وصیت چیست و چگونه باید وصیت کرد؟!
مهریه زن در صورتى كه میت در زمان حیات خود به همسرش نپرداخته باشد، جزو دیون او شمرده مى شود كه پس از مرگ او باید از اصل تركه اش بپردازند.
معنای وصیت
«وصیت» در اصطلاح علم اخلاق با پند و موعظه سفارش کردن بر دیگری، جهت فرمان بردن و عمل نمودن است و در اصطلاح فقه این است که انسان، تملیک و واگذاری عین مال یا منفعت آن را بعد از وفات خودش به شخص دیگر یا عموم مردم سفارش کند؛ به‌طوری‌که تصرف در اموال وی بعد از مرگش برای دیگران مباح باشد.
وصیت در قرآن
واژه «وصیت» در قرآن کریم در دو معنا به کار رفته: اخلاقی که به معنی موعظه و نصیحت باشد، و فقهی که سفارش فردی به وصیّ خودش، برای رسیدگی به اموال و کارهای باقی مانده بعد از مرگ او، مطرح شده است.
قرآن كریم، وصیت را حقى بر عهده پرهیزكاران دانسته، مى فرماید: «كُتِبَ عَلَیْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَكَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقّاً عَلَى الْمُتَّقِینَ». (سوره بقره: آیه 180)
بر شما نوشته شده: «هنگامى كه یكى از شما را مرگ فرارسد، اگر چیز خوبى (مالى) از خود به جاى گذارده، براى پدر و مادر و نزدیكان، به طور شایسته وصیت كند. این حقى است بر پرهیزكاران.
رسول خدا صلی الله علیه و آله مى فرماید: سزاوار نیست مسلمان شب بخوابد، مگر این كه وصیت نامه اش زیر سر او باشد. (وسائل الشیعه، ج 13، ص 352) نیز مى فرماید: هر كس هنگام مرگ، وصیتش نیكو نباشد در مروت و عقل او نقصان است.
در روایت آمده است: كسى كه بدون وصیت از دنیا برود، به مرگ جاهلیت مرده است.
امام باقر علیه السلام مى فرماید: كسى كه هنگام مرگ براى خویشاوندانش وصیت نكند، عمل خود را با معصیت ختم كرده است.
احكام وصیت
1. كسى كه نشانه هاى مرگ را در خود مى بیند:
اگر به مردم بدهكار است و موقع دادن آن بدهى رسیده، باید بدهد و اگر خودش نمى تواند بدهد، یا موقع دادن بدهى او نرسیده، باید وصیت كند و بر وصیت شاهد بگیرد.
اگر خمس، زكات و مظالم بدهكار است باید فوراً بدهد و اگر نمى تواند بدهد چنانچه از خودش مال دارد، یا احتمال مى دهد كسى آنها را ادا نماید، باید وصیت كند و همچنین است اگر حج بر او واجب باشد.
اگر نماز و روزه قضا دارد، باید وصیت كند كه از مال خودش بر او اجیر بگیرند؛ بلكه اگر مال نداشته باشد، ولى احتمال بدهد كسى بدون آن كه چیزى بگیرد آنها را انجام مى دهد، باز هم وصیت كردن واجب است.
2. انسان، از نظر شرع مى تواند تا 13 اموالش وصیت كند. بر این پایه، وصیت در بیش از 13 مال نافذ نیست؛ مگر این كه ورثه اجازه دهند. (تحریرالوسیله، ج 2، ص 86، مسئله 23)
3. واجبات مالى مانند اداى دیون افراد، خمس و زكات، مظالم و كفارات، حتى اگر انسان، نسبت به آنها وصیت نكرده باشد، از اصل مال اخراج مى شود؛ اگر چه تمام تركه را در برگیرد. حج نیز به واجبات مالى ملحق است؛ اما واجبات بدنى مانند نماز و روزه و نیز وصیت به كارهاى مستحبى مانند اطعام به فقرا، زیارت‌ها و برپایى مجلس عزا و سوگوارى، از ثلث اخراج مى شود و در زاید بر ثلث مشروط به اجازه ورثه است؛ اگر اجازه دادند، وصیت صحیح وگرنه باطل خواهد بود. (تحریرالوسیله، ج 2، ص 86، مسئله 23)
4. كسى كه نشانه هاى مرگ را در خود مى بیند لازم نیست براى بچه هاى صغیر خود قیم و سرپرست معین كند؛ ولى در صورتى كه بدون قیم مالشان از بین مى رود، یا خودشان ضایع مى شوند، باید براى آنان قیم امینى معین نماید.
5. اگر نوشته اى به امضا یا مُهر میت ببینند، چنانچه مقصود او را بفهماند و معلوم باشد كه براى وصیت كردن نوشته، باید مطابق آن عمل كنند.
6. اگر كسى وصیت كند كه پس از مرگ او، تمام اموال و دارایى اش به همسرش واگذار گردد، وصیتش در ثلث تركه نافذ است و بقیه، مربوط به همه ورثه است.
7. مهریه زن در صورتى كه میت در زمان حیات خود به همسرش نپرداخته باشد، جزو دیون او شمرده مى شود كه پس از مرگ او باید از اصل تركه اش بپردازند.
در فرض سۆال وصیت باطل شده و حاكم شرع (مجتهد جامع الشرایط) متولّى امر وصیت مىشود یا كسى را براى متولى شدن آن معین مىكند.
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
حاكم شرع متولّى امر وصیت مىشود یا كسى را براى متولى شدن آن معین مىكند.
حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
وصیت منتفی می‌شود.
حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
در فرض سۆال وصایت باطل می‌شود.
حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
تکلیفی متوجه او نیست.
جواب: كسی كه از روی عمد مثلاً زخمی به خود زده یا سمی خورده است كه به واسطه آن یقین یا گمان به مردن او پیدا می‌شود اگر وصیت كند كه مقداری از مال او را به مصرفی برسانند صحیح نیست. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2698)
جواب: كسی كه نشانه‌های مرگ را در خود می‌بیند اگر خمس و زكات و مظالم بدهكار است باید فوراً بدهد و اگر نمی‌تواند بدهد چنانچه از خودش مال دارد یا احتمال می‌دهد كسی آنها را ادا نماید باید وصیت كند و همچنین است اگر حجبر او واجب باشد یا نماز و روزه قضا داشته باشد واجب است وصیت نماید. (توضیح المسائل امام (ره), ص2701 ـ 2702)
جواب: اگر انسان از وصیت خود برگردد مثلاً بگوید ثلث مالش را به كسی بدهند بعد بگوید به او ندهند وصیت باطل می‌شود و اگر وصیت خود را تغییر دهد مثل آنكه قیّمی برای بچه‌های خود معین كند بعد دیگری را به جای او قیم نماید، وصیت اولش باطل می‌شود و باید به وصیت دوم او عمل نمایند. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2706)
آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
سایت اسلام کوئیست
سایت اندیشه قم
سایت ویکی فقه
سایت اهل البیت (دانشنامه اسلامی)
مطالب مرتبط:
