مصاحبه دكتر عبدالرحیم گواهی
تبیان : لطفاً در ابتدا مقداری از بیو گرافی خود را بفرمایید :
بنده عبدالرحیم گواهی متولد 1323ه . ش . در تهران، فارغ التحصیل رشته نفت از دانشكده نفت آبادان ( سال 1345)، مدیریت بازرگانی از مدرسه بازرگانی هاروارد – شعبه ایران ( سال 1352) و دكترای ادیان خارجی از دانشگاه اوپسالای سوئد (1365) هستم . تولد اینجانب دریك خانواده مذهبی و متوسط در منطقه ای در جنوب تهران،و پدر بنده نیز كارمند وزارت دارایی رژیم سابق بود . علایق دینی حقیر علاوه بر شخصیت مذهبی پدر و مادر و تربیت خانوادگی سنتی تهران قدیم ، از فضای ضد مذهبی دوران شاه سرچشمه می گیرد كه تظاهر بیش از حد به غرب گرایی و نفی ارزش های اصیل ملی – مذهبی و میدان دادن به بهایی ها و افرادی شبیه به پورداوود و احسان یار شاطر و غیره،همه روشنفكران دلسوخته میهن اسلامی را به مبارزه و معارضه ای دینی – روشنفكری تحریض می كرد .
تبیان : چه كسانی در شكل گیری شخصیت و جهت دهی شما نقش عمده داشتند ؟
یكی شخصیت های فكری همچون استاد فقیدم حضرت علامه محمد تقی جعفری ، مرحوم طالقانی ، مرحوم مطهری ، مرحوم بازرگان ، مرحوم شریعتی ، مرحوم آل احمد و همه بزرگانی كهطی سالهای1335 تا 1345 در عرصه فكر و اندیشه سیاسی – مذهبی این مرز و بوم مطرح بودند،مشوق مننسبت به گرایشها و مباحث روشنفكری دینی بودند . دیگر مردان خدا و عارفان صاحبدل. البتهاینسخنی نیست كه چندان علنی قابل طرح باشد و به كسی سودی برساند. همین قدر عرض كنم كه : گریه شام و سحر شكر كه ضایع نگشت ....
تبیان : مباحث كتابهای جنابعالی به سه دسته ادیان ، عرفان ، فلسفه و علوم اجتماعی قابل تقسیم است.انگیزه ها و جهت گیری های فكری شما در ترجمه و تألیف این سه دسته آثار چیست ؟
دستمایه كلی كتب و آثار بنده – اعم از ترجمه و تألیف – همان دغدغه های روشنفكری دینی در فضای قبل و بعد از انقلاب ، در میهن اسلامی است . صبغه كلی این آثار نیز به نحوی مرتبط با مقوله دین پژوهی است، با نیم نگاهی به عرفان اصیل و لطیف اسلامی كه سخن را رنگ و بوی خدا می بخشد و به ساحت عشق می كشاند . كتاب های برگزیدهافكار راسل سرگذشت اندیشه های آلفرد نورث وایتهدرا بنا به خواست استادم حضرت آقای جعفری ترجمه كردم و هم ایشان نیز پاورقی های مفصلی به هر دو كتاب زدند و بعضی دیگر از كتاب ها را نیز به خواهش و توصیه دوستانی دیگر كه درمقدمه همان كتب نام برده ام، ترجمه نموده ام .
كتاب های ریشه های انقلابخانم نیكی كدیو ادیان زنده ی جهاندكترهیوم را كه هر دو از كتب درسی دانشگاهی شده اند بنا بر ضرورت جامعه و نیاز نسل جوان و دانشجو،همچنین حدود بیست اثر دیگررا ترجمه و روانه بازار ساختم . در زمینه تألیف ، اولین كار من رساله دكترایم ( به زبان انگلیسی ) است كه بنا بر توصیه استاد فقیدم پرفسور یان بارگمن سوئدی در موضوع" مفاهیم نظری انقلاب اسلامی ایران" تألیف و در همانجا ( در سال 1365) چاپنمودم ؛ دیگری تألیف دیكسیونر" فارسی – انگلیسی – فارسی" ادیان و عرفان برای دانشجویان رشته دین شناسی است؛ دیگری" مقدمه ای بر تاریخ ادیان در قرآن" است كه ایضاً برای دست اندركاران همین رشته تألیف شده ؛ و بالاخره آخرین تألیف،كتاب دو جلدی" كوثر: برداشت هایی از قرآن كریم" است كه ذكر پاره ای از نكات قرآنی به همراه ارجاعات عرفانی آنها ، از كتاب شریف مثنوی می باشد . همچنین بنده سه چهار كار از خانم آنه ماری شیمل اسلام شناس و شرق شناس بزرگ آلمانی معاصر، و دو سه كار از ادوارد سعید، و كار بزرگی از پروفسورچیتك و خانمش موراتا ، و كار جالبی نیز در تبیین ماهیت و اهداف صهیونیسم ترجمه كرده ام كه در فهرست آثار ذكر شده اند .
تبیان : نسبت دین با عرفان چیست ؟
عرفان به معنای كسب" معرفه الله" است كه به انسان و فكر و دین ،مشی وصبغه ای" الهی" می بخشد و همه وجود آدمی را – به قول امام العارفین در نهج البلاغه – به" برق كثیره" ای منور می سازد كه شرح آن را عارفان می دانند و صاحب این قلم را بهآنبارگاه راه نیست . دین بدون عرفان همان چیزی است كه در بین اكثر دینداران سنت های دینی مختلف – اعم از شرقی و غربی و ابراهیمی و غیر ابراهیمی – می بینیم و متعلق به كسانی است كه" یعلمون ظاهراً من الحیوه الدنیا" هستند .
عرفان منهای دین،شاید در سنت ادیان ابراهیمی جایگاهی نداشته باشد ، هر چند كه گریز از تعصبِخشك و خردِ خام و جزم اندیشه های نابخردانه و سختگیری و تحجرهای سطحی نگرانه را همواره در بین بسیاری از ارباب معرفت می بینیم .
تبیان : نسبت دین با خرد و عقل چیست ؟
گوهر عقل و خرد آدمی است كه وی را تا آستانه انتخاب و قبول دین بالا می برد و به تمكین و تسلیم در پیشگاه" وحی" می كشاند و همین گوهر شریف است كه وقتی به ساحت" پیام و حیانی" انبیاء و رسل الهی نزدیك شد دریچه دل را به روی آن كلام" روحانی" می گشاید و مشتاقانه پای سخن خدا می نشیند. عقل ، راهبر آدمی است به ساحت" دین" و دین ، كمال بخش عقل آدمی است.
تبیان : نسبت عرفان با سیاست و جامعه چیست ؟
وقتی بدانیم عارفترین ابنای بشر، محمد مصطفی (ص) و دست پرورده او علی مرتضی (ع) بوده اند بهتر به رابطه عرفان حقیقی با سیاست و جامعه پی می بریم . ما تا آنذاتكمال یافته رهبری دینی و دنیوی بشر را در دست نداشته باشیم متأسفانه وضع بهمین منوالی كه می بینیم خواهد بود و امید نجات و فلاحی نیست مگر اینكه" از گوشه ای در آید آن كوكب هدایت" .
تبیان : عرفی شدن و سكولاریزاسیون چیست ؟ آیا جمع دین و تجدد غیر ممكن است ؟
سكولاریزاسیون به معنای تفسیر غیر روحانی ، غیر الهی و یا مادی و این جهانی عالم و آدم است كه طبیعتاً با تفسیر روحانی ، عرفانی و یا آن جهانی شخص دیندار سازگار نیست ، هر چند اموری در زندگی آدمیان هست كه مرتبط با همین عقل معیشت و خرد دنیوی آدمی است و پیشبرد آنها هممنوط به استفاده از همین عقل و ابزار مادی است. چنانچه غربیان و اصحاب دنیا – در این زمینه ها – بدرستی از این اسباب استفاده كرده و به پیشرفت های مهمی هم نایل شده اند . دین، به خصوص دین روزآمد و عقلگرای اسلام، هیچگونه تضاد و تخاصمی با مقوله نوگرایی و تجدد ندارد، بلكه خود پذیرای این گونه امور و مباحث و معارف جدید است. مشكل از آنجا آغاز می شود كه ما" اسلام سنتی" را به جای" سنت اسلامی" می نشانیم و تفاوت حساس این دو را نمی دانیم و گذشته گرایی را با دین گرایی یكی می گیریم .
تبیان : نقش و سهم دین و عرفان در فرهنگ و تمدن بشری چیست ؟
تمدن و فرهنگ بشری عمدتاً-اگر نگوییم نوعاً-تمدنی دینی است. منتهی نوع معرفت دینی هر زمان و مكان ، در پهنه فراخ تاریخ بشری تمدن متناسب با آن نوع معرفت دینی را به وجود آورده است كه نمونه ها و مظاهر آن را در هند وچین و ایران و یونان و روم و غیره می بینیم . البته در قرون اخیر از دستاوردهای علمی ( غیر دینی ) بشر نیز نباید غافل بود كه فرمود :" و من نرید الحیوة الدنیا نوف الیها" .
تبیان : وضعیت دین در جهان معاصر به ویژه دنیای مغرب زمین چگونه است ؟ آیا علم راه رستگاری بشر را نشان می دهد ؟
پاسخ مبسوط به این پرسش را می توانید در یكی از كتب اخیر اینجانب" افسانه نجات بخشی علم" تألیف فیلسوف معاصر خانم ماری میجلی ، چاپ انتشارات تبیان ، سال 1380 ببینید. افسانه راهبری و رستگاری بشر توسط علم،بیشتر به داستان كوری می ماند كه عصاكش كور دگر شود.
تبیان : وضعیت دین پژوهی ومطالعات دینی را در جامعه ما چگونه ارزیابی می فرمایید.
در اینزمینه بسیار از آنچه باید باشیم عقب هستیم . در این دیار ” دین پژوهی “ با ” اسلام پژوهی خلط شده و هنوز مبحث مطالعه ادیان خارجی خیلی جدی گرفته نشده است. مباحث دین پژوهی تاریخی ، تاریخ ادیان ، دین شناسی تطبیقی و .... نیز كه جای خالی خود را دارند .
تبیان : رابطه جهان غرب را با اسلام در موقعیت كنونی چگونه ارزیابی می فرمایید .
فعلاً كه بعد از حادثه یازدهم سپتامبر و در پی تبلیغات گسترده و بعضاً ناحق امریكا،بوی تنفر و خصومت بیش از تقریب و محبت به مشام می رسد . خدا را شكر كه این اواخر بحث گفتگوی تمدنها – و به تبع آن گفتگوی ادیان – آقای خاتمی به فریاد رسید و آبی بر این آتش تخاصم و تقابل افشاند . این راهی است كه خردمندان دلسوختهی هر دو طرف باید با صبر و حوصله طی كنند .
