علویان ترکیه چه کسانی هستند؟
هنگامی که سخن از علویان به میان می آید گاه مقصود علویان سوریه و گاه علویان ترکیه است. تشابه اسمی موجب می گردد که این دو فرقه را یکی دانسته و اعتقادات آن را مشابه فرض کنیم و این در حالی است که میان علویان سوریه و علویان ترک تفاوت های قابل ملاحظه ای وجود دارد که در ادامه فرقه علویان ترکیه را مورد توجه قرار داده و به ویژگی ها آن اشاره خواهیم کرد.
چگونگی شکل گیری این فرقه
علوی گری با مسلمان شدن ترکمنها شروع می شود. ترکمنها زندگی کوچی داشتند و پس از مسلمان شدن نیز مثل اقوام دیگر بعضی از آداب و رسوم خود را حفظ کردند. از قرن یازدهم میلادی ترکمنها به آناتولی آمدند و در این سرزمین با تمدنهای دیگر آشنا شدند. آنان در حکومت عثمانی با مجاهدتهای بسیار، خود را حفظ کردند و اکنون بخش زیادی از مردم ترکیه را تشکیل می دهند.علویان ترکیه عموماً خاستگاه خود را به صورت نژادی و براساس گویش و زبان مادری شان به قبایل ترک یا کرد نسبت می دهند؛چنانکه علویان سوریه نیز خواستگاه خود را به یک نژاد قبیله ای عرب نسبت می دهند. زبان ترکی علویان ترکیه بدین معناست که خاستگاه فرقه ای آنها ریشه در یک محیط اسلامی ـ ترکی خالص با رهبران مذهبی ترک دارد و نه محیط مذهبی و ارزشی دیگر. در فرهنگ ترکیه به اقلیت بیان شده نام‌های مختلفی داده شده است که اولین این نام‌ها بکتاشیّه، پیروان طریقت حاجی بکتاش، ولی خراسانی است. اما ازآنجا‌که میان بکتاشیان شهرنشین و روستایی تفاوت‌هایی وجود دارد، در ترکیه به بکتاشیان روستایی «علوی» و به بکتاشیان شهری «بکتاشی» گفته می‌شود. علویانی که در کشور ترکیه زندگی می‌کنند به لحاظ نژادی به سه گروه تقسیم می‌شوند: ترکمنها، کردها و زازاها. ترکمن‌های علوی آناتولی خود سه گروهند که عبارت‌اند از: چپنی‌ها، تحتاجی‌ها (تخته چی‌لر) و بیدیلی‌ها. علاوه بر سه گروهی که گفته‌شد، گروه دیگری نیز در ترکیه حضور دارند که علوی خوانده می‌شوند. این علویان، عرب زبان هستند و به «نصیریّه» معروفند که درحال‌حاضر بیشتر در مناطق اسکندرون، آدانا و انطاکیّه پخش شده و جمعیّتی حدود 250 هزار نفر را تشکیل می‌دهند. گرچه ممکن است برخی شباهت‌ها میان آنها و علویان ترکیّه وجود داشته باشد، آنها با یکدیگر تفاوت‌های بنیادین دارند.
زمان پیدایش این فرقه
اگرچه مهم نیست گروهی که در سرزمین آناتولی زندگی می کنند، در چه زمانی علوی نامیده شده اند ولی با این حال، بنابر ادعای یکی از نویسندگان، علویها را حدود 250 سال پیش به این نام نامیده اند تا آنها را از شیعه جدا کنند. (علوی گری، اردنای، ص20)
بنابراین آغاز پیدایش علویان را باید از زمان حیات پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) دانست. البته در کتابهای تاریخی و روایی آنان نه علوی بلکه شیعة علی(علیه السلام) نامیده شده اند.مثلاً جابر می گوید:نزد پیغمبر بودم که علی از دور نمایان شد. پیغمبر فرمود: سوگند به کسی که جانم در دست اوست، این شخص و شیعیانش در قیامت رستگار خواهند بود ابن عباس نیز می گوید: وقتی که آیه هفتم سوره بینه نازل شد، پیغمبر به علی فرمود: مصداق این آیه تو و شیعیانت می باشید که در قیامت خشنود خواهید بود و خدا هم از شما راضی است.(درالمنثور، ج6، ص379؛ غایة المرام، ص326) تعبیر شیعه علی در سخنان حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) برای خیلی از اصحاب به کار برده شده است و اصلاً بعضی از اصحاب به این نام مشهور بودند که مشهورترین آنها سلمان فارسی، مقداد، ابوذر و عماریاسرند. در روایتی چنین آمده است: حضرت امام رضا(علیه السلام) در پاسخ به گروهی که پرسیدند چرا دو روز به ایشان اجازه ملاقات با خود نداد، فرمود: چون شما ادعا می کنید که شیعه امیرالمۆمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام) هستید. وای بر شما، شیعه او، در حقیقت، حسن(علیه السلام)، حسین(علیه السلام)، سلمان، ابوذر، مقداد، عمار و محمد بن ابی بکر هستند که با هیچ یک از دستورهای آن حضرت مخالفت نکردند و هیچ یک از نواهی وی را مرتکب نشدند (التفسیر المنسوب الی الامام العسکری(علیه السلام)، ص313)
مبانی اعتقادی علویان ترکیه
بررسی‌های انجام شده در تاریخ و عقاید علویان نشان می‌دهد علوی‌گری در ترکیه ترکیبی از شمنیزم (دین باستانی ترکان)، تصوف و تشیع است؛ البته بستر عقیدتی منطقة آناتولی (به‌ویژه مسیحیت) نیز بر برخی عقاید و آیین‌های آنها تأثیر داشته است. این فرقه ،همانند هر گروه یا فرقه مذهبی دیگر ، باورها و عقاید خودش را بر پایه اساطیر بومی متعلق به خود بنا کرده است که از دیدگاه مذهبی محترم و مقدس هستند . علاوه بر روایات و اساطیر مذهبی که اعتبار و مشروعیت خود را دارند ، دیگرعناصر تاریخی نیز به عنوان عوامل اقتصادی ـ اجتماعی مکمل ،دارای اعتبار می باشند .
علوی در لغت به معنای منسوب به علی(علیه السلام) است و در اصطلاح به کسی گفته می شود که آن حضرت را بر سه خلیفه دیگر ترجیح داده و پیرو اوست. علوی گری مجموعه عقایدی است که با ولایت حضرت علی(علیه السلام) اغاز شده و تا به امروز تداوم یافته است و علوی کسی است که در راه دو امانتی که آخرین پیامبر، حضرت محمد(صلی الله علیه ) باقی گذاشته، یعنی قرآن و اهل بیت، با عشق عمیق و با وابستگی خلل ناپذیر، گام بر می دارد. علوی کسی است که به امام علی(علیه السلام ) از صمیم قلب وابسته است و کسی است که می خواهد در این دنیا شبیه او باشد. علوی است که محکم به حبل الله و چهارده معصوم قلبا و قولا و عملا تمسک کرده است.
فرآوری: پناهنده
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
1) مقاله علویان ترکیه و علویان سوره ( تفات ها و شباهت ها ) پایگاه مجلات تخصصی نور
2) نشریه زمانه
3) راسخون
4) پایگاه اطلاع رسانی حوزه
مطالب مرتبط:
