حال مجنون پس از ازدواج لیلی

(لیلی و مجنون/بخش دهم)

دهقان فصیح پارسی زاد                    از حال عرب چنین کند یاد

کان پیر پسر به باد داده                     یعقوب ز یوسف اوفتاده

چون مجنون را رمیده دل دید               ز آرامش او امید ببرید

آهی به شکنجه درج می‌کرد                عمری به امید خرج می‌کرد

ناسود ز چاره باز جستن                     زنگی ختنی نشد بشستن

بسیار دوید و مال پرداخت                   اقبال بر او نظر نینداخت

زان درد رسیده گشت نومید                  کامید بهی نداشت جاوید

پدر محنت زده و رنجور مجنون، که از غم شوریدگی فرزند و تلاش های بی حاصل خویش در هم شکسته و ناامید شده بود و از جان و جهان سیر گشته بود، وقتی که کم کم دریافت که اجل در حال نزدیک شدن است، به همراه تنی چند از افراد قبیله اش به جستجوی مجنون آمد.

بگرفت عصا چو ناتوانان                  برداشت تنی دو از جوانان

شد باز به جستجوی فرزند                 بر هر چه کند خدای خرسند

برگشت به گرد کوه و صحرا            در ریگ سیاه و دشت خضرا

می‌زد به امید دست و پائی                 از وی اثری ندید جائی

تا عاقبتش یکی نشان داد                    کانک به فلان عقوبت آباد

هرکجا می گشت اثری از وی نبود تا اینکه یک نفر نشانی از او به پدر داد. پدر پس از جستجوی بسیار او را در بیغوله ای دور از آب و آبادی می بیند اما:

دیدش نه چنانکه دیده می‌خواست                     کان دید دلش ز جای برخاست

بی شخص رونده دید جانی                             در پوست کشیده استخوانی

آواره‌ای از جهان هستی                                 متواری راه بت‌پرستی

جونی به خیال باز بسته                                  موئی ز دهان مرگ رسته

بر روی زمین ز سگ دوان‌تر                          وز زیر زمینیان نهان‌تر

دیگ جسدش زجوش رفته                               افتاده ز پای و هوش رفته

پدر فرزندش را دید اما نه آنگونه که انتظارش را داشت، دلش با دیدن فرزند از جا کنده شد چرا که هیچ چیز به جز پوست و استخوانی نبود. مرده متحرکی بود که آواره کوه و بیابان شده بود. و جز خیالی از او چیزی باقی نمانده بود. پیر پریشان حال به پیش رفت، آهسته بر بالین فرزند نشست و در حالی که جگرش از غصه فرزند خون شده بود دستی بر سرش کشید.

آهسته فراز رفت و بنشست                    مالید به رفق بر سرش دست

خون جگر از جگر برانگیخت               هم بر جگر از جگر همی ریخت

مجنون چو گشاد دیده را باز                  شخصی بر خویش دید دمساز

در روی پدر نظاره می‌کرد                    نشناخت و ز او کناره می‌کرد

آن کو خود راکند فراموش                      یاد دگران کجا کند گوش

گفتا چه کسی ز من چه خواهی               ای من رهی تو از چه راهی

گفتا پدر توام بدین روز                          جویان تو با دل جگرسوز

مجنون چو شناختش که او کیست               در وی اوفتاد و بگریست

از هر دو سرشک دیده بگشاد                  این بوسه بدان و آن بدین داد

کردند ز روی بی‌قراری                         بر خود به هزار نوحه زاری

پدر به بالیم پسر می رود و از روی محبت دستی بر سرش می کشد، مجنون چشم هایش را باز می کند و با تعجب به آن مرد نگاه می کند، اما او را نمی شناسد و با او غریبی می کند. کسی که خودش را فراموش کرده چگونه می تواند دیگران را به یاد بیاورد؟

مجنون رو به آن پیرمرد می گوید: تو که هستی و از من چه می خواهی؟ پیرمرد پاسخ می دهد که من پدرت هستم و دربه در به دنبال تو می گردم. وقتی مجنون پدر را شناخت خود را به آغوشش انداخت و گریست و در حالی که بی قراری می کرد شرح حال خود برای پدر می گفت.

پدر به نصیحت فرزند می پردازد:

میدان تو بی کسست بنشین                    شوریده سری بس است بنشین

آرام دلی است هردمی را                      پایانی هست هر غمی را

سگ را وطن و تو را وطن نیست           تو آدمیی در این سخن نیست

گر آدمیی چو آدمی باش                       ور دیو چو دیو در زمی باش

این همه بی قراری و شوریدگی کافی ست، هر غمی پایانی دارد و هر نفسی باز دمی. هر حیوانی وطنی دارد اما تو همچنان در غم لیلی سرگردان و شوریده ای. اگر انسانی مثل انسان زندگی کن.

آنگاه با اشاره به پیری و ناتوانی خود به التماس پرداخت:

ای جان پدر بیا و بشتاب                          تا جان پدر نرفته دریاب

زان پیش که من درآیم از پای                    در خانه خویش گرم کن جای

آواز رحیل دادم اینک                             در کوچگه اوفتادم اینک

ترسم که به کوچ رانده باشم                       آیی تو و من نمانده باشم

بیا و تا مرگ من نرسیده به خانه بازگرد، پس از من تو جانشین قبیله و خانواده ای من می ترسم که من بمیرم و تو زمانی به خانه بازگردی که دیگر فایده ای نداشته باشد.

مجنون تمام تلاشش را می کند که پدر پیر را خشنود سازد، چند روزی ظاهر سازی کرده و پدر را خشنود سازد اما دریغا که عشق تاب و توان و عقل و خردش را برده و او را یارای مقابله با عشق نبود.

چون پند پدر شنود فرزند                    می‌خواست که دل نهد بر آن پند

روزی دو به چابکی شکیبد                  پا در کشد و پدر فریبد

چون توبه عشق مس سگالید                 عشق آمد و گوش توبه مالید

فرمان تو کردنی است دانم                    کوشم که کنم نمی‌توانم

بر من ز خرد چه سکه بندی                             بر سکه کار من چه خندی

در خاطر من که عشق ورزد                           عالم همه حبه‌ای نیرزد

گفتی که ره رحیل پیشست                                وین گم شده در رحیل خویشست

تا رحلت تو خزان من بود                                   آن تو ندانم آن من بود

بر مرگ تو زنده اشک ریزد                             من مرده ز مرده‌ای چه خیزد

ای پدر عزیز من، من چنان در بند بندگی عشق هستم که اگر هم بخواهم نمی توانم به خواسته شما عمل کنم. خواسته شما عملی است اما من نمی توانم آن را انجام دهم چرا که از نظر من که عشق همه چیز است دنیا هیچ چیز نیست. تو می گویی که زمان مرگت نزدیک شده است و من به تو می گویم این منِ گم شده در سوگ مرگ خویش است. انسانهای زنده در مرگ تو اشک می ریزند، من که سالهایت مرده ام، از من چه توقعی داری؟

ادامه دارد...................

لیلی و مجنون، نظامی گنجوی، تصحیح دستگردی

سیمای دو زن، سعیدی سیرجانی