تبیان، دستیار زندگی
یكی از فضائل فاطمه زهرا علیهاالسلام داشتن اسامی و القاب متعدد می باشد كه در روایات به آن اشاره شده و عجیب تر اینكه وجه تسمیه و علت نام گذاری این اسماء در روایات هم بدان پرداخته شده است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : حمید حاج علی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

فاطمه ای بی‌ مثال

حضرت فاطمه

در دین مقدس اسلام به مسأله نام گذاری توجه ویژه ای شده است و اگر بخواهیم آداب مختلف اسم گذاری در اسلام را بر شماریم به نوشته ای مستقل نیازمند می باشد.

وجود مبارك و مقدس و مطهر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها از فضائلی برخوردارند كه در روایات ما بدان اشاره شده است به گونه ای كه به جرأت می توان ادعا نمود فضائلی كه در حق آن بزرگوار وارد شده در حق سائر معصومین علیهم السلام وارد نشده. البته مدعی آن نیستیم كه مقام و منزلت آن حضرت از سائر معصومین خصوصا پدر بزرگوارشان علیهم السلام بالاتر است اما ادعا این است كه فضائل مأثور و منقول راجع به آن حضرت بی نظیر است! و فرق بین این دو واضح می باشد.

یكی از این فضائل داشتن اسامی و القاب متعدد می باشد كه در روایات به آن اشاره شده است و عجیب‌تر این كه وجه تسمیه و علت نام‌گذاری این اسماء هم در روایات بدان پرداخته شده است، در یك فهرست اجمالی این اسماء و القاب از این قرارند:

فاطمه، زهرا، صدیقه ، شهیده ، راضیه ، مرضیه ، طاهره ، مطهره ، زكیه ، بتول ، محدَّثه ، سیدة نساء العالمین من الأولین و الآخرین ، الإنسیة الحوراء ، مباركة ، قرة عین الرسول ، بضعة الرسول ، نوریه ، سماویه ، حانیه ...

معروف ترین نام آن حضرت نام مقدس "فاطمه" است كه درخور توجه می باشد كه در مورد علت این نام گذاری وجوه متعددی قابل ذكر می باشد.

قبل از پرداختن به این وجوه كمی در مورد معنای لغوی این واژه بحث خواهیم كرد.

این لغت در اصل به معنی جداسازی و قطع كردن است و كلمه "فاطمه" كه اسم فاعل از ریشه (فطم) می باشد به معنی جداكننده یا قطع كننده است و از این رو به مادری كه بچه خود را از شیر می گیرد "فاطمه" گفته می شود ، البته احتمال این كه از این اسم فاعل اسم مفعول قصد شده باشد وجود دارد یعنی فاطمه به معنی "مفطوم" باشد یعنی جداشده یا از شیر گرفته شده و در ادامه خواهیم دید علت های نامگذاری كه در احادیث آمده بعضی با اسم فاعل بودن تناسب دارند و بعضی با اسم مفعول، پس هر دو احتمال قابل اعتنا می باشند.

اشتقاق اسم اولیاء خداوند از اسماء الهی مثل "محمد" از "حمید" و "علی" از "عالی" ممكن است به معنی عمیق تری نیز اشاره داشته باشد و آن این است كه این اولیاء خود از اسماء حسنای خداوند می باشند و انواری هستند كه هر یك از دیگری منشق شده و پدید آمده اند !

شایان ذكر است كه این نام از نام های بی سابقه نیست یعنی قبل از فاطمه زهرا سلام الله علیها كسان دیگری از این نام برخوردار بوده اند مثل "فاطمه بنت اسد" مادر امیر المۆمنین سلام الله علیه. برخلاف نام های دیگر پنج تن یعنی محمد و علی و حسن و حسین علیهم السلام اولین بار بر روی همین بزرگواران گذاشته شد و قبل از آن سابقه نداشت كه كسی نامش یكی از این اسماء باشد و اگر چه كه جدید بودن اسم یك حُسن است چرا كه خداوند در مورد حضرت یحیی می فرماید: «لم نجعل له من قبل سمیا‌»(1) ما برای او از قبل هم نامی قرار نداده بودیم، لكن در بعضی از اسماء ویژگی ممكن است وجود داشته باشد كه در اسم جدید نباشد لكن بسیاری دیگر از اسماء و القاب آن حضرت بدیع بوده و برای اولین بار آن حضرت به آن موسوم شده مثل: زهراء بتول راضیه مرضیه ....

