه علمیه قم در دوران زعامت آیتالله حاج شیخ عبدالكریم حائری و مراجع ثلاثفیلم مرتبط: