قم گردی در نوروز

چرا قم؟

در خصوص وجه تسمیه نام قم روایات تاریخی متعددی نقل شده است. یکی از علمی‌ترین آن روایات تبدیل کلمه «کومه» به معنی خانه‌های کوچک کنار هم به کُم و سپس تبدیل آن به قم توسط اعراب مهاجر است. برخی نیز قم را برگرفته از کمیدان، نام بخشی از این منطقه می‌دانند که به اختصار کُم خوانده شد و سپس اعراب مهاجر آن را به قم تغییر دادند.

هر چند مورخان سابقه شهر قم را به پیش از اسلام مربوط می‌دانند اما شهرت آن بیشتر مربوط به دوره بعد از اسلام باز می‌گردد. از سال 200 ه.ق،‌ یعنی زمانی که قم مدفن حضرت معصومه (س) گشت، به تدریج منازل خود را نزدیک به حرم بنا کردند. در زمان خلافت عباسی که سادات مورد آزار قرار می‌گرفتند، بسیاری از آنان به قم پناه آوردند. این شهر که در طول تاریخ با آسیب‌های زیادی مواجه شد،‌ از زمان قاجار مورد توجه واقع شد و به تدریج رونق گرفت.

لاله گردانی

آستانه مقدس حضرت معصومه(س) در حال حاضر از چند بخش تشکیل شده است که عبارت‌اند از محل آرامگاه حضرت معصومه (س)، بقعه فراز آن با رواق‌ها، دو مسجد بالاسر و طباطبایی، دو ایوان طلا، آیینه و مناره‌ها؛ صحن عتیق با سردر شمالی آن و مقابر پادشاهان قاجار؛ مقابر فقه‌ها، علما و پادشاهان صفوی در مجاورت تربت منور؛ صحن نو، ایوان‌ها، سردرها و مناره‌ها و مدرسه فیضیه و مسجد اعظم در پیوندی کالبدی با مجموعه حرم مطهر. اگر هنگام تغییر کشیک خادمان در حرم باشید،‌ شانس آن را خواهید داشت تا مراسم لاله‌گردانی یا شمعدان‌گردانی را که مخصوص خادمان حرم است ببینید.

هر چند مورخان سابقه شهر قم را به پیش از اسلام مربوط می‌دانند اما شهرت آن بیشتر مربوط به دوره بعد از اسلام باز می‌گردد

موزه گردی در قم

موزه آستانه مقدس یکى از ذخایر مهم تاریخى و هنرى کشور محسوب مى‌شود و به عنوان تنها موزه استان قم از اهمیت ویژه‌اى برخوردار است. موزه آستانه مقدس در آبان ماه سال 1314 شمسى در محوطه داخلى حرم مطهر و محل فعلى مسجد شهید مطهرى تأسیس شد. فعالیت این موزه تا حدود دى ماه سال 1353 ادامه یافت و از آن تاریخ تا سال 1361 به دلایل متعدد موزه متوقف شد. ساختمان کنونى موزه که در میدان آستانه واقع است، در فروردین ماه سال 1361 احداث شد و از سال 1371 زیرزمین موزه نیز راه‌اندازى شد. در این موزه مجموعه‌های باارزشی نگهداری می‌شود که گنجینه قرآن‌های خطی،‌ سکه‌ها،‌ تابلوهای نقاشی،‌ خاتم‌،‌ منبت،‌ سفال و شیشه،‌ آثار حجاری و دستبافت اعم از قالی و پارچه از آن جمله‌اند.

گنجینه قرآن‌ها چه از نظر تعداد و چه از نظر هنری اهمیت زیادی دارد. قدیمی‌ترین قرآن مجموعه به سال 198 هجری بازمی‌گردد که نام مأمون،‌ خلیفه عباسی در آغاز نوشته شده است. برخی آثار روی پوست و یا پارچه نوشته شده است. علاوه بر اینها انواع جلد چرمی ساده یا سوخته،‌ سوخته معرق،‌ طلاکوب و همچنین جلد لاکی را نیز می‌توان دید. پس از مجموعه سکه که از زمان اشکانی آغاز می‌شود،‌ نمونه‌های خاتم موزه را نباید از یاد برد. از جمله نمونه‌های موجود در موزه می‌توان از در خاتم مقبره محمدشاه قاجار مربوط به دوره صدارت امیرکبیر،‌ صندوق بزرگ خاتم مقبره شاه صفی صفوی و رحل‌های قرآن و قاب‌های آینه در ابعاد مختلف نام برد.

بازار قم

بازار قم با مجموعه‌ای از راسته، چهارسوق، سرا و تیمچه، جزیی از بافت قدیم شهر قم به شمار می‌رود. بخش‌های وسیعی از بازار قم یعنی بازار کهنه در دوران صفویه و در پیرامون مسجد جامع بنا شد و تا پایان دوره قاجاریه بناهایی به آن اضافه شد. از جمله در دوران ناصرالدین شاه که بازار قم رو به گسترش نهاد، «بازارنو» احداث شد و در دو سوی این راسته نو، بناهای تازه‌ای مثل تیمچه بزرگ ساخته شد. در سال‌های نخست دوره پهلوی نیز بخش‌هایی به بازار نو افزوده شد.

درحال حاضر دو بخش «بازار کهنه» و «بازار نو» برجای مانده که هر کدام از این بازارها حدود یک کیلومتر طول دارد و در هر یک تعدادی مسجد بزرگ و کوچک با فاصله‌های اندک وجود دارد. اساساً مسجد در بازار قم به عنوان معبری برای واردشوندگان مطرح است تا با ذکر و یاد خدا وارد بازار شوند.

خانه های زیبا و ساده

در شهر قم با توجه آن که آیات عظام در آن سکنا می‌گزیدند، خانه‌های تاریخی متعددی وجود دارد که باید برای دیدنشان وقت گذاشت. خانه حضرت امام خمینی (ره ) در شهر قم، ساختمان دو طبقه ساده‌ای است که از زیرزمین و طبقه همکف تشکیل شده است. تالار سمت شرق، محل سخنرانی حضرت امام (ره) در دهه‌های گذشته بود. ایشان در حدود سال 1335 شمسی بنا را خریداری کرد و تا سال 1343 نیز در آن سکونت داشت.

خانه‌های حاج قلی‌خان و حاج علی‌خان زند که اینک اداره میراث فرهنگی هستند و خانه‌های آیات عظام بروجردی و حائری از دیگر خانه‌های تاریخی شهر قم هستند.

دریاچه های قم

دریاچه در قم به معنی دریاچه نمک است. این دریاچه بخشی از کویر نمک است که در شرق قم واقع شده و فقط زمستان ها آب دارد. حضور ورقه های نمک و برداشت آن که از اوایل تابستان در منطقه جنوبی این دریاچه آغاز می شود، دیدنی است.

دریاچه حوض سلطان

اما اگر می خواهید یک دریاچه واقعی را ببینید باید به دریاچه حوض سلطان سری بزنید که با مساحتی حدود 330 کیلومتر مربع ، به "دریاچه قم" ، "دریاچه شاهی" و "دریاچه ی ساوه" مشهور است. این دریاچه در جهت غربی – شرقی در شمال غربی دریاچه نمک و شمال استان قم قراردارد.

برخی با توجه به نام ساوه که به آن داده اند، آن دریاچه را به حوض سلطان منتسب کرده اند. این دریاچه ممکن است بخشی از دریای بزرگ ساوه بوده باشد که در روز تولد پیغمبر (ص) خشک شده و این نشانه ای از ظهور پیغمبر اسلام بوده است.

فراوری: الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از خبرگزاری میراث فرهنگی، کتاب  سیمای میراث فرهنگی استان قم