مهدویت در سیمای قرآن
گذشته از اخبار و روایات فراوانی که از ناحیهی رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و حضرات ائمه معصومین علیهمالسلام پیرامون حضرت حجة بن الحسن علیهالسلام در منابع روایی (شیعه و سنی) وجود دارد و مسئله مهدویت و نشانهها و علائم ظهور و ویژگیهای مهدی موعود علیهالسلام و وضعیت زمان ظهور آن حضرت را توضیح میدهند، تعدادی از آیات کریمهی قرآن هم با تأویل و تفسیر ائمهی معصومین علیهماالسلام بر این حقیقت دلالت دارد و برای بشریت آیندهای درخشان و سرشار از سعادت و خوشبختی را پیشبینی مینماید و قاطعانه بر این مسئله تکیه دارد که اگرچه اکنون جامعه بشری بر محور استکبار و استضعاف و خودخواهی قدرتمندان و ثروتمندان زورگو قرار گرفته اما دوامی ندارد و اساس و پایهی آن متزلزل است و فرو خواهد ریخت و سرانجام بشریت از آیندهای درخشان برخوردار خواهد گردید و زمام امور به دست کسی خواهد افتاد که دست قدرت های زورگو و مستکبران خودخواه را از سر جامعهی انسانی کوتاه و حکومتی بر پایه عدل و قسط در جهان برقرار میسازد و نظام جامعه را اصلاح و ظلم و ستم را از میان برمیدارد. در نوشتاری که پیش رو دارید به تعدادی از این آیات اشاره خواهیم داشت.
سوره قصص، آیه 5
و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین.
«و ما اراده کردهایم که بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم.» در این آیه خداوند بر سه مسئله تکیه نموده است که عبارتند از:
1- میخواهیم مستضعفان را مشمول نعمت های خود سازیم.
2- آنان را پیشوایان قرار دهیم.
3- میخواهیم آنان را وارثان حکومت روی زمین مقرر داریم. و این بشارتی است در زمینهی پیروزی حق بر باطل و ایمان بر کفر و این بشارتی است برای همهی انسان های آزاده و خواهان حکومت عدل و داد و برچیده شدن بساط ظلم و جور. و لذا در روایات و اخبار حضرات ائمهی معصومین علیهمالسلام این آیه درباره ظهور و بروز چنین حکومتی تفسیر شده است. امام امیرالمومنین علیهالسلام در جملهای چنین میفرماید: دنیا پس از چموشی و سرکشی. هم چون شتری که از دادن شیر به بچهاش خودداری میکند به ما روی میآورد و سپس همین آیه مورد بحث را تلاوت فرمود. (نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 209)
سوره نور، آیه 55
وعد الله الذین امنوا منکم و عملوا الصالحات، لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم امنا یعبدوننی لا یشرکون بی شیئا و من کفر بعد ذلک فاولئک هم الفاسقون.
«خداوند به کسانی که از شما ایمان آوردهاند و اعمال صالح انجام دادهاند وعده داده که حتما آنها را خلیفه روی زمین خواهد کرد، همانگونه که پیشینیان را خلافت روی زمین بخشید و دین و آیینی را که برای آنها پسندیده پا برجا و ریشهدار خواهد ساخت و خوف و ترس آنها را به امنیت و آرامش مبدل میکند. آنچنان که تنها مرا میپرستند و چیزی را برای من شریک نخواهد ساخت و کسانی که بعد از آن کافر شوند فاسقند.»
از آنجا که در آیات گذشته سخن از اطاعت و تسلیم در برابر فرمان خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بوده آیه مورد بحث همین موضوع را ادامه داده و نتیجه این اطاعت را که همان حکومت جهانی است بیان میکند. از مجموع این آیه چنین برمیآید که خداوند به گروهی از مسلمانان که دارای این دو صفت هستند (ایمان و عمل صالح) سه نوید میدهد.
1- حکومت و خلافت روی زمین
2- نشر آیین حق به طور اساسی و ریشهدار در همه جا (که این مطلب از کلمه تمکین استفاده میشود).
3- از میان رفتن تمام اسباب خوف و ترس و وحشت و ناامنی که نتیجه این سه برنامه این خواهد شد که با نهایت آزادی خدا را بپرستند و فرمان های او را گردن نهند و هیچ شریک و شبیهی برای او قائل نشوند و توحید خالص را در همه جا بگسترانند.
سوره نمل، آیه 62
أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَیَكْشِفُ السُّوءَ وَیَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الأْرْضِ
«چه کسی است که پاسخ مضطری را که او را بخواند می دهد و رنج از او دور می کند و شما را در زمین جانشین پیشینیان سازد.» امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه شریفه فرمود: آیه شریفه درباره حضرت قائم آل محمد علیهم السلام نازل شده و به خداوند سوگند اوست مظطر هنگامی که در مقام ابراهیم علیه السلام دو رکعت نماز خواند و خداوند را صدا زند و خداوند دعایش را مستجاب گرداند و رنج را از وی دور کند و او را خلیفه زمین قرار دهد. (بحار ج 51 ص 48؛ ومنتخب الأثر ص 294)
سوره توبه، آیه 33
لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ
«او را با دینی درست و بر حق فرستاد تا او را بر همه این ها پیروز گرداند هر چند مشرکان را خوش نیاید». روایت ابن عباس رحمه الله در تفسیر آیه شریفه (او را با دینی درست و بر حق فرستاد تا او را بر همه این ها پیروز گرداند هر چند مشرکان را خوش نیاید) فرمود: این امر تحقق نمی یابد تا اینکه نه یهودیی و نه نصرانی و یا صاحب ملت و کیش دیگری در روی زمین نباشد مگر اینکه داخل در اسلام گردند تا اینکه گوسفند و گرگ و گاو و شیر و انسان و مار در امنیت با هم زندگی نمایند و تا اینکه موش از انبان چیزی برندارد و جزیه بر اهل ذمه نهاده شود و دیگر جزیه نگیرند و صلیب شکسته گردد و خوک ها کشته گردند و این است مصداق آیه شریفه (با دینی حق او را پیروز گرداند بر همه مشرکان). (منتخب الأثر ص 295)
سوره حج، آیه 39
أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ
«به کسانی که با جنگ بر سرشان تاخت آورده اند و مورد ستم قرار گرفته اند اجازه داده شد و خدا بر پیروز ساختنشان توانا است». به روایت عبد الله بن عجلان از امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه شریفه فرمود: او حضرت قائم عجل الله تعالى فرجه الشریف و یارانش می باشد. (إثبات الهداة ج 3 ص 563)
سوره ابراهیم، آیه 5
وَلَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى بِآیاتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَذَكِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ
«و بتحقیق ما موسى را با آیات و معجزاتی به رسالت فرستادیم و فرمان دادیم که قوم خود را از تاریکی به روشنایی بیرون آور و روزهای خدا را یادآوریشان کن». خدای تعالى می فرماید: (و بتحقیق ما موسى را با آیات و معجزاتی به رسالت فرستادیم و فرمان دادیم که قوم خود را از تاریکی به روشنایی بیرون آور و روزهای خدا را یادآوریشان کن) فرمود: روزهای خداوند سه روز است روزی که قائم آل محمد علیه السلام قیام کند و روزی که آدمی از دنیا برود و روز قیامت (که همگان برای حساب حاضرانند).(بحار ج 51 ص 45)
در پایان به این نکته می بایست توجه نمود که قرآن کریم در زمینهی ظهور و قیام حضرت مهدی موعود علیهالسلام مانند بسیاری از زمینههای دیگر (بدون اینکه به جزئیات بپردازد) به صورت کلی و اصولی بحث نموده. یعنی از تشکیل حکومت عدل جهانی و پیروزی نهایی صالحان در روی زمین سخن گفته است. این گونه آیات را که بیش از صد آیه میباشد، مفسران عالیقدر اسلامی به استناد روایات و اخبار معصومین علیهمالسلام مربوط به مهدی موعود علیهالسلام و ظهور و قیام او دانستهاند.
فرآوری: محمدی
بخش مهدویت تبیان
منابع:
1) سیمای مهدویت در قرآن ، محمد جواد مولوی نیا
2) آثار الصادقین، ج29، صادق احسان بخش
مطالب مرتبط:
