موادّ امتحانى بزرگان!

خداوند متعال فلسفه و اساس خلقت انسان را آزمایش و امتحان از او بیان مى‌كند. بدین جهت دنیا به منزله جلسه بزرگ امتحان، و قیامت به‌ مثابه زمان دادن كارنامه امتحان‌شوندگان مى‌باشد! بنابراین نباید دعا كرد كه خدا ما را به امتحان و آزمایش مبتلا نكند؛ زیرا این دعا با هدف خلقت‌ منافات دارد و دور از اجابت است، بلكه باید از خداوند خواست كه با آزمایش‌هاى سخت و سنگین ما را آزمایش نكند، پروردگارا ما را به‌موادّى كه نمره قبولى نمى‌آوریم امتحان ننما. آزمون‌هاى خداوند ابزار تكامل‌ها و پیشرفت‌هاست و موادّ خاصّى ندارد، ولى سه مادّه‌ در حدیث زیر مورد اشاره واقع شده است که از همه مهم‌تر می‌باشد:

قال على (علیه السلام):

«ثَلاٰثٌ یُمْتَحَنُ بِهٰا عُقُولُ الرِّجٰالِ: هُنَّ الْمٰالُ وَ الْوِلاٰیَةُ وَ الْمُصِیبَةُ».

«با سه چیز عقل انسان‌ها محك زده مى‌شود: ثروت، پست و مقام، مصیبت‌ها و مشكلات». (غررالحكم، ج ”ٹ3”ص337”، ح ”4664”)

اما شرح این موارد امتحانی:

مادّه اوّل: مال و ثروت

یكى از موادّ امتحانى كه در این روایت ‌بدان اشاره شده، ثروت‌هاى كلان است. تحصیل بیش از نیاز ثروت و مصرف نكردن آن بسان حمل مقدار زیادى موادّ غذایى توسّط كوهنورد حریصى است كه فقط قصد دارد یك روز بالاى كوه بماند و بعد ناچار مى‌شود بقیّه را بالاى كوه بگذارد و برگردد! در طول تاریخ افراد بی‌شماری بوده‌اند که در مقابل وسوسه مال تاب نیاوردند و درگیر هواهای نفسانی گشته صراط مستقیم را گم کردند. آری كسانى در این مادّه امتحانى ‌قبولند كه با داشتن مال و ثروت عقل خود را گم نكنند و هوش خود را ازدست ندهند.

انسان باید بداند هر آنچه در زندگی دارد از فصلی است از جانب خداوند رحمان و رحمتی از جانب کسی که بی‌نیاز مطلق است. انسان به گاه تنگدستی باید شکیبایی پیشه کند و در هنگامه غنا و ثروت باید با بخشش مال و مغرور نگشتن به داشته‌ها، شکر باری تعالی را به جا آورد. در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: "ما بلا اللَّه‏ العباد بشی‏ء أشدّ علیهم، من إخراج الدّراهم"؛ "خدا بندگان را به چیزى سخت‌تر از دادن مال نیازموده است".

خداوند متعال فلسفه و اساس خلقت انسان را آزمایش و امتحان از او بیان مى‌كند. آزمون‌هاى خداوند ابزار تكامل‌ها و پیشرفت‌هاست و موادّ خاصّى ندارد، ولى سه مادّه‌ در احادیث مورد اشاره واقع شده است که از همه مهم‌تر می‌باشد: مال و ثروت، پست و مقام، مصائب و مشكلات زندگى

در این تعلیم صادقى نیز نكته‏اى مهم وجود دارد، یعنى اینكه انفاق سخت‌ترین چیزى است كه خدا مردمان را با آن مى‏آزماید؛ پس انفاق‏كننده باید در كار انفاق با تحمّل، و در اعتقاد صادق، و به پر شدن جاى آن مطمئن باشد، تا انفاق كردن در راه خدا براى او امرى آسان و دلپسند شود؛ و از این كار بر هیچ كس منّتى نگذارد، تا از پاداش خالص و فراوان الهى بهره یابد.

مادّه دوم: پست و مقام

بسیارند افرادى كه با به دست آوردن‌ مقام، همه گذشته خود را به فراموشى مى‌سپارند و آلوده همه چیز مى‌شوند. انسان عاقل و باشخصیّت كسى است كه هیچ امرى سبب نشود تا حقیقت‌ها را نبیند یا به فراموشى بسپارد. نمونه‌هاى فراوانى از این‌ آزادمردان در طول تاریخ و در میان علما و دانشمندان بزرگ دینى دیده‌ مى‌شود.

از ابى الربیع شامى، گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: "واى بر تو اى ابا ربیع! مبادا ریاست بخواهى، مبادا گرگى‏ كنى (دنباله رو باشی) و به نام ما، مال مردم را بخورى كه خدا تو را فقیر سازد، در باره ما مگو آنچه خود در باره خود نگفتیم، زیرا تو به ناچار بازداشت شوى و از تو بازپرسى شود، اگر راستگو باشى، ما تو را تصدیق كنیم و اگر دروغگو باشى، تو را تكذیب كنیم".

ریاست امری است بسیار مهم و حیاتی در جامعه. اما رئیس واقعی کسی است که پیروی از پیشوایان دینی کرده و در نتیجه پس قوى در نزد او ضعیف است تا حق را از وى بستاند، و ضعیف در نزد او عزیز است تا حق او را به او برساند. و او سیرى ستمگر و گرسنگى ستمدیده را برنمى‏تابد. و از ریاست‏ چیزى جز آن نمى‏خواهد كه حقّى را استوار سازد یا باطلى را از میان ببرد. و زندگى او و نزدیكانش در سطح پایین‏ترین زندگى موجود در جامعه و خانوارهاست. و اینها همه همان چیزهایى است كه كتاب آسمانى همگان را به آنها فرا خوانده است. این چنین ریاست کردن و فریفته مال و مقام نگشتن کاری است بس مشکل. به همین دلیل ائمه (علیهم السلام) یاران خویش را از ریاست‌طلبی بازمی‌داشتند تا مناصب به شایستگان برسد و جامعه نیرومند گردد. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: "هر که جویای ریاست باشد، نابود شود". (منتخب میزان الحکمه، ص 225، ح 2458)

امام باقر (علیه السلام) فرمود: "واى بر تو اى ابا ربیع! مبادا ریاست بخواهى، مبادا گرگى‏ كنى (دنباله رو باشی) و به نام ما، مال مردم را بخورى كه خدا تو را فقیر سازد، در باره ما مگو آنچه خود در باره خود نگفتیم، زیرا تو به ناچار بازداشت شوى و از تو بازپرسى شود، اگر راستگو باشى، ما تو را تصدیق كنیم و اگر دروغگو باشى، تو را تكذیب كنیم"

مادّه سوم: مصائب و مشكلات زندگى

قبولى در این مادّه امتحانى ‌صبر و تحمّل زیادى مى‌طلبد، كه در این صورت مأجور هم خواهد بود. و اگر صبر و تحمّل نكند و جزع و فزع آغاز نماید نه تنها قبول نمى‌شود، كه ‌بار گناهانش سنگین‌تر مى‌گردد. از امام علی (علیه السلام) روایت شده است:

"اگر صبر کنی مقدرات الهی بر تو جاری می‌شود و مأجور خواهی بود و اگر بیتابی کنی باز هم مقدرات خداوند بر تو جاری می‌شود ولی گناهکار خواهی بود". (منتخب میزان الحکمه، ص 315، ش 3459)