'توضیح واضحات' دنیای طلبگی

نگاهی به "فرهنگ اصطلاحات طلاب"

«علیکم بالمتون؛ لابالحواشی»، «ضرب زیداٌ عَمرا»، «اجازه تصدی امورحسبیه و اخذ وجوهات شرعی»، «دفع افسد به فاسد»، «ذنبٌ لایغفر»، «جزاکم الله خیر الجزاء» و... . این اصطلاحات و اصطلاحات دیگری از این دست را از روحانیون بارها شنیده‌اید. چه وقتی برای حل یک مشکل شرعی یا -‌به‌ عنوان مثال-‌ برای گرفتن استخاره به آن‌ها مراجعه کرده‌ باشید، چه وقتی که در مسجد یا هئیت پای منبرشان نشسته‌اید، چه وقتی در تلویزیون سخنرانی‌ای پخش می‌شود و چه بسا وقتی که توی فیلمی سینمایی، بازیگری در نقش شخصیت روحانی فیلم صحبت می‌کند. این ادبیات، ادبیات رایج طلبگی است. ادبیاتی که همانقدر که شیرین است، گاهی وقت‌ها، سخت‌فهم هم جلوه می‌کند.

خیلی از اصطلاحات رایج طلبه‌ها، امروزه اصطلاحی است که عامه مردم هم از آن استفاده می‌کنند: «علی ای حال»، «توضیح واضحات»، «خلط مبحث کردن» و «خواب قیلوله» برخی از این اصطلاحات است. اصطلاحاتی که ریشه درفقه دارد یا بخشی از گفتار رایج بین طلاب، در جلسات درس و بحث طلبگی است. شاید برای خیلی از مخاطبان این یادداشت، دانستن معانی این اصطلاحات و همچنین آشنایی با اصطلاحاتِ کم‌تر شنیده‌شده دیگری که استفاده از آن‌ها بین طلاب رایج است، دوست‌داشتنی باشد. این، بهانه‌ای است برای معرفی کتاب «فرهنگ اصطلاحات طلاب». کتابی که حجة‌الاسلام و المسلمین مهدی مسائلی آن را گردآوری، تدوین و تنظیم کرده است.

کتاب، یک فرهنگ‌نامه یا لغتنامه است؛ طبیعتا مدخل‌ها در این کتاب‌، مانند همه فرهنگ‌لغت‌ها -‌یا دایرة‌المعارف‌ها-‌ به ترتیب حروف الفبا دسته‌بندی شده‌اند. نگارنده کتاب، در گردآوری لغت‌ها و اصطلاحات صرفا به اصطلاحات فنی و تخصصی بین طلبه‌ها توجه نکرده است. او همچنان که به بیان اصطلاحات علمی بین طلاب پرداخته، از توجه به شوخی‌های بین طلاب هم «تغافل» نکرده است و اصطلاحاتی که بین طلبه‌ها به عنوان شوخی، مطایبه و به طنز رد و بدل می‌شود را هم مورد توجه قرار داده است. بنابراین، مخاطب کتاب، همچنان که با اصطلاحات علمی کتاب آشنا می‌شود، می‌تواند از شوخی‌های رایج بین طلاب هم محظوظ شود. مطالعه این کتاب، مطمئنا بر روی برخی از مداخل، لبخند را به لب شمای مخاطب خواهد آورد.

«فرهنگ اصطلاحات طلاب» به نوعی جامعه‌شناسی طلاب هم هست. شما با این کتاب، می‌توانید وارد گفتگوهای روزمره طلاب با یکدیگر شوید و با گفتمان آن‌ها، منطق فقهی‌شان و البته شوخی‌هاشان آشنا شوید. این کتاب، یک حوزه علمیه کوچک است. یک حوزه علمیه که جای گسترش بیشتری هم دارد البته.

به‌نظر می‌رسد حجة‌الاسلام و المسلمین مسائلی می‌توانسته این کتاب را پر و پیمان‌تر از آنچه که هست روانه بازار کند. هنوز بسیاری از اصطلاحات طلبه‌ها، مانده تا در این کتاب گنجانیده شود و بسیاری از توضیحات هم می‌توانست کامل‌تر از آنچه که در این کتاب آمده، منتشر شود. با این‌حال، کتاب او کتابی خواندنی و مهم است. خواندنی است، از آن نظر که به داستان‌ها، لطیفه‌ها و ریشه‌های برخی از لغات در ذیل برخی از مداخل اشاره کرده و مهم است، از آنجا که آشنایی با این اصطلاحات فقهی، برای درک صحیح‌تر و کامل‌تر از شرع و فتاوا و هم بسیاری از قوانین شرعی بر هر کسی لازم است.

نویسنده در ذیل مدخل حرف «ح»، از اصطلاح «حاج آقا انواری» یاد می‌کند و در توضیح این اصطلاح می‌نویسد: «تعبیری است مطایبه گونه درباره کسانی که به جای حضور در کلاس‌های درس، نوارهای صوتی را تهیه می‌کنند و به وسیله آن‌ها دروس را یاد می‌گیرند. البته هم‌اکنون سی‌دی و لپ‌تاپ جای نوار را گرفته است.» او همچنین در ادامه،‌ در ذیل مدخل «حتی اذا بَلَغَ العمامه» می‌نویسد: «تا جایی که عمامه برسد. این تعبیر مزاح‌گونه هنگامی به کار می‌رود که کسی پرخوری کند. به نحوی که جای نفس کشیدن هم برای خودش باقی نگذارد. در این هنگام طلاب به مزاح می‌گویند: "حتی اذا بلغ العمامه غذا می‌خورد".» او همچنین در توضیح اصطلاح ابداعی و البته طنزِ بعضی از طلبه‌ها، «لایتچسبک» می‌نویسد: «تعبیری است مرکب از حرف "لا"ی عربی به علاوه "چسبیدن" فارسی که به معنای نسبت بیجا و غیر قابل اتصاف است.» یا در ذیل مدخل «کلم‌پیچ» می‌نویسد: «اصطلاحی طنزآمیز است برای طلابی که عمامه خود را خیلی شلخته و شل می‌بندند. در واقع عمامه آن‌ها تبدیل به کَلَم شده است.

البته در «فرهنگ اصطلاحات طلاب» به اصطلاحات دیگری هم اشاره شده است، به عنوان مثال، گردآورنده و مولف کتاب در ذیل مدخل «لباده» -‌که نوعی لباس خاص روحانیت است و با "قبا" فرق دارد؛ از همان‌هایی است که رئیس‌جمهوری زیر عبا بر تن می‌کند-‌  توضیحات مفصلی را در این باره به مخاطب خود ارائه می‌کند که هم حاوی اطلاعاتی راجع به این لباس و هم جایگاه اجتماعی لباده در بین طلاب می‌شود. وی در بخشی از این توضیح مفصل می‌نویسد: «در میان طلاب، پوشیدن لباده با سن و سال و جایگاه اجتماعی نیز ارتباط دارد. افراد مسن، کسانی که افکار سنتی دارند، بزرگان حوزه، مراجع عظام تقلید و مدرسان حوزه‌های علمیه کمتر لباده می‌پوشند. در مقابل، طلاب جوان، روشنفکران، کسانی که با نسل جوان و دانشجویان سر و کار دارند و رجال فرهنگ و سیاست، بیشتر از لباده استفاده می‌کنند. این موضوع باعث شده است لباده نزد بعضی، نماد افکار روشنفکرانه و اتوکشیده تلقی شود. بعضی نیز معتقدند که در لباده، هوا و هوس جوانی هست؛ از همین‌رو، روحانیونی که قداستی برای خود قائل هستند، کمتر از آن استفاده می‌کنند. لباده مخصوص طلاب حوزه علمیه شیعی نیست؛ بلکه انواعی از آن گاه بر تن طلاب علوم دینی اهل سنت و حتی قاریان قرآن مصری هم دیده می‌شود».

این کتاب را انتشارات آرما منتشر کرده است. انتشارات آرما، ناشری خصوصی و اصفهانی است که در سال‌های اخیر، تلاش‌های بسیاری در جهت نشر معارف و ارزش‌های دینی و انقلابی انجام داده است. کتاب «فرهنگ اصطلاحات طلاب» توسط این ناشر، با طرح جلدی مناسب، صفحه‌آرایی و کتاب‌سازی جذاب، در قطعی خوش‌دست در 165 صفحه در بازار کتاب کشور در دسترس مخاطبان قرار دارد. شما می‌توانید با پرداخت 7500 تومان، این دایره المعارف کوچک حوزوی را به خانه خودتان بیاورید.