یک راز مخفی برای موفقیت !!
رازدارى از خصلتهاى الهى، جزو اوصاف مۆمنین كامل، نشانه كمال عقل و به عنوان منبع خیرات شناخته شده است؛ انسان رازدار، وفادار و امین است و با حفظ اسرار، موقعیت خود را حفظ كرده و آبرو و ناموس دیگران را نیز محترم مىشمارد. از این رو، اسلام بر حفظ اسرار و رازدارى تأكید كرده است، امیر مۆمنان (علیه السلام) مىفرماید: جُمِعَ خَیْرُ الدُّنْیا وَ الْاخِرَةِ فى كِتمانِ السِّرِّ. «1» خیر دنیا و آخرت در پنهان داشتن راز نهفته است. در جاى دیگر مىفرماید: كُنْ بِاسْرارِكَ بَخیلًا. «2» نسبت به رازهاى خود بخیل باش.
راز یا خون در رگ هایت
نقش رازدارى در زندگى چنان حیاتى است كه امام صادق (علیه السلام) آن را همچون خونى كه در رگهاى انسان جریان دارد دانسته، مىفرماید: سِرُّكَ مِنْ دَمِكَ فَلا یَجْرِیَنَّ مِنْ غَیْرِ اوْداجِكَ. «3» راز تو، بخشى از خون توست، پس نباید در غیر رگهایت جارى شود. از این حدیث شریف استفاده مىشود، همان طور كه جریان طبیعى خون در بدن باعث ادامه حیات است و چنانچه به جاى جریان یافتن در رگها، به بیرون ریخته شود، منجر به مرگ مىشود، اسرار انسان نیز این گونه است، اگر از دل خارج شود و در مجراى غیر طبیعى قرار گیرد، زندگى عادى انسان را متزلزل كرده، آبروى او را در معرض خطر جدى قرار مىدهد.
فاش ساختن رازها خیانت است
به همان اندازه كه رازدارى در اسلام مورد تأكید و سفارش قرار گرفته، افشاىراز، سخت نكوهش شده، زیرا پیامدهاى بسیار نامطلوبى براى انسان به دنبالخواهد داشت، تا جایى كه در روایات از آن به عنوان خیانت یاد شدهاست؛ چنان كه امیرمۆمنان على (علیه السلام) مىفرمود: وَ لا تُذِعْ سِرّاً اودِعْتَهُ، فَانَّ الْاذاعَةَ خِیانَةٌ. «4» رازى را كه به تو سپرده مىشود، فاش مساز، كه فاش ساختن رازها خیانت است. در پارهاى از روایات نیز فاش ساختن اسرار، شركت در قتل پیامبران الهى شمرده شده است و از آنها استفاده مىشود كه افشاى راز چه بسا منجرّ به قتل افراد بىگناه مىشود و انسان را در قتل آنها شریك مىسازد و عواقب چنین كارى انسان را در آتش دوزخ گرفتار خواهد ساخت.
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه «وَ یَقْتُلُونَ الْانْبِیاءَ بِغَیْرِ حَقٍّ» «5» مىفرمود: اما وَ اللَّهِ ما قَتَلُوهُمْ بِاسْیافِهِمْ وَ لكِنْ اذاعُوا سِرَّهُمْ وَ افْشَوْا عَلَیْهِمْ فَقُتِلُوا. «6» به خدا سوگند آنان را با شمشیرهایشان نكشتند، ولى اسرارشان را فاش كردند و سبب قتل آنان شدند.
اقسام رازدارى
رازها را مىتوان به سه قسم شخصى، اجتماعى و تشكیلاتى- حكومتى تقسیم كرد:
1. رازدارى شخصى
هركس از نظر اخلاقى و عملى، خصوصیاتى دارد كه دیگران نمىبینند و از آن اطلاعى ندارند. این ویژگیها، رازهاى شخصى انسان محسوب مىشود، چنان كه كارهاى زشتى كه از فرد سرزده و یا مسائل سرّى كه در منزل دارد، جزو رازهاى فرد به حساب مىآید.
حال سخن در این است كه آیا انسان مىتواند رازهایش را براى دیگران بازگو كند؟ انسان عاقل سینه خود را صندوقچه اسرارش قرار مىدهد و از طریق رازدارى، خود را از پیامدهاى ناگوار افشاى اسرار، مصون مىدارد. امام على (علیه السلام) مىفرماید: سِرُّكَ اسیرُكَ، فَانْ افْشَیْتَهُ صِرْتَ اسیرَهُ. «7» راز تو، مادامى كه آن را بر ملا نكردى، اسیر توست، ولى اگر آن را فاش كردى تو اسیرش مىشوى.
