5 راز برای برکت محصول !

کشاورزی و زراعت با در نظر گرفتن نقش حیاتی آن در جامعه از این اصل کلی مستثنی نبوده و بر اصول و ضوابطی استوار است. اصولی اخلاقی که توجه به آن‌ها در پیشرفت هر چه بهتر این حرفه و داشتن آینده‌ای درخشان در آن تأثیر بسزایی خواهد داشت. در این بخش به بیان برخی از اصول مهم اخلاق در کشاورزی که باید مورد توجه قرار داده شود اشاره می‌گردد:

1ـ نیت، اخلاص و توکل

نیت در هر کاری اهمیت بسزایی دارد. نیت خالص و الهی در هر عملی سبب می‌گردد آن کار رنگ و بویی خدایی به خود گرفته و ارزشمند گردد. در این صورت علاوه بر مزایای مادی، بهره معنوی و اخروی نیز نصیب عامل خواهد کرد. کشاورزی نیز از این اصل مهم مستثنی نیست. کشاورز در هر مرحله از کار، باید نیت خود را الهی کرده و برای رضای خداوند متعال قدم بردارد. در هنگام شخم زدن زمین، پاشیدن بذر، آب دادن، مراقبت از محصولات و در نهایت برداشت، اگر خداوند بلندمرتبه را در نظر داشته باشد و برای او قدم بردارد از برکات الهی بی‌نصیب نخواهد بود. آن‌ها ضمن بهره‌مندی از فواید خواندن دعا، یاد خداوند را در جان خویش زنده نمایند. امام باقر (علیه السلام) در روایتی به یکی از یاران کشاورز خویش می‌فرمایند:

"إذا أردت أن تزرع زرعا فخذ قبضة من البذر بیدك ثم استقبل القبلة و قل أ أنتم تزرعونه أم نحن الزارعون ثلاث مرات ثم قل اللهم اجعله حرثا مباركا و ارزقنا فیه السلامة و التمام و اجعله حبا متراكبا و لا تحرمنی خیر ما أبتغی و لا تفتنی بما متعتنی بحق محمد و آله الطیبین الطاهرین ثم ابذر القبضة التی فی یدك إن شاء الله". "هر گاه خواستی کشاورزی کنی یک مشت بذر بردار سپس رو به قبله سه بار بگو آیا شما آن را می‌رویانید و به ثمر می‌نشانید یا ما رویاننده و به ثمرنشاننده آنیم؟! آن‌گاه سه بار بگو: بار الها! این بذرافشانی را کشتِ مبارک قرار بده و سلامت و به پایان بردن آن را روزی ما کن و آن را دانه‌های به هم انباشته و پر محصول قرار بده و از خیر آنچه می‌طلبم محرومم مکم و مرا به آنچه از من بازداشتی آزمایش مکن، به حق محمد و آل پاک و پاکیزه‌اش. سپس با تکیه بر خواست و اراده خدا بذری را که در مشت داری بیفشان".(مكارم الأخلاق/353؛ مفاتیح الحیاه/600)

آری! کشاورز باید از همان ابتدا به یاد داشته باشد که نتیجه کار وی، تنها و تنها در دست خداست و بدون خواست و اراده او امری محقق نخواهد گشت. به همین دلیل است که در روایات یکی از مصادیق آیه "وَ عَلَیَ اللهِ فَلیَتَوَکَّلِ المُۆمِنون" کشاورزان دانسته شده‌اند.

در روایتی دیگر از صادق آل محمد (علیهم السلام) نقل شده است: "هر گاه خواستی بذر بیفشانی این دعا را بخوان: اللهم قد بذرتُ و أنتَ الزارعُ فاجعلهُ حَبَّاً مُتَراكِماً (بار الها! من بذر افشاندم در حالی که تو رویاننده و به ثمر نشاننده‌ای پس آن را دانه‌های انبوه و پر محصول قرار ده)". (مفاتیح الحیاه/600)

2ـ پرهیز از بذرپاشی و میوه‌چینی در شب

در گذشته رسم بود تا کشاورزان در روز بذر بپاشند و در روز برداشت محصول نمایند تا سایرین متوجه شوند. این امر دو مزیت داشت: اول آنکه سایرین متوجه می‌شدند محصول آنان آماده است و برای دریافت آن تسریع می‌نمودند. دوم اینکه اگر کسی نیازمند بود نزد کشاورز و باغدار آماده و اندکی قوت برای خود و خانواده‌اش به عنوان صدقه از وی دریافت می‌نمود. در روایات نیز آثار و برکات فراوانی برای دادن صدقه به نیازمندان آورده شده است. لکن برخی از کشاورزان برای آنکه مبادا کسی متوجه برداشت و کاشت محصول آن‌ها شده و درخواست کمک به سویشان نیاورد شبانه به این کار اقدام می‌کردند. این عمل، امری بسیار ناپسند از سوی امامان (علیهم السلام) دانسته شده و از یاران خویش خواسته‌اند، از این کار اجتناب نمایند. دو روایت زیر از امام صادق (علیه السلام) به خوبی موضع ائمه (علیهم السلام) در این مسئله را روشن می‌سازد:

