پیکا؛ خوردن مواد غیر خوراکی

پیکا یا هرزه خواری به خوردن مواد خاص بدون ارزش غذایی مانند گچ، خاک، یخ و رنگ گفته می‌شود که حداقل مدت یک ماه ادامه داشته باشد.

این اختلال می تواند دلایل مختلفی مانند کم خونی فقر آهن، اختلالات روانی، کمبود روی و غیره داشته باشد.

پیکا در زبان لاتین به معنای زاغ است و از آنجایی که این پرنده، به خوردن مواد گوناگون مشهور است، این اختلال را به این نام نامگذاری کرده‌اند.

این عارضه معمولا کودکان سنین 1 تا 6 سال و خانم‌های باردار را درگیر می کند. پیکا بیشتر در کشورهای با وضعیت اقتصادی ضعیف و در بین زنان باردار و کودکان شیوع دارد.

افراد مبتلا به پیکا چه می خورند؟

اما به طور کلی پیکا به دو نوع تظاهر می کند:

1- ژئوفاژی (Geophagia) : فرد تمایل به خوردن خاک و گل است

2- آمیلوفاژی (Amilophagia) : فرد تمایل به خوردن نشاسته مثل نشاسته مواد شوینده دارد.

سایر مواد غیر خوراکی که فرد مبتلا به پیکا می خورد عبارتند از یخ، کاغذ، کبریت سوخته، سنگ، ذغال، دوده بخاری، خاکستر سیگار، قرص ضداسید، شربت معده، بیکینگ پودر، خاک قهوه و نفتالین.

عوارض پیکا چیست؟

پیکا خطرات زیادی برای سلامتی دارد، مانند:

1- سوءتغذیه: سوتغذیه یکی از عوارض پیکا است، زیرا مواد فاقد ارزش غذایی جایگزین مواد مغذی در برنامه غذایی می شوند.

2- اختلالات قند خون و چاقی: نشاسته موجب چاقی می شود و مصرف آن برای زنان مبتلا به دیابت خطرناک است.

3- مسمومیت: بعضی مواد مصرف شده حاوی ترکیبات سمی مانند فلزات سنگین هستند که می تواند در طولانی مدت و حتی با یک بار مصرف، موجب مسمومیت فرد شود.

4- کم خونی: سوء تغذیه می تواند باعث کم خونی شود. از طرفی بعضی از موادی که توسط فرد استفاده می شود، مثل خاک و گچ با جذب املاحی مانند آهن تداخل می کنند و موجب کم خونی در فرد می شوند که خطر بزرگی برای خانم های باردار است.

5- مشکلات گوارشی: مصرف زیاد مواد غیرخوراکی مانند نشاسته و گل منجر به انسداد روده می شود.

علت پیکا چیست؟

علت واقعی این حالت هنوز به طور کامل شناخته نشده است. برخی محققان می گویند مصرف مواد غیرغذایی، تهوع و استفراغ  را کم می کند.

برخی مطالعات نشان داده اند که در موش های آزمایشگاهی پیکا یک واکنش رفتاری طبیعی به ناراحتی معدی روده ای است.

همچنین تصور می شود کمبود بعضی مواد مغذی ضروری مانند کلسیم یا آهن، فرد را متمایل به خوردن مواد غیرغذایی حاوی این املاح می کند.

البته این مشکل در افرادی هم که دچار بیماری های خاص مثل صرع، عقب ماندگی ذهنی، اوتیسم و یا بیماری های روانی هستند نیز اتفاق می‌افتد.

حتی در بعضی کشورها مثل اوگاندا، این مشکل آنقدر شایع و همه گیر است که خاک مخصوص خوردن به فروش می‌رسد. این مسئله در این کشور به عنوان یک فرهنگ پذیرفته شده است.

وقتی از زنان باردار درباره خوردن مواد غیر خوراکی سوال شد، جواب های آنها متفاوت بود، ولی بیشترین پاسخ ها این گونه بود که:

- دوست دارم که مزه گِل را بچشم.

- خوردن مواد غیرخوراکی، فشارهای عصبی و استرس مرا کاهش می دهد.

- نشاسته رنگ پوست نوزادم را روشن تر می کند.

- گِل، درد گرسنگی را تسکین می دهد.

- جویدن گل و نشاسته احساس خوبی در من ایجاد می کند.

چه کسانی مستعد پیکا هستند؟

همانطور که گفتیم کودکان و زنان باردار مهم ترین گروه تاثیرپذیر از این اختلال هستند. شیوع این اختلال در بارداری به قدری زیاد است که آن را ویار بارداری نیز می خوانند.

زنانی که بیشتر در معرض خطر پیکا قرار دارند: زنان سیاهپوست، زنان روستایی، زنانی که در کودکی مبتلا به پیکا بوده اند، و زنان با سابقه خانوادگی ابتلا به پیکا.

اما به طور کلی بروز پیکا به هیچ منطقه جغرافیایی، نژاد، جنس، فرهنگ یا وضعیت اجتماعی و یا حتی دوران بارداری محدود نمی شود.

اگرچه گفتیم کودکان و خانم های باردار بیشتر از هر گروه دیگری مستعد این اختلال اند، اما این اختلال ممکن است در هر فردی بروز کند.

نمونه هایی جالب از پیکا

در اینجا چند مورد جالب از پیکا و پیامد های آن را با هم بررسی می کنیم:

1- در یک معاینه دندانپزشکی، دندانپزشک متوجه ساییدگی شدید دندان های یک بیمار بدون پوسیدگی یا سیاه شدن آنها شد. بعد از پرسیدن سوالاتی، دندانپزشک متوجه شد که بیمارش مادر هفت فرزند است که  در طول هر بارداری، اولین علامت بارداریش تمایل شدید به خوردن گل بوده است، طوری که مقدار آن در طول یک هفته به اندازه حجم یک جعبه کفش می رسیده است!!

2- یک زن 31 ساله سیاه پوست به اورژانس مرکز بهداشت روستایی مراجعه کرد. علائم او شامل ضعف شدید، حالت تهوع و استفراغ شدید و تب بود که بعد از 10 دقیقه دچار یک شوک ناگهانی و به دنبال آن ایست قلبی تنفسی شد.

تلاش برای احیای او بی نتیجه ماند و بیمار فوت کرد. یافته های کالبد شکافی شامل سه لیتر چرک و سنگ به قطر 2.5 سانتیمتر و همچنین یک گلوله ی گلی به قطر 5 سانتیمتر در حفره شکمی و یک سوراخ 4 سانتیمتری در انتهای روده بزرگ بود.

با پرسش هایی که از اعضای خانواده او شد، مشخص گردید که خوردن گل در آن مناطق روستایی امری پیش پا افتاده و معمول بوده است و همسر او این نکته را ذکر کرد که سه فرزند از چهار فرزند آن زن، گاهی اوقات به تقلید از مادر خود گل می خوردند.

3- یک زن 21 ساله انگلیسی در هفته 38 بارداری به علت کم خونی شدید در بیمارستان بستری شد. این زن شدیدا خسته به نظر می رسید و گاهی اوقات دچار سرگیجه می شد. ورم قوزک پا و بی اشتهایی خفیف از دیگر مشکلات او بود. بعد از سه هفته درمان با آهن و اسید فولیک، هیچ بهبودی مشاهده نشد. با سوالات بیشتر از بیمار متوجه شدند که او در تمام طول بارداریش، هر هفته 1 تا 2 عدد بوگیر دستشویی می خورده است! با ترک این عادت، بیمار در مدت زمان کوتاهی بهبود یافت.

هشداری به زنان باردار

پس با توجه به شیوع بالای این اختلال باید بدانید هر زن بارداری ممکن است مشکل پیکا را داشته باشد. اما این وضعیت بعد از مدتی رفع می شود و نباید دائمی باشد.

از طرفی به منظور پیشگیری از عوارض جدی پیکا نظیر کم خونی شدید، اختلالات ذهنی جنین، سقط و ... لازم است در صورت مواجهه مادر با این تغییرات، شرایط را حتما به پزشک خود اطلاع دهد و در صورت لزوم درمان های مربوطه را انجام دهد.

الهه گودرزی

بخش سلامت تبیان

مطالب مرتبط:

پیکا: خوردن گچ، خاک، صابون و ...

هوس خوردن خاک، گچ و ...

خاک خواری؛ عارضه ای خطرناک