بورخس، پیشگام نویسندگان امریکای لاتین
گفت‌وگو با مانی صالحی علامه
داستان‌های تخیلی بورخس هم از کارهای قدیمی من است که حالا منتشر شده‌اند. حدود دو سال بود که هیچ کتابی از من منتشر نشده بود، الن بیشتر به کتاب‌های علوم انسانی، تاریخ، فلسفه، دین و... می‌پردازم. من کلاً دو سه رمان بیشتر ترجمه نکرده‌ام، ن هم مربوط به سالها پیش است.
«در ستایش تاریکی»، «گزارش برودی» و «تاریخچه عمومی از بی‌عدالتی و شرارت»، «سه روایت از یهودا» چهار عنوان از هزار توی بورخس شامل داستان‌های تخیلی خورخه لوئیس بورخس با ترجمه مانی صالحی علامه است که توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه اخیراً منتشر شده و سه عنوان دیگر از این مجموعه در آستانه انتشار است.مانی صالحی علامه در رشته هوانوردی در امریکا تحصیل کرده و حدود 44 عنوان کتاب در حوزه علوم انسانی ترجمه و منتشر کرده و چند عنوان نیز در مراحل مختلف چاپ و آماده‌سازی است که توسط ناشران مختلف عرضه خواهد شد. از جمله این آثار خاطرات سرلشکر ارفع و... است. یک سال در میان ایران اثر ادوارد براون، خاطرات سرهنگ هارفورد جونز، متون مقدس بنیادین از سراسر جهان. داستان فلسفه از برایان مگی و تاریخ امریکا هر کدام چندین بار تجدیدچاپ شده‌اند. جدیدترین کتاب او «آیین تشرف» از میرچا الیاده توسط انتشارات نیلوفر به تازگی منتشر شده است.
آقای علامه، شما در کارنامه خود هم ترجمه «تاریخ امریکا» را دارید، هم «آیین تشرف» میرچاالیاده را و هم ترجمه هفت جلدی داستان‌های تخیلی بورخس را. به کدام حوزه بیشتر علاقه دارید؟
من به حوزه علوم انسانی بیشتر علاقه‌مندم و آثار داستانی خیلی کم ترجمه کرده‌ام. «تاریخ امریکا» از زمان انتشار تا به حال دوبار چاپ شده است. این کتاب نوشته هوارد زین استاد دانشگاه‌های امریکاست و نگاه تازه‌ای به تاریخ امریکا دارد.
داستان‌های تخیلی بورخس هم از کارهای قدیمی من است که حالا منتشر شده‌اند. حدود دو سال بود که هیچ کتابی از من منتشر نشده بود، الآن بیشتر به کتاب‌های علوم انسانی، تاریخ، فلسفه، دین و... می‌پردازم. من کلاً دو سه رمان بیشتر ترجمه نکرده‌ام، آن هم مربوط به سالها پیش است.
سالها قبل احمد میرعلایی کتاب «هزارتوهای بورخس» را ترجمه و منتشر کرده بود که با استقبال خوانندگان جدی ادبیات روبه‌رو شد و هنوز هم چاپ می‌شود.
آقای میرعلایی چند داستان بورخس را ترجمه کرد. 9 عنوان کتاب که شامل داستان‌های تخیلی بورخس می‌شد، چاپ شده است. من این 9عنوان کتاب را ترجمه کردم که مجموعه آثار تخیلی بورخس شد.
از آثار بورخس چیزی مانده که نیاز به ترجمه داشته باشد؟
از داستان‌های تخیلی بورخس دیگر چیزی نمانده است، ولی اشعار بورخس و مقالاتش هست، این کتاب‌ها را من ترجمه نکرده‌ام. مجموعه داستان‌های کوتاهش همین‌ها بود.
فکر می‌کنید ترجمه میرعلایی به متن وفادار نبود که به سراغ بورخس...
من اصلاً ترجمه میرعلایی را با متن داستان‌ها مقایسه نکردم و ترجمه ایشان را هم نخواندم، کاری به این کارها ندارم، من کار خودم را می‌کنم. بهترین کار هم، تا جایی که از من ساخته است انجام می‌دهم. اگر کسی بخواهد از کار من ایراد بگیرد، می‌تواند خیلی ایراد بگیرد. ایشان هم حق‌شان به‌عنوان پیشکسوت در عرصه ترجمه آثار بورخس محفوظ است زمانی که هیچ‌کس در ایران بورخس را نمی‌شناخت، میرعلایی با ترجمه داستان‌هایش او را به جامعه ادبی ما معرفی کرد و دریچه‌ای تازه به روی نویسندگان و علاقه‌مندان به ادبیات جهان باز کرد، حتماً زحمت کشیده است.
با توجه به این‌که در ادبیات امریکای لاتین غول‌هایی هستند که هنوز آثارشان ترجمه نشده و جامعه ما شناختی از آن‌ها ندارد، چگونه به سراغ بورخس رفته‌اید؟
راستش را بخواهید، بورخس را من انتخاب نکردم. سالها پیش ترجمه این آثار بورخس از طرف ناشر به من پیشنهاد شد و من هم قبول کردم. من زیاد اهل داستان و رمان نیستم و در این زمینه کتاب‌های زیادی نخوانده‌ام. ولی به هرحال بورخس پیشگام نویسندگان امریکای لاتین است. شیوه‌ای بدیع در روایت پردازی دارد که قبل از او کسی تجربه نکرده بود.
آنهایی که بعدها در عرصه رمان و داستان سربرآوردند، ادامه او هستند. بورخس به شکلی پدر سوررئالیسم است، غیر از آقای میرعلایی مترجمان دیگری هم بودند که تک و توک داستانی از بورخس ترجمه کرده‌اند، اما هیچ‌کس همه آن‌ها را ترجمه نکرده بود.
«هزارتوی بورخس» که شما ترجمه کرده‌اید با دیگر آثار داستانی بورخس چقدر تفاوت دارد؟
مجموعه‌ای که من ترجمه کرده‌ام زیرنظر خود بورخس در دانشگاه شیکاگو جمع‌آوری و به انگلیسی ترجمه شد، یعنی خود بورخس این داستان‌ها را ترجمه کرده بود.
یک جلد کتاب بود که همه 9 دفتر در همین یک مجلد گردآمده بودند.
فرقش در همین است. بورخس روزنامه‌نگار و مقاله‌نویس بوده و غیر از این داستان‌ها، داستان دیگری ندارد.
در مورد «آیین تشرف» میرچا الیاده بگویید.
الیاده در این کتاب، آیین تشرف را شرح می‌دهد، یعنی آیین تشرف با اسرار مختلف موضوع پژوهش و تحقیق است. آیین تشرف به سن بلوغ، آیین تشرف به ادیان مختلف. یک بحث کلی هم راجع به تاریخ دین در اروپا را آورده است.
کتاب «متون مقدس بنیادین از سراسر جهان» هم از الیاده است؟
این کتاب در چهار جلد از سوی انتشارات فرا روان منتشر شده و تاکنون سه بار تجدید چاپ شده است. میرچا”ٹالیاده در این کتاب به همه متون مقدس و روایات ادیان ابتدایی تا اسلام می‌پردازد و همه را آورده است.
هر یک از این متون مقدس زبان خاص خودشان را دارند. شما چگونه این متون را ترجمه کرده‌اید؟
هر یک از این متون که ترجمه‌شان در زبان فارسی موجود بود را از همان منبع نقل کرده‌ام. مثلاً وقتی الیاده از اوستا نقل می‌کند رفتم عین ترجمه اوستا را پیدا کردم و آوردم. یا از اوپانیشاد که نقل می‌کند از ترجمه آقای نائینی استفاده کردم. اگر متن ترجمه‌اش در زبان فارسی موجود نبود، براساس متن انگلیسی آن را ترجمه کردم. من در جلد چهارم طی مقدمه مفصلی همه این موارد را توضیح داده‌ام.
کدام یک از آثار شما با اقبال بیشتری روبرو شد؟
کتاب «یک سال در میان ایرانیان» که یکی از نخستین ترجمه‌های من محسوب می‌شود و کار ترجمه را با این کتاب شروع کردم. حالا به نظرم چاپ پنجم آن منتشر شده و کتابی در حجم هفتصد صفحه است یا کتاب «داستان فلسفه» برایان مگی یک چاپ پنج هزار نسخه‌ای از آن منتشر شد و الآن چاپ هزار نسخه‌ای آن منتشر شده است. یا کتاب «متون مقدس بنیادین از سراسر جهان» با این که چهار جلدی است سه بار تجدید چاپ شده است یا کتاب «تاریخ امریکا» در عرض یک سال، دوبار چاپ شد همه این ها کتاب‌های خوبی هستند. «آیین تشرف» میرچا الیاده که انتشارات نیلوفر چاپ کرده در مدت کوتاه نیمی از تیراژش فروخته شد. «اسطوره و واقعیت» کتاب دیگری از این محقق توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه چاپ شده که فروش خوبی داشت.
با چه معیاری به سراغ ترجمه کتابی می‌روید؟
معیار اول من این است که ناشر حاضر به چاپ ترجمه آن کتاب باشد. من ترجمه هر کتابی را از قبل با ناشر هماهنگ می‌کنم. ترجمه خیلی از کتاب‌ها را ناشر پیشنهاد می‌دهد البته اگر از آن کتاب خوشم بیاید ترجمه می‌کنم.
آیا کتابی داشتید که هیچ ناشری حاضر به چاپ آن نشده باشد؟
نه، من از قبل وقتی با ناشر هماهنگ می‌کنم دیگر بهانه‌ای برای نپذیرفتن چاپ کتاب نمی‌ماند. من وقتی می‌گویم مترجم حرفه‌ای هستم، به این معنی نیست که کارم خیلی عالی است یعنی زندگی‌ام از راه ترجمه تأمین می‌شود، بنابراین نمی‌روم دنبال ترجمه کتابی که ناشر نداشته باشد یا دنبال ناشر بگردم، البته در اوایل کارم که کسی مرا نمی‌شناخت ترجمه کتاب «یک سال در میان ایرانیان» را هیچ ناشری چاپ نمی‌کرد. ابتدا این کتاب را ناشر نه چندان معروفی چاپ کرد اما تجدیدچاپ نمی‌کرد، وقتی پیشنهاد چاپ مجدد آن را به انتشارات اختران دادم، قبول کرد و امتیاز چاپش را از آن ناشر خرید و تاکنون چهار- پنج بار تجدید چاپ کرده است.
بخش کتاب و کتابخوانی تبیان
منبع:روزنامه ایران- سایر محمدی
