تبیان، دستیار زندگی
انسان خواه ناخواه رابطه تنگاتنگی با طبیعت دارد، زیرا او ناچار است نیازهای خود چون خوراک و پوشاک و.... را از طبیعت تأمین کند.اما آنچه در این مقاله مورد نظر ماست، ارتباط اخلاقی انسان با طبیعت است
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نقش طبیعت در اخلاق ما !

اخلاق و طبیعت


انسان خواه ناخواه رابطه تنگاتنگی با طبیعت دارد، زیرا او  ناچار است نیازهای خود چون خوراک و پوشاک و.... را از طبیعت تأمین کند.اما آنچه در این مقاله مورد نظر ماست، ارتباط اخلاقی انسان با طبیعت است. طبیعت و محیط اطراف زندگی انسان از مهم ترین عواملی است که ارتباط مستمر انسان با آن و تأثیرات متقابل انسان از آن نقش ویژه‌ای در سیر تکامل انسان به عنوان خلیفه خداوند در زمین خواهد داشت.
کاربردهای ویژه طبیعت در مسیر تکامل بشر، از چنان جایگاهی برخوردار است که ما را ملزم به توجهی خاص به این بخش از عالم هستی می‌نماید.

انسان در رابطه با « طبیعت» دو نوع بهره گیری می تواند داشته باشد:

1ـ بهره گیری مادّی

2ـ بهره گیری معنوی

بهره گیری مادّی

برخی از نیازهای انسان به پدیده های مادّی به گونه ای است كه با چشم پوشی از آنها قادر به ادامه حیات نیست؛ مانند: هوا، آب، غذا، و... قرآن راجع به این رابطه مادّی فرموده است:

«وَالْأَنْعامَ خَلَقَها لَكُمْ فیها دِفْءٌ وَ مَنافِعُ وَ مِنْها تَأْكُلُونَ وَ لَكُمْ فیها جَمالٌ حِینَ تُرِیحُونَ وَ حِینَ تَسْرَحُونَ ... (1) (خداوند) چهارپایان را برایتان بیافرید. در آنها برایتان چیزهایی است (پشم، كرك، پوست) كه شما را گرم و از سرما حفظ می كند. (و نیز) منافع دیگری در آنهاست (از گوشت، شیر و ... می خورید). و در آنها زینت و منظره نیكویی است؛ به هنگام برگشتن از چراگاه (درشب) و هنگام خروج آنها به چراگاه (در صبح).»

انسان در بهره گیری از موجودات در طبیعت لازم است نكاتی را در رابطه با آنها رعایت كند:

استفاده و بهره برداری از نعمت های زمینی باید همراه با شكرگزاری صاحب نعمت(خداوند متعال) باشد. و شكرگزاری به این است كه ، از او غافل نباشیم و از اطاعتش خارج نشویم؛ همه نعمت ها را از او بدانیم و آنها را در رضای او صرف كنیم.

«یاأَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا كُلُوا مِنْ طَیّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وً اشْكُرُو ِاللهِ إنْ كُنْتُمْ إیّاهُ تَعْبُدُونَ(2)ای كسانی كه ایمان آوردید! از طیّبات آنچه به شما روزی دادیم بهره گیرید. و شكرگزار خدا باشید، اگر فقط او را می پرستید.»

روز و شب از جمله پدیده های جهان مادّه هستند كه انسان بیشترین بهره را از آن ها می برد. گذشتِ روزها و شب ها موجب افزایش سن انسان شده و آدمی را به مرگ نزدیک تر می كند. لذا داشتن رابطه سالم و عقلانی با روز و شب و گذراندن ساعات آنها با معنویّت، از جمله اخلاق انسانی است

خداوند متعال معیشت ما را در زمین قرار داده و وظیفه اخلاقی انسانی ماست كه از آن به خوبی استفاده كنیم.استفاده صحیح و درست، بستگی به اطلاعات لازم از پدیده ها و نیز به نحوه توجیه زندگی دارد. بر اساس بینش توحیدی برای ما مسلّم است كه باید زندگی عبادی در روی زمین داشته باشیم ؛ بنابراین، هر چه اطلاعات ما از طبیعت بیشتر بهره برداری ما از نعمت های مادّی سالمتر خواهد بود.

نمونه بارز بهره برداری غلط، بهره گیری هایی است كه محرّک شهوات و به افراط كشاندن خواسته های حیوانی و نیز ساختن طعام ها و مشروباتی كه تخدیر كننده افكار است، می باشد.

3ـ روح و بدن تأثیر متقابل در یكدیگر دارند؛ همان گونه كه معنویّت روح یا شقاوت آن بر اعمال و نحوه استفاده از طعام ها و آشامیدنی ها اثر مثبت یا منفی می گذارند ؛ متقابلا برخی از غذاها بر روح ما تأثیر می گذارند.

امام علی (علیه السّلام ) فرمود: «عَلَیْكُمْ بِالْهَرِیْسَهِ فَانَّها تُنَشِّطُ للعبادهِ...(3) ؛ بر شما باد به غذایی كه از گوشت و حبوبات ترتیب داده می شود. زیرا موجب نشاط در عبادت است.»

از امام باقر(علیه السّلام) : خون بدان جهت حرام شده كه سبب قساوت قلب، كمی مهربانی، رحمت و بخشش می شود.(4)

4ـ روز و شب از جمله پدیده های جهان مادّه هستند كه انسان بیشترین بهره را از آن ها می برد. گذشتِ روزها و شب ها موجب افزایش سن انسان شده و آدمی را به مرگ نزدیک تر می كند. لذا داشتن رابطه سالم و عقلانی با روز و شب و گذراندن ساعات آنها با معنویّت، از جمله اخلاق انسانی است. خداوند شب را ساعات آرامش و روز را جهت تحصیل معاش قرار داده است، «وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ لِباساً وَ جَعَلْنَا النَّهارَ مَعاشاً»(5)

اخلاق و طبیعت

بهره گیری معنوی

یكی از مسائلی كه اسلام به آن توصیه فراوان می كند، تعقّل و تفكّر در آیات آفاقی است و از جمله وظایف اخلاقی عقلانی انسان این است كه یک چنین رابطه فكری با جهان طبیعت داشته باشد.

رابطه فكری با طبیعت به دو منظور می تواند انجام شود:

1. با كشف قوانین و رابطه بین پدیده ها بتوانیم آن ها را در رفع نیاز های مادّی به استخدام بگیریم.

2. با تفكّر در موجودات، با مبدأ و معاد و ظرایف آفرینش آشنا شویم.

آیات قرآن عمدتاً ظهور در منظور دوم دارد. قرآن كتاب طبیعت نیست، كتاب ارشاد و هدایت است؛ هدایت انسان به جانب مبدأ و معاد. لذا توجّه دادن به موجودات طبیعی و دعوت به تفكّر و تعقّل واسطه در اثبات مبدأ و معاد می باشد.

با اندیشیدن در موجودات مادّی، به وابستگی وجودی آنها آشنا می شوید و سپس به قضاوت نشسته از روی علم و واقع گرایی می گویید: «هر موجود وابسته، نیازمند است و هر نیازمندی محتاج به وجود خالق و ربّ است؛ پس عالم طبیعت، كه وجودی نیازمند است، محتاج به خالق یكتاست كه دارای وجود مستقلّ مطلق می باشد.» بنابراین، پی بردن به نیازمندی جهان، ما را به وجود مستقلّ مطلق (خدای متعال) آشنا می كند.

خداوند متعال معیشت ما را در زمین قرار داده و وظیفه اخلاقی انسانی ماست كه از آن به خوبی استفاده كنیم.استفاده صحیح و درست، بستگی به اطلاعات لازم از پدیده ها و نیز به نحوه توجیه زندگی دارد. بر اساس بینش توحیدی برای ما مسلّم است كه باید زندگی عبادی در روی زمین داشته باشیم ؛ بنابراین، هر چه اطلاعات ما از طبیعت بیشتر بهره برداری ما از نعمت های مادّی سالمتر خواهد بود

تفكّر در هر پدیده و نعمتی موجب تعقّل و رابطه عقلانی با آن می شود. رابطه عقلانی با جهان مادّه، فطرت توحیدی ما را بیدار می كند و انسان را از حالت فراموشی حق به تذكّر منتقل می سازد و متذكّر شدن معرفتی همراه با عقد قلب، در ما بوجود می آورد كه به سپاس و شكر الهی منتهی می شود. پس رابطه ادراكی ما با طبیعت، باید به ستایش و خضوع و فرمانبری از خداوند متعال كشیده شود.

یكی دیگر از بهره گیری های معنوی انسان در رابطه ادراكی با پدیده های طبیعت، شناخت معاد است. از تحوّلات موجود در طبیعت و از عامل مرگ و حیات در پدیده ها می توان به وجود قیامت آگاه شد. برخی از آیات قرآن به این مطلب اشاره كرده و انسان را دعوت به تعقّل در آن فرموده است:

«وَ هُوَ الَّذی ذَرَأكُمْ فی الْأَرْضِ وَاِلَیْه تُحْشَرُونَ؛ وَ هُوَ الَّذی یُحْیی وَیُمیتُ وَلَهُ اخْتِلافُ اللَّیلِ وَالْنَّهارِ أَفَلاتَعْقِلُون(6) و اوست خدایی كه شما را در زمین بیافرید(از خاک خلق كرد) و به سوی او گرد آورده می شوید. و اوست خدایی كه زنده می كند و می میراند و آمد و شد شب و روز به (اراده) اوست؛ چرا تعقّل نمی كنید؟»

مرگ و زندگی در دست اوست و رفت و آمد شب و روز، آیه و نشانه مرگ و حیاتند. كیست كه با اختلاف شب و روز فصول را پدید می آورد و در هنگام بهار به تن بی جان طبیعت حیات می دهد؟ تعقّل كنید؛ آن كس كه به مادّه خاكی حیات بخشید و انسان را در آن بیافرید؛ همان كس، پس از مرگ در عالم دیگر او را محشور خواهد ساخت، زیرا حیات و مرگ در ید قدرت اوست. پس در تحوّلات طبیعی تعقّل كنید تا به این حقیقت كه معادی در پیش دارید، واقف شوید.(7)

کلام آخر:

بنابراین انسان در ارتباط با طبیعت دو نوع بهره می برد؛ یکی مادی و دیگری معنوی. در بهره گیری معنوی با ادراک در طبیعت می تواند به مبدأ و معاد برسد و در بهره گیری مادی باید به آیات و روایات وارده رجوع کند تا با آگاهی کافی در راه تکامل معنوی خود از مواهب طبیعت بهره ببرد.

پی نوشت ها:

1ـ سوره نحل/ 8-5

2ـ سوره بقره/172

3ـ بحار،ج63،روایت3

4ـ بحار،ج65،ص166-164

5ـ سوره نبأ/10-11

6ـ سوره مۆمنون/80-79

7ـ سوره مۆمنون/ 22-12

فرآوری زهرا انصاری نسب

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان


منبع:

سایت اندیشه قم

خبرگزاری رسا

مطالب مرتبط :

طبیعت از نگاه رسول خدا(صلی الله علیه و آله)

تأثیر محیط بر روح و روان انسان!

رابطه اعجاز با قانون علیت

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.