تبیان، دستیار زندگی
برقراری رابطه و پیوند مناسب میان اخلاق و سیاست همواره از مهم ترین مباحث اندیشه ی سیاسی بوده است. اخلاق در سیاست جایگاه ویژه ای دارد، زیرا اگر سیاستمداران و رهبران کشورها در روش حکومت خود اخلاق را کنار بگذارند موجب تخریب روابط خود با مردم می شوند؛ چنانچه ا
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نسیمی از سیره پیامبر صلی الله علیه و آله
اخلاق در سیاست


برقراری رابطه و پیوند مناسب میان اخلاق و سیاست همواره از مهم ترین مباحث اندیشه ی سیاسی بوده است.اخلاق در سیاست جایگاه ویژه ای دارد، زیرا اگر سیاستمداران و رهبران کشورها در روش حکومت خود اخلاق را کنار بگذارند موجب تخریب روابط خود با مردم می شوند؛ چنانچه این تفاوت حکومتداری (یعنی سیاست تۆام با اخلاق و سیاست منهای اخلاق) در زندگی معصومین(علیهم السلام) به عنوان پیشوایان دین، و سیاستمداران دیگر ادیان به خوبی نمایان است.

اخلاق سیاسی

سیاست از آن دسته واژه هایی است که به نحو متداول در محاورات روزمرّه‌ی ما مورد استعمال قرار می گیرد. ارائه‌ی تعریفی جامع و مانع از سیاست کار دشواری است. در مورد ریشه‌ی لغوی این واژه باید گفت که از مادّه‌ی «ساس» به معنای ریاست گرفته شده است و در اصطلاح به معنای «اقدام و انجام چیزی بر طبق مصلحت آن»(1) است.

اخلاق سیاسی به رفتارها و كردارهایی گویند كه یك سیاستمدار باید در حوزه ی سیاست بدان پای بند باشد. در برخوردهای سیاسی، چالش های سیاسی و اختلافات طبیعی بین احزاب، گروه ها و جناح ها، نوع برخورد و اخلاق و رفتار هم باید به گونه ای باشد كه جامعه را متشنج نکند، و به اختلاف و تفرقه نكشاند. در عین این كه ممكن است با هم اختلاف كلان و سلیقه ای در روش ها، رویكردها و راهكارها داشته باشند، ولی باید سعی كنند همدیگر را درك و تحمّل و احترام نمایند.چنین برخورد سزاوارانه می تواند در توسعه ی سیاسی جامعه ی دین دار و حلّ مسائل بزرگ سیاسی نقش بسیار مثبتی ایفا كند؛ اما اگر در این حوزه، نوع رفتارها نسبت به همدیگر تخریبی باشد، به گونه ای كه برای كنار زدن رقیب از هیچ حیله و مكری كوتاهی نكنند، بی شك جامعه به بحران سیاسی مبتلا خواهد شد. متأسفانه یكی از مشكلات دامن گیر بعضی از سیاست مداران، در این نظام مبتنی بر ارزش های اخلاقی و دینی، همین است.

سیاستمدار مسلمان، طبق وظیفه دینی مكلف است تعالیم اخلاقی را در اعمال خود بكار بندد و در اخلاق و رفتار، نمونه فضائل عالی انسانی باشد. سیاست اسلامی، حفظ شرف و عزت نفس و شرافت روح را از وظائف قطعی سیاستمدار شناخته و به هیچ سیاستمداری اجازه نداده است كه باعث ذلت و خواری خود شود و به حقارت و فرومایگی تن دردهد و برای جلب منافع مادی شرف انسانی خود را پایمال نماید

سیاست اسلام و غرب

سیاست اسلام، سیاست خاصی است و اختلاف اساسی اسلام با فلسفه سیاسی غرب در مساله وحدت دین و سیاست در اسلام، آشكار می شود. در نظام سیاسی اسلام، اخلاق نه تنها از سیاست جدا نیست، بلكه سیاست اسلامی بر فلسفه اخلاق استوار است.

سیاست در ایدئولوژی غرب برای كسب قدرت است ولی در مكتب اسلام، سیاست برای كسب قدرت نیست، بلكه قدرت وسیله ای است برای احقاق حق و گسترش دادگری و از بین بردن ظلم و فساد، هدف خدمت به مردم و آشنا ساختن آنها با فضائل و كمالات انسانی است و لذا هیچ وقت مرد سیاست در اسلام، در معرض این خطرقرار نمی گیرد كه به شر روی آورد و خویشتن را به گناه و پلیدیها آلوده سازد.

اخلاق در سیاست

سیاستمدار مسلمان، طبق وظیفه دینی مكلف است تعالیم اخلاقی را در اعمال خود بكار بندد و در اخلاق و رفتار، نمونه فضائل عالی انسانی باشد. سیاست اسلامی، حفظ شرف و عزت نفس و شرافت روح را از وظائف قطعی سیاستمدار شناخته و به هیچ سیاستمداری اجازه نداده است كه باعث ذلت و خواری خود شود و به حقارت و فرومایگی تن دردهد و برای جلب منافع مادی شرف انسانی خود را پایمال نماید. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «خداوند كارهای شخص مۆمن را به خودش واگذار نموده تا آن طوری كه میل دارد، عمل نماید ولی به وی اجازه نداده است كه خود را ذلیل نماید و موجبات پستی و خواری خویش را فراهم آورد».(2)

سیاستمدار مسلمان، مكر و فریب، دروغ و اغفال، خدعه و تدلیس و ریا و تزویر و سایر رذائل اخلاقی را از عیوب اخلاقی می داند و نفعی كه از این راهها عاید شخص می گردد، ناپاك و پلید می خواند. چنانچه خداوند پیامبر خویش را به دور از هر خدعه و نیرنگی معرّفی کرده و  می فرماید: «وما کان لنبی أن یغلّ و من یغلل یأت بما غلّ یوم القیامه»(3)

این آیه در زمانی نازل شده که در غزوه‌ی بدر، قطیفه‌ی سرخی از غنائم کم شد. دراین هنگام برخی گفتند که آن را پیامبر برداشته است و بدینوسیله پیامبر را متهّم کردند. خداوند در این هنگام پیامبرخویش را از تمامی این اتّهامات تبرئه ساخت و با تأکید بر امانتداری رسول خویش، وی را از هرگونه خیانت ورزی مبرّا دانست.

سیاستی کارساز است و موجب توسعه جامعه می گردد که تۆام با اخلاق و دیانت باشد، و فریب و دروغ و تزویر در آن راهی نداشته باشد

سیره پیامبر در اخلاق سیاسی

در مسیر زندگی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) موارد زیادی پیش آمد كه به كاربستن تعالیم اسلام و عمل به وظائف اخلاقی مستلزم ضرر و در تزاحم با منافعش بود، ولی او ضرر را تحمل كرد و از منفعت چشم پوشید.

به عنوان نمونه، ایشان در سالهای قبل از هجرت از فرصت اجتماعات قبائل و عشائر عرب كه به مكه می آمدند، استفاده می نمود و با هرگروهی جداگانه در محل سكونتشان درباره رسالت خود گفتگو می كرد.

در یكی از سالها موقعی كه جمعیت در سرزمین منا متراكم بود، پیامبر(صلی الله علیه و آله) دعوت خود را آغاز نمود، ابتداء به طرف خیمه های «بنی كلب » و سپس به جانب «بنی حنیفه » رفت و پیام خود را به آنان ابلاغ كرد و آنان را به اسلام دعوت نمود ولی آنها نپذیرفتند و جواب رد دادند. پس از آن به سوی منازل بنی عامر رفت و اسلام را به آنها عرضه كرد، یكی از بزرگان آن قبیله به نام «بیحره » متوجه چهره جذاب و آهنگ گرم و نافذ رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) شد و گفت: اگر می توانستم این جوانمرد را از قریش جدا كنم و به اختیار خود درآورم با قدرت نیروی او تمام عرب راقبضه می كردم و آنها را مطیع خود می ساختم سپس رو به آن حضرت كرد و گفت: «اگر امروز با شما به امر نبوت بیعت كردیم و ازآن پس خداوند موجبات پیروزی تو را بر مخالفان فراهم آورد، آیا زمام امور، بعد از شما برای ما خواهد بود؟ در پاسخ با صراحت و صداقت فرمود: «اختیار امر بعد از من برای خداوند است و آن رادر موردی كه بخواهد، قرار خواهد داد».«بیحره » گفت: «آیا امروز به یاری شما برخیزیم و گلوهای خود را هدف سلاحهای عرب قرار دهیم و پس از آن كه پیروز شدید، زمامداری امور برای دیگران باشد؟ ما را به كار تو نیازی نیست » و از دعوت آن حضرت سر باز زد.(4)

کلام آخر:

بنابراین سیاستی کارساز است و موجب توسعه جامعه می گردد که تۆام با اخلاق و دیانت باشد، و فریب و دروغ و تزویر در آن راهی نداشته باشد؛ و چنانچه ذکر شد بهترین الگوها در زمینه اخلاق سیاسی و سیره سیاسی معصومین (علیهم السلام) است.

پی نوشتها:

1ـ لسان العرب، ابن منظور، ج6، ص 107.

2ـ وسائل الشیعه، ج 11، ص 424، باب 12 كراهه التعرض للذل.

3ـ آل عمران/ 161.

4ـ سیره ابن هشام، ج 1، ص 424 .

فرآوری: زهرا انصاری نسب

بخش اخلاق و عرفان تبیان


منابع:

داود الهامی، مجله درسهایی از مكتب اسلام، سال 78، ش 7.

كتاب اخلاق و عرفان، رضا رمضانی.

wikifeqh

مطالب مرتبط:

سیره اقتصادی پیامبر صلی الله علیه و آله

مسافرت به  روش پیامبر صلی الله علیه و آله

سیره پیامبر اکرم در یاد معاد

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.