حضرت فاطمه

در روایات ما برای علت نامگذاری این بانوی مكرم اسلام وجوه مختلفی ذكر شده است كه همانطور كه قبلا گفتیم برخی با اسم فاعل بودن متناسب است و برخی با اسم مفعول كه در ذیل خواهد آمد:

الف. اسم فاعل:

در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:

« و إنما سمیت فاطمة لأن الخلق فطموا عن معرفتها ».(2)

یعنی علت نامگذاری این است كه خلائق از شناخت او جدا شده اند و چون فاطمه بر طبق قاعده اسم فاعل و به معنی جدا كننده است یعنی خود او نگذاشته است كه خلائق به مقام او معرفت پیدا نمایند و همانند مادری كه كودك خود را از شیر منع می نماید چرا كه به حال او ضرر دارد، او نیز امت خود را از شناخت خود دور می نماید شاید از این جهت كه تاب و توان آن را ندارند و یا از عهده شكر و حق آن نمی توانند بیرون بیایند و این نیز لطف و مادری در حق آنان است !!

البته با این حال احتمال دارد كه به معنی جدا شده و اسم مفعول نیز باشد به این معنی كه خداوند خلق را از او و او را از خلق جدا نموده و او را تافته ای جدا بافته از دیگران قرار داده است به گونه ای كه توان شناخت او را نداشته باشند.

و در روایتی دیگر می خوانیم:

وقتی آدم عزم توبه نمود جبرئیل به او این جملات را تلقین نمود:

« یا حمید بحق محمد و یا عالی بحق علی و یا فاطر بحق فاطمة ....»(3)

یكی از این فضائل داشتن اسامی و القاب متعدد می باشد كه در روایات به آن اشاره شده است و عجیب‌تر این كه وجه تسمیه و علت نام‌گذاری این اسماء هم در روایات بدان پرداخته شده است

فلذا روایت شده است كه اسم فاطمه از اسم" فاطر" خداوند مشتق شده است (4) البته این اشتقاق ، اشتقاق صغیر معروف علم صرف نیست بلكه نوعی دیگر از اشتقاق است و بیشتر به اشتقاق از معنی مرتبط است اگر چه كه فاطر و فاطمه در لفظ نیز به هم شباهت دارند ولی در معنی یكی می باشند و همانطور كه "فطر" به معنی شكستن و جدا كردن و قطع است "فطم" نیز این گونه است.

البته اشتقاق اسم اولیاء خداوند از اسماء الهی مثل "محمد" از "حمید" و "علی" از "عالی" ممكن است به معنی عمیق تری نیز اشاره داشته باشد و آن این است كه این اولیاء خود از اسماء حسنای خداوند می باشند و انواری هستند كه هر یك از دیگری منشق شده و پدید آمده اند!

در هر صورت همانطور كه فاطر اسم فاعل است و به معنی جدا كننده پس فاطمه نیز اسم فاعل است و به معنی جدا كننده و شاید از این رو فاطمه نامیده شده كه مانند همسر گرامیش قسیم بهشت و دوزخ است و فرزندان و شیعیان و محبان خود را از آتش جدا می كند چنانچه در روایات زیادی مورد اشاره واقع شده است .

ب. اسم مفعول:

غالب روایت موجود در زمینه تسمیه با این معنی تناسب دارند یعنی جدا شده مثل :

« فُطِمت و شیعتها من النار » و « لأن الله عز وجل فطمها و من أحبها من النار » و « فطمت من الطمث » و ‌« فطمت بالعلم » و « فطمت من الشر‌ » و غیره (5) یعنی او را فاطمه نامیده اند چون خداوند او و شیعیانش یا محبینش را از آتش جدا ساخته است و یا این كه از عادات زنانه جدا شده است و یا این كه با علم جدا شده یعنی از چنان علم ویژه ای برخوردار است كه با كسی قابل مقایسه نیست !! و یا جدا شده از بدی ها .

پی نوشت ها:

1- سوره مریم / 7 .

2- بحار الأنوار ج43 ص 298.

3- همان ج44ص245.

4- بیت الأحزان ص24 .

5- بحار ج43ص15 به بعد .

حجة الاسلام حمید حاج علی     

مدّرس حوزه علمیه              

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان


مطالب مرتبط:

فاطمه زهرا علیهاالسلام، سرور بانوان جهان

راضیه مرضیه، بزرگ بانوی رضایت الهی

کوثر دریایی به خاصیت ناشناختگی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.