تبیان، دستیار زندگی
وقتی بین دو عنصر اختلاف الکترونگاتیوی باشد، زوج پیوندی به سمت یکی از اتم ها کشیده می شود و مقداری بار جزئی منفی روی اتم الکترونگاتیوتر و مقداری بار جزئی مثبت روی اتم با الکترونگاتیوی کمتر (الکتروپوزتیو)، ایجاد می گردد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مولکول های قطبی و ناقطبی

دانش پژوهان گرامی در اینجا می خواهیم شما را با مفهوم قطبی و ناقطبی بودن مولکول ها آشنا سازیم.

وقتی بین دو عنصر اختلاف الکترونگاتیوی باشد، زوج پیوندی به سمت یکی از اتم ها کشیده می شود و مقداری بار جزیی منفی روی اتم الکترونگاتیوتر و مقداری بار جیئی مثبت روی اتم با الکترونگاتیوی کمتر (الکتروپوزتیو)، ایجاد می گردد. مقادیر بار جزیی با دلتا مشخص می شود. هم چنین می توان به کمک یک بردار که نوک بردار در جهت اتم الکترونگاتیو است. یک پیوند قطبی یا یک مولکول قطبی را نمایش داد.

مولکول های قطبی و ناقطبی

انتهای دارای + پیکان یا بردار نشان دهنده اتم دارای الکترونگاتیو کمتر و نوک منفی نشان دهنده اتم با الکترونگاتیوی بیشتر می باشد.

مولکول قطبی مولکولی است که دارای سر مثبت و منفی است. یعنی یک طرف آن مثبت و طرف دیگر آن منفی است. بنابراین

مولکول هایی که بارهای مثبت و منفی به طور یکسان در آنها پخش نشده باشند، قطبی خواهند بود.

در مولکول های قطبی مرکز بارهای مثبت و منفی بر هم منطبق نیستند، به طوری که برای هر پیوند قطبی یک بردار قطبیت می توان در نظر گرفت که جهت آن به سمت اتم الکترونگاتیوتر بوده و طول آن به اختلاف الکترونگاتیوی دو اتم بستگی دارد. به عنوان مثال در اتم هیدروژن کلرید، جهت بردار قطبیت به سمت اتم کلر که الکترونگاتیوی بیشتری دارد، قرار دارد. چنانچه در یک مولکول جمع بردارهای قطبیت پیوندشان صفر شود مولکول ناقطبی می باشد، ولی اگر جمع بردارها صفر نشود مولکول قطبی خواهد بود. فاکتور قطبیت را با نام ممان دوقطبی یا دایپل ممان (dipole moment) شناخته و با علامت μ نشان می دهند.

قطبی بودن پیوندها، دلیلی بر الزاماً قطبی بودن ملکول نیست. مثلا در مولکول های CO2 , BH3 , CH4 , SO3 جمع بردارها صفر شده و مولکول ها ناقطبی می باشند. ولی در مولکول های SO2 , H2O , NH3 , HCl , CHCl3 جمع بردارها صفر نشده و مولکول ها قطبی می باشند.

مولکول های قطبی و ناقطبیمولکول های قطبی و ناقطبی

مولکول های قطبی و ناقطبی

راه دیگر برای تشخیص قطبیت یک مولکول استفاده از ساختار لوییس و جفت الکترون های ناپیوندی اتم مرکزی است که قواعد آن به صورت زیر می باشد.

1- مولکلول های دواتمی:

در این مولکول ها چنانچه دو اتم تشکیل دهنده مولکول جور هسته باشند، پیوند ناقطبی بوده و درنتیجه کل مولکول ناقطبی می شود، مانند Cl-Cl.

اما چنانچه دو اتم تشکیل دهنده مولکول ناجور هسته باشند (اختلاف الکترونگاتیوی آنها بین 0/4 تا 1/7 باشد) پیوند بین آن دو قطبی بوده (یعنی یک سر پیوند دارای احتمال حضور الکترون بیشتری است) و درنتیجه کل مولکول قطبی خواهد بود، مانند H-Cl.

2- مولکول های چند اتمی

در این مولکول ها علاوه بر قطبی یا ناقطبی بودن پیوندها، شکل هندسی مولکول ها نیز در تعیین قطبی یا ناقطبی بودن مولکول دخالت دارند. در واقع می توان گفت که در مولکول، ساختار و شکل فضایی مولکول مهم تر از قطبی بودن تک تک پیوندها می باشد.

به عنوان مثال، مولکول BeCl2 را در نظر بگیرید که دارای ساختار:

خطیCl-Be-Cl می باشد. در این مولکول تک تک پیوندها Be-Cl قطبی می باشد، اما کل مولکول ناقطبی است، زیرا دو اتم کلر در دو طرف مولکول به یک اندازه الکترون ها را به طرف خود می کشند و مولکول دارای ساختار متقارن است.

مولکول های قطبی و ناقطبی

حال مولکول اوزون (O3) را در نظر می گیریم: این مولکول علی رغم اینکه هر سه اتم آن اکسیژن می باشند قطبی می باشد زیرا جهت گیری اتم ها به گونه ای است که سبب می شود برایند بردارها صفر نباشد.

مولکول های قطبی و ناقطبی

مرکز پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: نفیسه مدانلو

تنظیم: نسرین صادقی