لطفی که سیمای قهر دارد
در مقاله پیشین از معنای و مفاهیم ابتلاء و بلا سخن گفتیم و در این نوشتار سعی بر آن است وجوه و جلوه های متنوع بلا را بیان کنیم.
بلا قانون ثابت در جهان
آدمی باید مشقتها تحمل کند و سختیها بکشد تا هستی لایق خود را بیابد. تضاد و کشمکش شلّاق تکامل است . موجودات زنده با این شلاق راه خود را به سوی کمال می پیماید و این قانون در جهان نباتات، حیوانات و بالاخص انسان صادق است. از این رو هر انسانی خواه ناخواه با بلا مواجه خواهد شد و عکس العملی که در برابر آن نشان می دهد سرنوشت او را رقم میزند یعنی بلا و گرفتاری ها برای کسانی که مقاومت می کنند و ایستادگی نشان می دهند سودمند است و اثرات نیکی درآنان به وجود می آورد. امام صادق (علیه السلام ) مىفرمایند: خداوند، مۆمن را از كشاكش زندگى ایمن نساخته، اما از كوردلى در دنیا و تیره روزى در آخرت ایمن ساخته است. (گزیده كافى / ج1 / 228 )
اقسام بلا
ممکن است در نگاه نخست محدوده ی بلا به مصیبت و گرفتاری ها و یا رنج ها و سختی ها فروکاسته شود و این در حالی است که دامنه بلایا گسترده تر از این است و می توان در کنار نقمت ها از نعمت ها نیز به عنوان بلا یاد کرد. بله فراوانند نعمت هایی که بلای جان آدمی بوده و عذابهایی هستند به قیافه نعمت و قهرهایی به قیافه لطف. بنابراین در یک نگاه کلی بلا شامل 1) شرور 2) خیرات ( نعمت ) می شود.
در نتیجه، قلمرو ابتلا بسیار گسترده است و شامل هر آن چیزی می شود که انسان با آن مرتبط است اعم از اصل وجود و یا جزئی از وجودش و یا خارج از وجود او، که در ادامه به هر یک اشاره خواهیم کرد.
بلایای مرتبط با اصل وجود
جوهره ی وجودی انسان فکر و اندیشه و روح است و همین روح می تواند محل ابتلائات انسان قرار گیرد از آن جمله در حدیث آمده است «ما مِنْ قَبض ولا بَسط إلاّ وللّه فیه مشیّةٌ وقضاءٌ وابتلاء» این قبض و بسط مقید بامر و نهى خدا شده است مختص مىشود به امورى كه مربوط به شرع و دین باشد و خدا در آن فرمان یا نهیى داشته باشد مانند فقر و غنى و صحت و مرض، كه انسان در حالت فقر و مرض امر بصبر و شكیبائى دارد و در حال صحت و ثروت امر به پرداخت حقوق واجب و به دستگیرى از فقرا و صله رحم و مانند آن دارد پس تمامى این گونه احوال بندگان اولا به خواست و حكم خداست و ثانیا خدا به وسیله همین امور بندگانش را آزمایش و امتحان میكند نه براى آنكه خودش از حال آنها با خبر شود زیرا او علام الغیوبست بلكه براى آنكه استحقاق ثواب یا عقاب را به خود آنها بفهماند و حجت را بر آنها تمام كند. (أصول الكافی/ترجمه مصطفوى/ ج1 / 211 )
بلایای مرتبط با بخش از وجود و خارج از وجودش
این بلایا شامل جسم آدمی، مال و فرزندان، همسر و اطرافیان و مقام و منزلت و ... هر آنچه آدمی به نحوی با آن در ارتباط است می شود. امام صادق (علیه السلام ) فرمود: خداوند بندگان را با چیزىسختتر از دادن پول امتحان نكرد. (الخصال/ ترجمه جعفرى/ج1 / 19) مال و دارایی یکی از مهمترین ابتلائات انسان است که اگر ظرفیت اخلاقی آن را نداشته باشد به وسیله آن به سخترین ورطه هلاک گرفتار می شود. رسول خدا (صلی الله علیه ) فرمود: كه همیشه بلا در مرد مۆمن و زن مۆمنه است در بدن او و مال او و فرزندان او تا آن كه برسد به خداى تعالى . (كاشف الأستار/ترجمه جامع الأخبار / 117 )
ترمذى با اسناد خود به پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله روایت مىكند كه آن حضرت فرمود: هیچ بلایى در جان و فرزند و مال مرد و زن مۆمن نازل نمىشود مگر این كه خداى عز و جل را ملاقات مىكند در حالى كه هیچ گناهى بر او نباشد (یعنى بلاى در جان و فرزند و مال باعث پاك شدن گناهان است). (آرام بخش دل داغدیدگان ( ترجمه مسكن الفۆاد) / 56 ) رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله فرمود: خداوند متعال مىفرماید: هر بندهاى را كه بخواهم وارد بهشت مىكنم او را گرفتار بیمارى بدنى مىكنم این ابتلاء كفاره گناهان او مىگردد و یا اینكه گرفتار تنگى معیشت مىنمایم اگر ابتلاء براى او پیش نیامد در هنگام مرگ به مشقت خواهد افتاد تا كفاره گناهان او شود و بدون گناه وارد محشر گردد و بعد او را وارد بهشت خواهم كرد. (مشكاة الأنوار / ترجمه عطاردى / 272 ) تمام این روایات به اقسامی از بلا اشاره دارند که انسان ناگزیر در دنیا با آن مواجه خواهد شد.
عذابهایی به صورت نعمت
نعمت ها و عافیت ها برای گمراهان و کسانی که مورد بی مهری پروردگار قرار می گیرند ممکن است عذابهایی باشند به صورت نعمت و قهرهایی به قیافه لطف. رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله فرمود: خداوند متعال مىفرماید: هر بندهاى را كه بخواهم وارد دوزخ كنم بدن او را سالم مىگردانم و اگر این سلامتى جبران اعمال او نكرد او را از حاكم در امان خواهم گذاشت و اگر این كفایت نكرد هنگام مرگ بر او آسان خواهم گرفت تا هنگامى كه وارد محشر مىشود كار نیكى نزد من نداشته باشد و بعد او را وارد دوزخ خواهم نمود. (مشكاة الأنوار / ترجمه عطاردى / 272 ) سلامتی ، امنیت و جان دادن آسان، نعمت است اما همین نعمت می تواند وسیله ابتلاء فرد قرار گرفته و موجب عذاب اخروی وی شود. از امام صادق علیه السّلام رسیده كه خدا در مناجات موسى علیه السّلام فرمود: اى موسى چون دیدى ندارى رو آورد بگو خوش آمد روش نیكان و چون دیدى توانگرى رو آورد بگو كیفر گناهى است شتاب كرده، كه خدا در این دنیا بكسى گشایش ندهد جز بسزاى گناهى كه آن گناه را فراموشش كند و از آن توبه نكند و اقبال دنیا بر او كیفر گناهان او است. (اخلاق اسلامى ( ترجمه بحار الأنوار) / 159 )
بنابراین خیرات و شرور هر دو وسیله امتحان و آزمایش انسان هستند و چه بسا امتحان با نعمت ها و خیرات بسی سخت تر از گرفتاری ها باشد از همین روست که پیامبر اکرم صلوات الله علیه می فرمایند: همانا من بر شما از آزمایش به راحتی بیشتر از آزمایش به سختی می ترسم.
مریم پناهنده
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
1) عدل الهی/ شهید مطهری
2) اخلاق اسلامى ( ترجمه بحار الأنوار)
3) مشكاة الأنوار / ترجمه عطاردى
4) آرام بخش دل داغدیدگان ( ترجمه مسكن الفۆاد)
5) كاشف الأستار/ترجمه جامع الأخبار
6) الخصال / ترجمه جعفرى/ج1
7) أصول الكافی / ترجمه مصطفوى / ج1
8) گزیده كافى / ج1
مطالب مرتبط:
