لطف خدا به توبهكنندگان، دائمى، قطعى و همراه با محبّت
بازگشت لطف خداوند به توبهكنندگان، دائمى، قطعى و همراه با محبّت است. او، امكان توبه و بازگشت را براى خطاكاران، در هر شرایطى فراهم نموده است. امّا توبهى واقعى، با پشیمانى قلبى و اصلاح عمل صورت مىگیرد و توبهى هر گناه، متناسب با آن است.
إِلاَّ الَّذِینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَیَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (بقره ـ 160)
مگر آنها كه توبه كردند و (اعمال بد خود را با اعمال نیك) اصلاح نمودند و (آنچه را كتمان كرده بودند) آشكار ساختند، كه من (لطف خود را) بر آنان بازمىگردانم، زیرا من توبه پذیر مهربانم.
از آنجا كه قرآن به عنوان یك كتاب هدایت هیچ گاه روزنه امید و راه بازگشت را به روى مردم نمىبندد و آنها را هر قدر آلوده به گناه باشند از رحمت خدا مأیوس نمىكند، در این آیه خداوند متعال در واقع راه نجات و جبران در برابر گناه بزرگ کتمان حق را بیان مىكند.
می گوید: براى گناه كتمان، همچون سایر گناهان، راه توبه و بازگشت باز است امّا توبهى واقعى، با پشیمانى قلبى و اصلاح عمل و بیان موارد كتمان صورت مىگیرد.
توبهى كسى كه نماز نخوانده آن است كه نمازهاى خود را قضا كند. توبه كسى كه مال مردم را تلف كرده آن است كه باید همان مقدار را به صاحبش برگرداند و نیز كسى كه با كتمان حقایق، به دنیاى علم، اندیشه و نسلها، خیانت كرده، فقط با تبیین حقایق و بازگویى آنهاست كه مىتواند گذشته را جبران نماید.
یک نکته مهم:
جمله" أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ" مخصوصاً با توجه به این كه بعد از جمله" فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ" قرار گرفته ، دلالت بر نهایت محبت و كمال مهربانى پروردگار نسبت به توبهكاران مىكند، مىگوید: اگر آنها بازگردند من هم باز مىگردم، آنها بازگشت به اطاعت و بندگى كنند و حق را افشا نمایند، من نیز بازگشت به رحمت مىكنم و مواهبى را كه قطع كرده بودم ، مجدّداً به آنها مىبخشم.
جالب اینكه نمىگوید شما توبه كنید تا توبه شما را پذیرا شوم ، مىگوید : "شما بازگردید من نیز باز مىگردم" و فرق میان این دو تعبیر روشن است.
بعلاوه هر یك از كلمات جمله" وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ" آنچنان مهرافشانى مىكند كه حسابى براى آن نیست.
توضیح اینكه تعبیر"انا" كه ضمیر متكلم وحده است در مواردى به كار مىرود كه گوینده در مقام بیان رابطه مستقیم خود با شنونده مىباشد، مخصوصاً اگر شخص بزرگى بگوید: من خودم این كار را براى شما مىكنم بسیار فرق دارد تا بگوید ما چنین خواهیم كرد، لطف و محبتى كه در تعبیر اول نهفته است بر هیچ كس پوشیده نیست.
كلمه" تواب" نیز صیغه مبالغه است و به معنى كسى است كه بسیار بازگشت كننده مىباشد، این تعبیر آنچنان روح امید در انسان مىدمد كه پردههاى یأس و نومیدى را از آسمان جان او به كلى كنار مىزند، به خصوص اینكه با كلمه "رحیم" كه اشاره به رحمت ویژه پروردگار است ، همراه شده است.
پیامهای آیه:
1ـ خداوند، امكان توبه و بازگشت را براى خطاكاران، در هر شرایطى فراهم نموده است. «یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ» ، «إِلَّا الَّذِینَ تابُوا»
2ـ كتمان حقایق دینى، فساد است، زیرا به توبه كننده، فرمان اصلاح و جبران داده شده است. «تابُوا وَ أَصْلَحُوا»
3ـ توبهى هر گناه، متناسب با آن است. توبهى كتمان، بیان حقایق است. «تابُوا» ، «وَ بَیَّنُوا»
4ـ چون در مقام تهدید و توبیخ، لعنت خداوند شامل حال كتمان كنندگان شد، در مقام مهربانى نیز كلمات «أَنَا» و «التَّوَّابُ» و «الرَّحِیمُ» بكار رفته تا بگوید: من خودم با مهربانى مخصوصم، به شما باز مىگردم. «یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ» ، «أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»
5ـ تهدید گنهكار و بشارت نیكوكار، دو ركن اساسى براى تربیت فرد و جامعه است. «یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ» ، «أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»
6ـ بازگشت لطف خداوند به توبهكنندگان، دائمى، قطعى و همراه با محبّت است. «أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نور ج 1
تفسیر نمونه ج1
مطالب مرتبط:
چرا خداوند توبه قوم حضرت یونس را پذیرفت ولی فرعون را نبخشید؟
