بافت شناسی معده

دیواره معده

مشخصات بافت شناسی لایه‌های چهارگانه دیواره معده به شرح زیر می‌باشد.

طبقه مخاطی:

سلول‌های پوششی مخاط معده از نوع منشوری ساده است که با فرو رفتن در عمق آستر، چاله‌های معدی را به وجود می‌آورند. ترشحات غدد گاستریک به عمق این چاله‌ها تخلیه و سپس به سطح معده می‌رسد. سلول‌های پوششی مخاط موکوس خنثی ترشح می‌کند. موکوس مترشحه به وسیله سلول‌های پوششی لایه ضخیمی را در سطح سلول‌ها تشکیل داده و آن‌ها را از اثرات اسید معده محافظت می‌کند.

آستر مخاط:

بافت همبند شلی است حاوی الیاف کلاژن و رتیکولر، سلول‌های لنفاوی و رشته‌های عضلانی صاف منشعب از عضلات مخاطی. غدد لوله‌ای ساده یا منشعب معدی نیز در آستر قرار دارند. عضلات مخاطی، عمقی‌ترین لایه مخاط می‌باشند که از عضلات صاف حلقوی در داخل و عضلات صاف طولی در خارج تشکیل شده‌اند.

طبقه زیر مخاط در معده:

بافت همبند فیبر و الاستیکی است شبیه لایه زیر مخاط سایر نواحی لوله گوارش که با پیشروی در زیر طبقه مخاطی باعث پیدایش چین‌های طولی می گردد.

طبقه عضلانی:

در معده متفاوت از سایر قسمت‌های لوله گوارش بوده و از سه لایه عضلانی به صورت مورب در داخل، حلقوی در وسط و طولی در خارج تشکیل شده است. عضلات حلقوی در ناحیه پیلور ضخیم شده و اسفنکتر پیلوریک را به وجود می‌آورد. سطح خارجی معده توسط لایه احشایی صفاق پوشیده شده است.

غدد معدی:

غدد معدی در ناحیه کاردیا و پیلور از نوع موکوسی هستند که ترشحات خود را به عمق چاله‌ها می‌ریزند. علاوه بر سلول‌های موکوسی، تعدادی سلول متمایز نشده و سلول‌های APUD ترشح کننده گاسترین نیز در دیواره این غدد دیده می‌شود. قسمت نزدیک به چاله را گردن غده، انتهای نزدیک به عضلات مخاطی را قاعده و حد فاصل این دو ناحیه را تنه غده می‌نامند. سلول‌های مختلفی که در قسمت‌های سه‌گانه غدد معدی یافت می‌شوند، عمل ترشح مواد و آنزیم‌های مختلف را برای هضم مواد غذایی را انجام می‌دهند.

انواع سلول‌های موجود در غده‌های معده

سلول‌های موکوس گردن:

سلول‌هایی هستند با شکل نامنظم که در حد فاصل سلول‌های جداری یا مرز نشین فشرده شده‌اند و با رنگ‌آمیزی به سختی از سلول‌های اصلی قابل تشخیص هستند. موکوس مترشحه از این سلول‌ها اسیدی است و از موکوس مترشحه از سلول‌های سطحی که خنثی می‌باشد، متفاوت است.

سلول‌های متمایز نشده:

این سلول‌ها به عنوان سلول‌های ریشه‌ای در اثر تکثیر و تمایز همه سلول‌های پوششی معده شامل سلول‌های موکوسی، جداری، انترو اندوکرین و اصلی را جایگزین می‌کنند. فعالیت این سلول‌ها در ضمن آسیب‌های اپیتلیال افزایش یافته و به التیام سریع زخم کمک می‌کند. در شرایط عادی سلول‌های پوششی معده هر 4 - 3 روز تجدید می‌گردند.

سلول های اصلی:

این سلول‌ها در تنه و قاعده غدد یافت می‌شوند. این سلول‌ها دارای سیتوپلاسم بازوفیل بوده و دارای شبکه آندوپلاسمی خشن هستند که مشخصه سلول‌های پروتئین ساز است. این سلول‌ها، آنزیم‌های پپسین (برای تجزیه پروتئین‌ها)، لیپاز (برای تجزیه چربی‌ها) و رنین (برای انعقاد شیر) را سنتز و ترشح می‌کنند.

سلول‌های کناری یا مرز نشین:

سلول‌های اسیدوفیل هستند که در تمام قسمت‌های غدد معدی یافت می‌شوند؛ حاوی تعداد زیادی میتوکندری هستند. سطح این سلول‌ها دارای فرورفتگی عمیق و حاوی میکرویلیهای بلند هستند. سلول‌های کناری مسئول ترشح اسید معده می باشند.

میزان ترشح اسید معده توسط اعصاب کولینرژیک، هورمون گاسترین و هیستامین تحریک می‌گردد. این سلول‌ها فاکتور داخلی معده را ترشح می‌کنند که باعث جذب ویتامین B12 می‌شود. در صورت عدم ترشح این فاکتور، جذب ویتامین B12 مختل شده و سنتز هموگلوبین صورت نمی‌گیرد و یک نوع کم خونی به وجود می‌آید.

سلول‌های انترو اندوکرین:

ترشحات این سلول‌ها از سطح قاعده‌ای به رگ‌های خونی منتقل می‌شود. این سلول‌ها در فوندوس معده، سروتونین را برای تحریک عضلات جدار معده و روده و در پیلور، گاسترین را برای تحریک ترشح سلول‌های کناری ترشح می‌کنند.

بیماری‌های معده

معده ممکن است منشاء مشکلات مختلفی باشد که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از سوء هاضمه، اولسر پپتیک، ریفلاکس، سرطان معده، خونریزی معده آلودگی به هلیکوباکتر پیلوری و...

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا