ابوالقاسم، سومین سفیر یار مهربان
نائبان خاص حضرت مهدی (عج) در عصر غیبت (٣)
«ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی»
سومین سفیر خاصّ از سفیران چهارگانه ی حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف, محدث, فقیه و متکلم شیعی ایرانی, حسین بن روح نوبختی است. وی در میان شیعیان بغداد از شهرت ویژه ای برخوردار بود و یکی از افراد مورد اطمینان و اعتماد محمد بن عثمان عمری به شمار می رفت. وی در دربار عباسی در زمان حیات نایب دوم, نفوذ فوق العاده ای داشت و از ناحیه برخی مقامات دولتی کمک های مالی به ایشان می رسید. [1] او در بین سالهای 305-326 ق به مدت بیست و یک سال به عنوان نائب امام زمان عجل الله فرجه الشریف واسطه بین امام و شیعیان بود؛ که این دوران مصادف با دو خلیفه عباسی به نام «مقتدر و راضی» بود. محمد بن عثمان در سال آخر عمر با برکش بسیار پیر و ناتوان شده بود؛ به طوری که در دو سال آخر زندگیشان (سالهای 304 و 305 ق), گرفتن اموال شیعیان را به حسین بن روح واگذار کرده بود. [2]
چنانچه محمد بن علی الاسود نقل می کند, اموالی از باب وقف حاصل شده بود, آنان را به محمد بن عثمان دادم و از من پذیرفت. اموالی را در روزهای قبل از وفاتش (دو یا سه سال قبل از وفات) به نزد وی بردم, وی مرا امر فرمود که آنان را به ابوالقاسم بن روح واگذار کنم, من از حسین بن روح طلب رسید کردم, و او از این امر, به محمد بن عثمان شکایت نمود و محمد بن عثمان نیز به من دستور فرمود که از ابوالقاسم طلب رسید نکنم و (در ادامه) فرمود: هر آنچه به ابوالقاسم رسد به من رسیده است؛ و بعد از آن اموال را به ابوالقاسم می رساندم و طلب رسید نیز نمی نمودم. [3]
نائب دوم در انتصاب حسین بن روح به جانشینی خود تأکید فراوانی می کرد؛ گاه به صورت انفرادی و گاهی در میان عموم شیعیان مخلص و وکلای خویش, این مطلب را تذکر می داد. چنانچه احمد بن ابراهیم روایت می کند, زمانی که حال اباجعفر عمری بدتر شد, بزرگان و سرشناسان شیعه همچون علی بن همام , عبدالله باقطانی و ... جمع شدند و به نزد ابا جعفر رفتند و به وی گفتند: برای این امر (نیابت) چه کسی به جای تو می باشد؟ و ایشان به آنان فرمود: «ابوالقاسم حسین بن روح بن ابی بحر نوبختی جانشین من و سفیر میان شما و امام زمان عجل الله فرجه الشریف؛ و وکیل امام و مورد وثوق و امین است پس درکارها و امورتان به او رجوع کنید و در مواقع ضروری و مهم به او اعتماد کنید». [4]
در روایتی دیگر به نقل از جعفر بن احمد بن متیل چنین آمده است: قبل از وفات محمد بن عثمان در کنار او حاضر شدیم و من بالای سر او نشستم و با او صحبت می کردیم و از وی سوال می نمودیم, ابوالقاسم بن روح نیز پایین پای ایشان نشسته بود. محمد بن عثمان رو به من کرد و فرمود: «به من امر شده که به ابوالقاسم حسین بن روح وصیت نمایم»؛ و من از بالای سر ایشان بلند شدم و دست ابوالقاسم را گرفتم و او را در جای خود نشاندم و خود به جای او رفتم. [5]
این تأکید بدان علت بود که از طرف ائمه اطهار علیهم السلام؛ نصی دال بر وثاقت, امانت و نیابت حسین بن روح صادر نشده بود. از طرفی درمیان وکلای بغداد, کسانی بودند که در ظاهر ارتباط محمد بن عثمان با آنان بیشتر بود؛ از این رو عوام و خواص شیعیان تصور نمی کردند, حسین بن روح به جانشینی انتخاب گردد. [6]
نخستین توقیعی (نامه ای) که به دست حسین بن روح از ناحیه مقدسه صادر شد, نامه ی بود که امام زمان عجل الله فرجه الشریف خطاب به وی چنین فرمودند: «ما او (حسین بن روح) را می شناسیم, خدا همه ی خوبی ها و رضای خود را به او بشناساند و او را با توفیق خود سعادتمندانه گرداند. از نامه ی او اطلاع یافتیم و به وثوق او اطمینان داریم؛ در نزد ما مقام و جایگاهی دارد که او را مسرور می گرداند؛ خداوند احسان خود را درباره ی او افزون گرداند». این توقیع در روز یک شنبه, ششم شوال سال 305ق به دست حسین بن روح رسید. [7]
حسین بن روح با همکاری وکلای بغداد و دیگر مناطق, کار خویش را در جایگاه نیابت امام زمان عجل الله فرجه الشریف شروع نمود و توانست با روش و شیوه ای منطقی و اندیشمندانه, در بین دوست و دشمن از پذیرش بالایی برخوردار باشد. موقعیت حسین بن روح به عنوان سفیر امام دوازدهم - برعکس سفیر اول و دوم - در بین پیروان اهل بیت علیهم السلام آشکار بود؛ به همین دلیل برخی از عوام امامیه, بر آن شدند تا وکلای نواحی خود را نادیده گرفته, به طور مستقیم با خود او در تماس باشند؛ ولی رفته رفته با انجام تغییراتی در دستگاه حاکمه و برکنار شدن برخی حامیان او, وضع دگرگون شد, به گونه ای که بخشی از اواخر عمرش را در زندان به سر برد. از جمله حوادث مهم دوران نیابت حسین بن روح, جداشدن ابو جعفر محمد بن علی شلمغانی (معروف به «ابن ابی عزاقر») از آیین شیعی و تکفیر او به دست آن نائب خاصّ است. [8]
در خصوص سال وفات حسین بن روح, همگان متفق القولند که وی در شعبان سال 326ق از دنیا رفته است. [9]
پی نوشت:
1. سلیمیان, خدامراد, پرسمان مهدویت, قم: شباب الجنه, چاپ دوم, 1385ش, ص106
2. طسوجی, محمد حسین, مهدی (عج) معجزه جاودان, قم, لاهیجی, چاپ اول, 1382ش, ص98
3. مجلسى، محمد باقر, بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت, مۆسسة الوفاء، 1404ه, ج51, ص354
4. الطوسى, محمد بن حسن, الغیبة، قم، مۆسسه معارف اسلامى قم، 1411ق, ص371 و نیز: مجلسى، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، پیشین, ج51, ص355
5. همان, ص370 و نیز: مجلسى، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، پیشین, ج51, ص354, ح4
6. سلیمیان, پرسمان مهدویت, پیشین, ص107
7. الطوسی, الغیبه, پیشین, صص 372-373
8. سلیمیان, پرسمان مهدویت, پیشین, ص108ر.ک: الطوسی, الغیبه, پیشین, صص 389-390
9. مجلسى، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، پیشین, ج51, ص358
شهربانو زندلشنی
بخش مهدویت تبیان
مطالب مرتبط:
نیابت خاص حضرت مهدی(عجل الله فرجه)
ابوعمرو، اولین سفیر یار مهربان
ابوجعفر، دومین سفیر یار مهربان
