دلایل رویارویی دیپلماتیک دوحه و ریاض

امروز روابط قطر و عربستان در چارچوب شورای همکاری خلیج فارس همراه با تنش ادامه می‌یابد و قطر سیاست تمکین در برابر عربستان را در پیش نخواهد گرفت و تلاش می‌کند از هویت مستقلی نسبت به عربستان برخوردار باشد. روابط عربستان و قطر به عنوان دو کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی، در طول چهار دهه گذشته همراه با فراز و نشیب و گاه تا قطع مناسبات یا حتی جنگ بین دو کشور کشیده شده است. گرچه اشتراک ها و پیوندهای گوناگونی نیز بین دو کشور وجود دارد. از سال 1994 که شبکه الجزیره تاسیس شد، قطر در تقابل با عربستان قرار گرفت. قطر با الجزیره تلاش کرد در تقابل با عربستان خود را تعریف کند. اینبار نیز اختلاف عربستان و قطر از مصر آغاز شد زیرا عربستان نظام کنونی آن را تایید می کند؛ اما قطر همچنان پشتیبان اخوان المسلمین است. یکی دیگر از حوزه های اختلاف دو کشور این است که عربستان حاضر به سرمایه گذاری به نفع حرکت النهضه در تونس نبود، در حالی که قطر این امر را مورد توجه قرار داد و دیگر  اینکه هر چند عربستان با حساسیت فوق العاده ای مسائل یمن را پیگیری می کند، اما قطر اینگونه نیست. یعنی نگاه عربستان به یمن امنیتی است، در حالی که نگاه قطر به یمن سیاسی و امنیتی نیست.

آنچه مسلم است همواره در منطقه، کشورهای جنوب خلیج فارس از عربستان تبعیت داشتند در واقع سیاست خارجی کشورهای جنوب خلیج فارس را عربستان مشخص می کرد. اما در سالهای اخیر قطر خود را از منطقه مجزا می کند ، جدا از اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس با اسراییل رابطه برقرار می کند و میزبان جام جهانی می شود، یعنی تمام تلاشش این است که تبدیل به قدرت منطقه شود و این به معنای تقابل با عربستان است.

قطر برای اجرای سیاست‌های مستقل مقابل عربستان نیاز به توازن دارد،  اولین وسیله قطر برای توازن مقابل عربستان بهره‌گیری از نفوذ اخوان المسلمین در کشورهای مختلف عربی است،در همین راستا اختلاف و شکاف سیاسی عربستان و قطر در مصر روز به روز آشکارتر شد به این مفهوم که عربستان به دلیل اختلاف عقیدتی و سنتی با اخوان المسلمین از پیروزی اخوانی ها در مصر ناخرسند و نگران بود و در عوض قطر نیز به دلیل همسویی با سیاست های اخوان المسلمین تلاش کرده بود که این جنبش را تقویت کند. عربستان در سرنگونی اخوان المسلمین در مصر نقش مهمی را ایفا کرد  عربستان در کمک به نظامیان مصر برای سرنگونی دولت اخوان المسلمین در مصر با تمام توان ورود پیدا کرد که این مسئله موجب بروز اختلاف میان قطر و عربستان شد و اختلافات آنها هم به مرور زمان شدت گرفت و پس از این امر عربستان در صدد ایجاد یک بلوک و یارگیری جدید در حوزه همکاری شورای همکاری خلیج فارس است که با کمک امارات متحده وبحرین سفرای خودشان را از دوحه فراخواندند و زمینه ایجاد بلوک جدید را آغاز کرده اند.

دومین ابزار هم شبکه الجزیره است که می‌توان فضای روانی را به سود دوحه کند و سومین ابزار قطر برای تقابل با عربستان بهره‌گیری از برگ چرخش در سیاست خارجی این کشور در منطقه به ویژه بحث سوریه است.

قطر دیدارهایی با مقامات عالی رتبه ایران، حزب‌الله و حتی تلاش برای تغییر وضعیت ارتباطی‌اش با سوریه داشته، با توجه به اینکه قطر نتوانست شرایط سوریه را به سود خود کند از حالا به دنبال این است تا برای آینده شرایطی مساعدتر را رقم بزند. هرچند دو ابزار اخوان و الجزیره فعلاً اصلی‌ترین گزینه‌های سران دوحه مقابل عربستان هستند.

به هر حال قطر و عربستان همواره دو کشوری هستند که علی رغم اینکه در یک شورا به نام شورای همکاری خلیج فارس حضور دارند ولی در رهبری این شورا اختلاف نظر دارند یعنی قطر با اینکه به لحاظ جغرافیایی و جمعیتی به مراتب خیلی کوچکتر از عربستان است ولی داعیه‌دار رهبری شورا است.به همین دلیل احتمال فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس در آینده به دلیل بالا گرفتن شدت اختلافات زیاد شده و حتی تقابل نظامی عربستان و قطر نیز محتمل است

در واقع قطر در اتحادیه عرب و در سازمان همکاری های اسلامی سعی می کند به نوعی نقش پررنگ تری را نسبت به عربستان و دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس ایفا کند و حضور فعال قطر در رخدادهای منطقه ای مثل لبنان، عراق، سوریه و مصر نشان می دهد که رهبران قطر در مقابل عربستان ایستادگی کرده و می خواهند نقش منطقه ای این کشور را کاهش دهند. ضمن اینکه عربستان هم تلاش می کند به نوعی حضور خودش را در رخدادهای جهانی عرب پررنگ و تثبیت کند

در پایان باید گفت قطر در طول سالهای گذشته با جمهوری اسلامی ایران همراهی لازم را نداشته ولی به دلیل اختلافی که با بحرین، عربستان و امارات دارد سعی می کند ارتباطات خودش را با کشورهای بزرگ منطقه مثل جمهوری اسلامی ایران حفظ کند لذا به نظر می رسد در طول ماه های آینده منطقه شاهد یک بلوک بندی جدید خواهد بود که نقش جمهوری اسلامی ایران در این بلوک بندی کاملاً شفاف تر خواهد شد. همچنین موضوع سوریه در دستور کار قطر قرار خواهد گرفت و سفر اخیر وزیر خارجه قطر به تهران نیز در واقع نوعی عذرخواهی غیر مستقیم از نظام سوریه است و قطر تلاش می کند تا یک فصل جدیدی از مناسبات خودش را با سوریه بازتعریف کند و روابط خودش را با سوریه گسترش دهد.