تبیان، دستیار زندگی
در بخش نهم صرف فارسی دربارۀ اسم مشتق و و پسوندهای اسم سازی که می توان با آنها اسم مشتق ساخت آشنا شدیم، در این مقاله مابقی این پسوندها را به شما معرفی خواهیم کرد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اسم های مشتق پسوندی

(صرف فارسی/بخش دهم)


در بخش نهم صرف فارسی درباره اسم مشتق و پسوندهای اسم سازی که می توان با آنها اسم مشتق ساخت آشنا شدیم.در این مقاله مابقی این پسوندها را به شما معرفی خواهیم کرد.


اسم های مشتق پسوندی

شبه پسوندهای فعال مکان:

خانه و سرا به آخر اسم ها می چسبند و اسم مکان می سازند، مانند: کتابخانه، کارخانه، مهمان سرا

پسوندهای اسم ساز تصغیر:

این عناصر عبارتند از "َ َ ک، گک"، "ویه"، "چه" و گونه های مختلف آن ( "ژه"، "ویژه"، "یزه") و "غاله" و صورت های دیگر آن "گاله"، "له" و "وله".

مانند: مرغک، باغچه، بابویه، مژه، بزغاله، پرگاله، کندوله.

از میان اینها " َ ک" و "چه" فعال است و مابقی غیرفعالند.

پسوند اسم ساز تفخیم:

که عبارت است از "ی" که به اسم دیگر می چسبد مانند: نورچشمی و حضرت استادی.

پسوند اسم ساز توزیع:

عبارت است از "گان" که به عدد می چسبد، مانند: دهگان یا بیستگان.

پسوند استخراج عام از خاص:

معمولا به صفت می چسبد و اسم می سازد، مانند: سفیده، زرده و سیاهه.

پسوند اسم مصدر:

این پسوندها چند دسته اند:

1.      پسوندهایی که به آخر ماده مضارع یا ماضی می چسبد و عبارتند از: "  ِ ش" و گونه دیگر آن " ِ شت" و "ه" و "ار" مانند: کوشش، گوشت، گفتار، کردار، خنده، گریه....

2.      پسوندهایی که به آخر عناصر دیگری غیر از ماده فعل می چسبند و عبارتند از "ی" و صورت دیگر آن یعنی "گی"، مان، نا. مانند: سیاهی، زندگی، زایمان، ترکمان، درازنا و تنگنا.

این عناصر به جز "ی" همه یا نیمه فعالند مانند "ار" و "ش" یا غیر فعالند مانند "نا".

پسوندهای اسم مصدر چند دسته اند: پسوندهایی که به آخر ماده مضارع یا ماضی می چسبد و عبارتند از: " ِ ش" و گونه دیگر آن " ِ شت" و "ه" و "ار" مانند: کوشش، گوشت، گفتار، کردار، خنده، گریه.... و پسوندهایی که به آخر عناصر دیگری غیر از ماده فعل می چسبند و عبارتند از "ی" و صورت دیگر آن یعنی "گی"، مان، نا. مانند: سیاهی، زندگی، زایمان، ترکمان، درازنا و تنگنا.
پسوند اسم ساز مصدر:

در زبان فارسی عبارت است از: "  َ ن" مانند: رفتن، آمدن، دیدن.

پسوند اسم ساز لیاقت:

این پسوندها عبارتند از: "اک" و "انه" مانند: خوراک، سوزاک، عصرانه، صبحانه

این عناصر امروزه غیر فعالند و به کار لغت سازی نمی آید.

پسوند اسم ساز نسبت و مشابهت:

این عناصر عبارتند از: "اک"، "ال"، "اله"، "واره"، "ه" و "ون"، مانند: دنبال، چنگال، تفاله، دنباله، فتراک، ستاک، زبانه، ماهواره و پلون.

از میان اینها "واره"فعال، "ه"نیمه فعال و مابقی مرده و غیر فعالند.

پسوندهای ابزار و آلت:

این پسوندها عبارتند از: "ه"، "اورنجن" و "رنجن". که امروزه همه غیر فعالند.

امروزه شبه پسوندهای "ابزار" و "افراز" فعالند و بهتر است به جای عناصر مرده یاد شده برای لغت سازی مورد استفاده قرار گیرند. مانند: دست افزار، جنگ افزار، نوشت افزار و....

پسوندهای اسم ساز و صفت ساز بدون نقش دقیق:

این عناصر عبارتند از "ه"، "ان"، "مان"، "ی"، برخی از این پسوندها مانند" "ان" و "ه"، هم به اسم می چسبند مانند: دنباله، انگله، هنگامه، آستانه و هم به صفت می چسبند، مانند: شادمانه، جاودانه، و برخی فقط به اسم می چسبند مانند "ی" در "بارگی" و "ارمغانی".

ادامه دارد.....

آسیه بیاتانی

بخش ادبیات تبیان


منابع:

دستور مفصل امروز، دکتر خسرو فرشید ورد

دستور زبان فارسی، حسن احمدی گیوی