ـ "لا تصرم باللیل و لا تحصد باللیل و لا تضح باللیل و لا تبذر باللیل فإنك إن تفعل لم یأتك القانع و المعتر فقلت ما القانع و المعتر قال القانع الذی یقنع بما أعطیته و المعتر الذی یمر بك فیسألك ... "؛ "شبانه میوه‌چینی، درو، قربانی و بذرافشانی نکن، چرا که اگر چنین کنی قانع و معتر نزد تو نیایند. راوی گوید: پرسیدم قانع و معتر کیانند؟ فرمودند: قانع کسی است که به عطایت راضی می‌شود و معتبر رهگذری است که از تو کمک می‌خواهد ... ". (الكافی/ 3/565؛ مفاتیح الحیاه/598)

ـ "لا تجذ باللیل و لا تحصد باللیل قال و تعطی الحفنة بعد الحفنة و القبضة بعد القبضة إذا حصدته و كذلك عند الصرام و كذلك البذر و لا تبذر باللیل لأنك تعطی فی البذر كما تعطی فی الحصاد"؛ "شبانه میوه مچین و درو مکن. سپس فرمودند: به هنگام برداشت محصول مشت مشت ببخش و شبانه بذر مپاش، زیرا در بذرپاشی نیز نباید بخشش را فراموش کنی". (علل الشرائع/2/377؛ مفاتیح الحیاه/598)

3ـ پرداخت زکات

یکی از حقوقی که بر گردن کشاورزان است، پرداخت زکات می‌باشد. زکات در کنار بهره‌هایی که در رشد اقتصاد جامعه دارد، سبب برکت مال پرداخت‌کننده نیز خواهد شد. کشاورزانی که زکات به اموالشان تعلق می‌گیرد نیز وظیفه دارند این دستور الهی و شرعی را انجام دهند تا از عذاب خدا و قهر او در امان بوده و برکاتش را نصیب خویش سازند.

در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است:

"در زراعت دو حق است: حقی که از تو می‌ستانند؛ حقی که تو خود می‌پردازی. راوی پرسید: چه حقی ستانده می‌شود و چه حقی را باید بپردازم؟ فرمودند: اما حقی که ستانده می‌شود همان یک دهم و یک بیستم (زکات) است و حقی که می‌پردازی همان حقی است که خدا می‌فرماید: وَ آتوا حَقَّه یَومَ حَصادِه". (الکافی/3/564؛ مفاتیح الحیاه/598)

4ـ توجه به محیط زیست

کشاورز مستقیما با طبیعت سر و کار دارد. زمین، آب و هوا از لوازمی هستند که وی از آن‌ها بهره‌برداری می‌کند. زارع باید توجه داشته باشد که در برابر این موارد مسئول است و باید تمام تلاش خویش را در استفاده صحیح از آنان به کار برد. نباید کاری انجام دهد که آلودگی هوا، آب و خاک را با خود به همراه داشته باشد. نباید با زیر پا گذاشتن اصول صحیح کشاورزی و باغداری، منجر به از بین رفتن حاصلخیزی زمین گردد. باید به یاد داشته باشد که نعمات الهی، امانت‌هایی هستند که او در اختیار بشر قرار داده است و باید تمام تلاش خویش را در حفظ و نگهداری آن‌ها به کار گیرد. امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: "سکونت در سرزمینی دلپذیر است که هوایی سالم، آبی فراوان و خاکی حاصلخیز و آماده کشت داشته باشد". آدمی خود مسئول آن است که این دلپذیری را برای خود حفظ کرده و خود را از آن محروم نسازد.

5ـ توجه به حیوانات

تمام موجودات زمین حقوقی دارند و انسان موظف است آن حقوق را رعایت نماید. کشاورزان و باغداران به تبع شغل خویش از حیوانات گوناگونی استفاده می‌کنند که نحوه رفتار آنان با حیوانات از نظر اسلام بسیار مهم است. بر اساس تعالیم اسلامی بر حیوان بیش از توان آن نباید بار کرد. از حمل بار سنگین بر حیوان، پیمودن مسیر طولانی بدون استراحت با آن و سوار شدن سه نفر بر یک حیوان نهی شده است. جست و جو در منابع روایی عناوینی چون دشنام ندادن به حیوانات، خودداری از آزار حیوان، منع آزار حشرات و آبزیان، خودداری از حبس حیوان، ناروایی زدنِ حیوان را نشان می‌دهد. (مفاتیح الحیاه/653 تا 658) که توجه ویژه مسلمانان به این گونه از مسائل را می‌طلبد.

در کنار این موارد اصول دیگری چون پرهیز از گرانفروشی، دوری از غش در معامله، مجبور نساختن کودکان برای کار در مزارع و باغ‌ها، رعایت پاکیزگی، خمس و ... از اموری هستند که کشاورزان و باغداران عزیز باید بدان‌ها توجه نمایند.

نتیجه

کشاورزی و زراعت نیز مانند هر حرفه و کسب دیگری بر اصول و ضوابطی استوار است. از جمله مهم‌ترین این اصول اخلاقی می‌توان به نیت، اخلاص و توکل، پرهیز از بذرپاشی و میوه‌چینی در شب، پرداخت زکات، توجه به محیط زیست، توجه به حیوانات، پرهیز از گرانفروشی، دوری از غش در معامله، مجبور نساختن کودکان برای کار در مزارع و باغ‌ها، رعایت پاکیزگی، خمس و ... اشاره نمود. امید است با رعایت این موارد کشاورزان عزیز از برکات مادی و معنوی فراوان بهره‌مند گردند.

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

مطالب مرتبط:

ویژگى‌هاى یک مدیر موفق

نون حلال سیری چند؟

تلاش برای لقمه حلال و آثار آن