نقش رازدارى شخصى در موفقیت
هرگاه انسان هدفى را دنبال مىكند، لازم است اطراف و جوانب آن را مخفى بدارد تا به نتیجه مطلوب برسد، آنگاه اگر افشاى آن بىضرر بود، مىتواند آن را فاش سازد، ولى اگر كارش استحكام نیافته و به نتیجه نرسیده باشد، آن را بازگو كند، سنگ اندازیها نمىگذارد او به هدفش برسد. امیر مۆمنان على(علیه السلام) مىفرمود: انْجَحُ الْامُورِ ما احاطَ بِهِ الْكِتمانُ. «8» امرى كه اطراف آن را كتمان گرفته باشد، به نجات و موفقیت نزدیكتر است. امام جواد (علیه السلام) مىفرماید: اظْهارُ الشَّىْءِ قَبْلَ انْ یَسْتَحْكِمَ مَفْسَدَةٌ لَهُ. «9» اظهار كردن چیزى كه هنوز استوار نشده، موجب تباهى آن مىگردد.
پس به دوست خود چه می توانیم بگوییم؟
آن مقدار از اسرار را كه اگر دشمن از آن مطلع شود، نتواند به وسیله آن زیانى وارد كند ابرازش براى دوست بلامانع است. امام صادق (علیه السلام) مىفرماید: لا تُطْلِعْ صَدیقَكَ مِنْ سِرِّكَ الَّا عَلى مالَوِ اطَّلَعَ عَلَیْهِ عَدُوُّكَ لَمْ یَضُرُّكَ فَانَّ الصَّدیقَ قَدْ یَكُونُ عَدُوَّكَ یَوْماًما. «10» دوست خود را از رازهاى شخصى خودآگاه مساز، مگر درباره امورى كه اگر دشمنت از آنها آگاهى یافت، زیانى براى تو نداشته باشد، زیرا چه بسا دوست انسان روزى دشمن گردد [و چون نقاط ضعف را مىداند، با آن انسان را بكوبد.]
2. رازدارى اجتماعى
منظور از رازدارى اجتماعى، حفظ اسرار مردم در مسائل اجتماعى، سیاسى و ... و بیان نكردن ضعفهاى آنها در این زمینه است. افشاى اینگونه رازها جایز نیست، ولى چنانچه اسرار اجتماعى و سیاسى افراد از قبیل اشاعه فحشا، تشكیل باندهاى فساد و تباهى و این گونه كارهاى خلاف باشد، افشاى آنها نزد مسئولین امر جهت اتخاذ تصمیم و اقدامات لازم مانعى ندارد و چه بسا واجب و ضرورى باشد. بنابراین، حفظ اسرار اجتماعى دیگران (جز در مواردى كه افشاگرى مهم تر و ضروریتر است) لازم مىباشد، بویژه از ناحیه كسانى كه زودتر و بیشتر از دیگران رازها در اختیارشان قرار مىگیرد، مانند كسانى كه در رابطه با امنیت داخلى یا خارجى كار مىكنند و یا كسانى كه در قسمت جذب و گزینش نهادها، ادارات و سایر مراكز هستند و درباره نیروهایى كه مىخواهند به كار بگیرند، اطلاعاتى كسب مىكنند.
3. رازدارى تشكیلاتى- حكومتى
در مسائل اطلاعاتى - امنیتى نیز افشاى اسرار دیگران در اجتماع و براى مردم جایز نیست، بلكه گاهى زیان آور است، ولى اگر این اسرار از امورى باشد كه كتمان آن خطرى را متوجه نظام مىكند، لازم است نزد مراجع صلاحیت دار بازگو شود و سكوت در مقابل آن جایز نیست.
بنابراین انسان عاقل سینهاش را صندوقچه اسرار شخصى خود قرار داده و با پنهان ساختن رازهایش، خود را از پیامدهاى ناگوار آن- مانند به اسارت درآمدن، ضرر و زیان جبران ناپذیر دیدن، ناكامى در اهداف و اندوه و افسوس مداوم خوردن- مصون مىدارد؛ همچنین فرد عاقل و زیرك، در حفظ اسرار دیگران جدیت كرده و فاش ساختن رازهاى دیگران را خیانت و در بعضى موارد گناه كبیره مىداند. اسرار دیگران، چه مربوط به امورشخصى آنان، چه مربوط به اسرار و ضعفهاى اجتماعى آنها و چه مربوط به مسائل اطلاعاتى، امنیتى باید حفظ شود، بخصوص از ناحیه كسانى كه زودتر و بیشتر از دیگران، رازها در اختیارشان قرار مىگیرد.
بار الها می دانیم که یکی از صفات اخلاقی خوب، فاش نساختن راز بندگانت است. ولی گاهی اوقات در عمل کم کاری می کنیم. پروردگارا بحق محمّد و آله الطاهرین علیهم السلام ما را به این صفت پسندیده متخلّق بفرما. الهم صل علی محمّد و آل محمّد و عجل فی فرج مولانا صاحب الزمان.
پی نوشت ها:
1. بحارالأنوار، ج 74 ، ص 178، ح 17.
2. ترجمه غرر الحکم، 44 / 67.
3. میزان الحكمة، ج 2، ص 1283.
4. غرر الحکم، ص 320، ح 7417.
5. سوره بقره، آیه 61.
6. الكافی، ج 2، ص 371.
7. غرر الحکم ج1 ص437.
8. شرح غررالحکم، ج 2، ص 458.
9. تحف العقـول ص 457.
10. بحارالأنوار ، ج 75،ص 71.
فاطمه سرفرازی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
مطالب مرتبط:
فوت و فن پنهان کاری را فراگیرید!