کیفیت زندگی برزخی
امام صادق(علیه السلام) فرمود: وقتى مۆمن به دیدار اهلش مى آید، كارهاى كه موجب رضایت و خوشنودى او است را مى بیند، اما كارهاى كه موجب ناراحتى او مى شود از او پوشیده مى شود، اما كافر وقتى به دیدار اهلش مى آید آنچه موجب ناراحتى اش مى شود مى بیند اما كارهاى كه موجب خوشحالى او مى شود از او پوشیده مى شود.( الفروع من الكافى، 3 / 230)
در این مقاله به دو سوال درباره برزخ به اختصار پاسخ خواهیم گفت:
حیات برزخی به چه كیفیتی است؟
روح بعد از پایان زندگی دنیا در جسم لطیفی قرار میگیرد كه از بسیاری عوارض جسم مادی بر كنار است.
ولی از آن نظر كه شبیه این جسم مادی است به آن بدن مثالی میگویند. كه نه كاملاً مجرد است و نه مادی محض. بلكه یك نوع "تجرد برزخی" است. البته همانگونه كه درك حقیقت زندگی عالم آخرت برای ما اسیران زندان عالم ماده غیر ممكن است، آگاهی از جهان برزخ به طور كامل نیز ممكن نیست چون جهانی است محیط بر دنیا و بالاتر از آن.
ولی با استناد به برخی از روایات و كلمات دانشمندان میتوان آن را به حالت خواب تشبیه كرد. در خوابهای راستین روح انسان به نقاط مختلف پرواز میكند و مناظری را میبیند و لذت میبرد و گاه متألم میشود.(1)
پس انسان دارای روح مجرد است و بعد از مرگ وارد عالم برزخ شده و تا قیامت در آنجا میماند و در این مدت یا متنعّم به نعمتهای برزخی است و یا معذّب به عذاب برزخی.
انسان در عالم برزخ ، زنده در سیر و سلوك به سمت خداوند است با بدنی مناسب با عالم برزخ كه خدا به او عطا كرده كه او همین شخص دنیائی است و از علم و شعور مناسب با آن عالم و بدن برخوردار است. بنابراین علم و آگاهی گاهی از راه درس خواندن و... فراهم میشود و گاهی از راه تهذیب نفس و این علم و حیات در برزخ وجود دارد.(2)
قرآن فرموده: برزخی هست كه گروهی در نعمت اند مثل شهداء(3) و گروهی در عذابند مثل فرعون...(4)
ولی وارد جزئیات آن نشده است، جزئیات را روایات مشخص كرده است.(5)
برخی روایات دلالت بر نوعی حیات برزخی میكنند كه ارتباط با این جهان مادی هم دارد و بعضی از سخنان را میشنوند چنانچه امام علیعلیه السلام در برگشت از صفین در كنار قبرستان پشت كوفه ایستاد و با مردگان سخن گفت و فرمود: اجازه سخن گفتن ندارند و اگر اجازه داشتند به شما خبر میدادند كه بهترین زاد و توشه در سفر آخرت پرهیزگاری است.(6)
اضافه بر روایات، ارتباط دانشمندان با عالم برزخ هم نشان میدهد كه در آنجا انسانها از ادراكات گستردهتری برخوردارند و گاه بخشی از علوم خود را از طریق ارتباط با مردم این جهان به آنها منتقل میكنند.(7)
برزخ، حیاتی است كه واقعیت را به انسان میفهماند چون در حیات دنیا خیلی از واقعیتها را انسان نفهمیده و در آنجا واقعیتها برای او روشن میشود.(8)
در برزخ گرچه عمل نیست ولی مانعی ندارد كه محل معرفت و آگاهی بیشتر باشد. بر این اساس امام كاظمعلیه السلام فرمود: هر كس از دوستان و پیروان ما بمیرد و هنوز قرآن را به طور كامل فرا نگرفته باشد در قبرش به او تعلیم میدهند تا خداوند به این وسیله درجات او را بالا برد و...(9)
پس در عالم برزخ انسان از آگاهی بالاتری نسبت به آگاهی دنیا برخوردار است، معلومات انسان در عالم دنیا با عالم برزخ متفاوت است. در عالم طبیعت از راه حس و تجربه و... آگاهی پیدا میكنیم ولی در عالم برزخ كه بدن مادی و ابزار علم و آگاهی وجود ندارد از طریق شهود خواهد بود.
آیا اهل برزخ با اهل دنیا ارتباط دارند؟
از بسیارى روایات به دست مى آید ارتباط و سر زدن اهل برزخ با بازماندگان و عالم دنیا، بر اساس قوانین عالم برزخى كه بر اهل دنیا محسوس نیست، تا آنجا كه در كتاب شریف كافى باب جداگانه ى پیرامون همین موضوع آمده است.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: وقتى مۆمن به دیدار اهلش مى آید، كارهاى كه موجب رضایت و خوشنودى او است را مى بیند، اما كارهاى كه موجب ناراحتى او مى شود از او پوشیده مى شود، اما كافر وقتى به دیدار اهلش مى آید آنچه موجب ناراحتى اش مى شود مى بیند اما كارهاى كه موجب خوشحالى او مى شود از او پوشیده مى شود.( الفروع من الكافى، 3 / 230)
مومن و كافر به دیدار اهلش مى آیند، وقتى مۆمن مى بیند اهلش كارهاى خوب انجام مى دهد، حمد خدا مى گوید. اما وقتى كافر مى بیند اهلش كار خوب انجام مى دهد حسرت مى برد.
از این دو حدیث و احادیث دیگر این باب دو نكته به دست مى آید:
1. سنت دیدار اهل برزخ با اهل دنیا ماهیت عذاب یا نعمت دارد و بدون هدف نیست.
2. توفیق دیدار نسبت به جایگاه مۆمن و كافر متفاوت است، اگر این دیدار مایه ى خشنودى و كمال مۆمن باشد و مومن نیز درجه ى ایمان اش بالا باشد هر روز مى آید و گرنه هفته ى یكبار و یا... در مقابل كافر اگر در كفرش عمیق باشد و این دیدار مایه ى شرمسارى او باشد هر روز و گرنه هفته ى یكبار و... مى بیند. (الفروع من الكافى، 30 / 31 ـ 230) پس ارتباط براى اهل برزخ محدود و بر اساس ضوابط است.
اهل برزخ بسیار آرزو دارند كه چیزهاى را كه دیده اند و همین طور از احوالشان ، زنده هاى در دنیا آگاه شوند، قرآن مجید از زبان مومن آل یاسین از دنیاى برزخ حكایت مى كند كه مى گفت: اى كاش بستگانم و قوم من مى دانستند چگونه خداوند مرا آمرزید و مورد كرم و رحمت خویش قرار داد. (یس / 27)
از رسول خدا نقل شده كه فرمود: براى مردگان خود هدیه (صدقه و دعا) بفرستید، ارواح مومنان هر جمعه به آسمان دنیا مى آیند، در برابر منازل خود با چشم گریان مى گویند: اى اهل و فرزندان و پدر و مادر و خویشان من! از آن اموالى كه در دست ما بود و حالا در دست شما است و عذاب و حساب آن بر ما است مهربانى كنید به درهمى ، قرص نانى ، لباسى كه خداوند شما را از لباس هاى بهشت بپوشاند، سپس پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) و همراهان گریه كردند و...(منازل الآخرة، شیخ عباس قمى، ص 40 ـ 39)
پی نوشت ها:
1) آیة اللّه مكارم شیرازی، پیام قرآن (چاپ چهارم، سال 1374) ج 5، ص 464.
2) آیة اللّه جوادی، تفسیر موضوعی (چاپ دوم، سال 1366) ج 2، ص 504-524 و ص 388.
3) بقره: 153.
4) مۆمن: 40.
5) ر.ك: بحارالانوار، ج 6، ص 223 و 224.
6) نهج البلاغه، كلمات قصار، شماره 130.
7) پیام قرآن، ج 5، ص 461.
8) تفسیر موضوعی، ج 3، ص 391.
9) اصول كافی، ج 4، ص 606، باب فضل حامل قرآن، حدیث 10.
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
سایت اندیشه قم
کافی ج4
بحار الانوار ج 6
مطالب مرتبط:
