تغذیه و تناسب اندام - جلسه اول
تغذیه و اهمیت آن
اهداف رفتاری: در انتهای جلسه دانش آموزان گروه بندی شده و با بینش کامل درباره ی موضوع، کار خود را آغاز می کنند.
اهداف آموزشی: دانش آموزان می توانند جایگاه تغذیه و اهمیت نقش تغذیه ی سالم را شرح دهند.
زمان عملیاتی
40 دقیقه
وسایل لازم
وسیله خاصی نیاز نیست.
روند کار
از دانش آموزان بپرسید در روز چند وعده غذا می خورند؟ ترکیبات غذایی شان بیشتر چیست؟ چه نوع خوراکی ها و میان وعده هایی را بیشتر مصرف می کنند و دوست دارند؟ بگذارید بچه ها درباره ی عادات غذایی شان با هم صحبت و بحث کنند. و از آنها بخواهید بگویند به نظرشان کدام درست تر است و یا کدام مفیدتر است. (همان طور که می دانید برخی از عادات غذایی می توانند نادرست باشند. مثلا خوردن حجم زیاد غذا در تعداد وعده های غذایی کم!) ولی خودتان هیچ جوابی به آن ها ندهید. نظرات دانش آموزان را روی تابلو بنویسید. (حتا نظرات موافق و مخالف را) (15 دقیقه)
درباره ی اهمیت تغذیه با دانش آموزان گفتگو کنید. بهتر است کلاس را به صورت پرسش و پاسخ پیش ببرید. مثلا از آن ها سوال کنید چرا مصرف غذاهای پروتئین دار در سنین جوانی توصیه می شود؟ و یا تنوع در رژیم غذایی چه اهمیتی دارد؟ (15 دقیقه)
(برای اطلاعات بیشتر در باره ی غذا و تعریف آن، می توانید به سایت زیر مراجعه کنید:
همان طور که می دانید تغذیه: (برگرفته از سایت رشد)
مکانیزمی در بدن جانداران است که طی آن، جانداران غذا و مایعات را مصرف نموده و با استفاده از آنها، بدنشان به عملکرد طبیعی، رشد و بازسازی قسمت های فرسوده خود ادامه می دهد.
علم مطالعه ارتباط غذا با سلامتی و بیماری در جانداران می باشد.
عملکرد بدن را هنگام مصرف غذا یا غذایی که حتماً دارای مواد مغذی است بررسی می نماید.
در دهه1960، پزشکان به بیماران خود می گفتند که تغذیه آنها هیچ ارتباطی با سلامتی شان ندارد. امروزه ما باور داریم که: آنچه که می خوریم، وجود ما را تشکیل می دهد. این مسئله برایمان کاملاً آشکار است که غذایی که می خوریم، سبب رشد اندام های ما شده (البته در سنین رشد) و هم چنین قادر است که بافت های آسیب دیده و فرسوده (معمولاً در سنین کهنسالی) را ترمیم نماید.
البته همه غذایی که می خوریم مورد استفاده بدن قرار نمی گیرد و مواد زائد آن دفع می شود. جهت بررسی دقیق غذای خورده شده، باید موقعیت جاندار را قبل از مصرف غذا و بعد از گوارش کامل آن کنترل نماییم تا تاثیر نسبی مواد جذب شده توسط بدن را ببینیم.
هم چنین میزان مواد موجود در غذا و همچنین مواد دفع شده از بدن جاندار (معمولاً ادرار و مدفوع) را دقیقا تحت نظر داشته باشیم. همان طور که ملاحظه می کنید، چنین تحقیقی به مدت زمان طولانی نیاز دارد تا جاندار، مواد غذایی مختلف را مصرف نموده و سپس متخصصین تغذیه، وضعیت جاندار را قبل و بعد از مصرف غذا و هم چنین میزان مواد دفع شده از بدن او را کاملاً بررسی نمایند. تعداد متغیرها در چنین تجربیاتی بسیار زیاد است و به همین دلیل، علم تغذیه بسیار وقت گیر است.
تاریخچه و تحولات اخیر علم جدید تغذیه به سرعت گسترش یافت. اولین تحقیقات در مورد ویتامین ها، در سال 1912م و به وسیله سر فردریک گولند هاپکینز انجام شد. این شخص به خاطر همین تحقیق در سال 1929م جایزه نوبل را دریافت نمود. در قرن بیستم، پس از طبقه بندی ماهیت و نقش پروتئین ها، هیدرات های کربن، ویتامین ها و مواد معدنی، تصور عمومی این بود که دیگر دانش کافی در مورد عوامل غذایی وجود دارد.
آن زمان به غذا به عنوان نوعی سوخت نگاه می کردند که انسان قادر است با مصرف مقادیر کافی از مواد مورد نیاز بدنش، به زندگی ادامه دهد. پس از آن نکات با اهمیت دیگری هم در مورد تغذیه کشف شد. مواد بسیاری وجود دارند که در عملکرد درست بدن، نقش های حیاتی ایفا می کنند.
آنزیم ها یک دسته از این موادند که بخش مهمی در تغذیه دارند. آنزیم ها کاتالیزور های شیمیایی هستند که دستگاه گوارش بدن، آنها را تولید می کند و نقش بسیار مهمی در فعالیت های متابولیکی بدن ایفا می کنند. آنتی اکسیدان ها دسته دیگری از مواد هستند که اخیراً کشف شده اند. مصرف انرژی در بدن، بر سلول ها اثرات جانبی دارد و به همین دلیل، برخی مواد مغذی خاص همچون ویتامین ها در بازسازی و ترمیم آسیب های ناشی از اکسید شدن، نقش حیاتی دارند.
توازن اسیدهای چرب ضروری در بدن هم از دیگر مواردی است که در سلامت افراد مهم می باشد. برای این منظور، باید از روغن های امگا 3 و امگا 6 در رژیم غذایی خود استفاده کنیم و در مقابل، مصرف چربی های اشباع شده و هیدروژنه را به حداقل برسانیم. نتایج حاصله از تحقیقات متخصصین تغذیه دلالت بر این دارد که، مصرف چربی های گیاهی از ایجاد ناهنجاری های متابولیکی که معمولاً توسط کلسترول به وجود می آید جلوگیری می نماید.
هم چنین به تازگی کشف شده که غذایی که می خوریم، بر باکتری هایی که در دستگاه گوارش فعالیت می کنند تاثیر می گذارد. در کل، استفاده از چربی های اشباع شده و هیدرات های کربن توصیه نمی شود و در عوض، به وفور می توان از مواد غذایی تازه و ساخته نشده هم چون سبزی، میوه و... استفاده نمود.
البته دانشمندان داشتن یک رژیم غذایی محدود را درست نمی دانند؛ هر چند که این رژیم، موادغذایی مضر برای بدن را هم شامل نشود. بهترین رژیم غذایی، یک رژیم متنوع است که سرشار از میوه و سبزیجات و مواد مغذی باشد. مطالعه در مورد تغذیه مردم ژاپن نشان می دهد که آنها روزانه غذاهای متنوع بیشتری را نسبت به مردم غربی مصرف می کنند.
مردم غرب در هفته حداقل 30 نوع غذای متفاوت می خورند؛ در حالی که مردم ژاپن هر روزه 27 نوع غذای متنوع مصرف می نمایند. به همین دلیل است که ژاپنی ها نسبت به مردم سایر نقاط دنیا، کمتر دچار بیماری های رایج امروزی هم چون دیابت، بیماری های قلبی و سرطان می شوند.
نوع رژیم غذایی افراد است که سبب ابتلا به چنین بیماری هایی می شود. رابطه تغذیه با سلامتی در قرن 18، بسیاری از دریانوردان در مسافرت های طولانی به دلیل ابتلا به بیماری اسکوروی (کمبود ویتامین ث ) جان خود را از دست می دادند. دریانوردان نه به دلیل حمله دشمنان، بلکه به دلیل بیماری می مردند.
بعدها متوجه شدند که غذاهای کنسروی دریانوردان، فاقد ویتامین ها و مواد غذایی تازه است و با اضافه نمودن لیموی تازه به غذای آنها، این مشکل بر طرف شد. اکثر انواع ویتامین با توجه به بیماری هایی که فقدان هرکدام در سلامت افراد ایجاد می نمود، شناخته شدند.
نقش تغذیه هم ردیف اهمیت ورزش، محیط اطراف و آسایش روحی در سلامت افراد می باشد. البته بعدها ارتباط سلامتی با تغذیه کم رنگ تر شد. سلامتی به هنجاری در اجتماع مبدل شد و افراد، انواع بیماری ها، عوامل ایجاد کننده ی آنها و راه های مقابله با آنها را شناسایی نمودند.
پس از جنگ جهانی دوم بود که اپیدمی ها شیوع پیدا کرد و همان موقع، بیماری های قلبی ، سرطان، دیابت و... به میان آمد. بسیاری از محققان، علت پیش آمد چنین بیماری هایی را مصرف بیش از حد هیدرات های کربن، کم ورزش کردن، مصرف کم سبزی و میوه تازه و هم چنین استفاده از چربی هایی که برای سلامتی مضرند می دانند.
رستوران هایی که غذاهایی که سریع آماده می شوند را عرضه می کنند، انواع دیگری از بیماری ها را تحت نام بیماری های تمدن به وجود آورده اند. تغذیه از بسیاری جهات بر سلامتی تاثیر می گذارد. عدم تعادل مواد مغذی در بدن، چه کمبود و چه مصرف بیش از حد، بر سلامت فرد اثر گذاشته و عملکرد طبیعی بدن را مختل می نماید. مثلاً سرطان به دلیل عملکرد بد در سوخت و ساز سلولی رخ می دهد و یا مصرف زیاد انرژی طی فعالیت منظم (مثلا ورزش) سلامتی فرد را تضمین می کند.
چند مثال:
چاقی به دلیل ذخیره چربی در بافت های شکم روی می دهد که خود، عملکرد کبد، قلب، کیسه صفرا، گردش خون و... را تحت تاثیر قرار می دهد.
مصرف چربی های نامناسب، میزان کلسترول بدن را بالا برده که این کلسترول بر دیواره رگ ها ته نشین می شود و سبب انسداد رگ شده و یا خون رسانی به بخش های مختلف بدن را مختل می نماید. این مسأله سبب بیماری هایی همچون آنژین ، حملات قلبی و یا سکته مغزی می گردد.
مصرف بیش از اندازه هیدرات های کربن، به خصوص شکر تولید انسولین را در بدن با مشکل مواجه می کند. این امر منجر به خستگی مزمن، دیابت و چاقی می شود.
کمبود ویتامین یا مواد معدنی ، عامل بسیاری از بیماری ها از جمله گواتر، اسکوروی، پوکی استخوان ، اختلال در سیستم ایمنی ( و به دنبال آن، بروز انواع سرطان)، ناهنجاری در سوخت و ساز سلولی، پیری زودرس، بیماری های روانی همچون ناهنجاری در عمل بلع و... می باشد.
آلزایمر احتمالاً با کمبود انواع ویتامین ب مرتبط است.
عدم استفاده از گلوتن ( پروتئین موجود در گندم و گندم سیاه)، احتمالاً با توسعه بیماری شیزوفرنی در ارتباط می باشد.
درباره ی هدف پروژه با دانش آموزان صحبت کنید:
در این پروژه قرار است:
درباره ی تغذیه ی سالم صحبت کنیم
به تعداد زیادی از سوال ها و اختلاف نظرهای دانش آموزان درباره ی عادات غذایی درست و غلط (که پای تابلو نوشته اید) پاسخ دهیم
درباره ی علت و راه های درمان چاقی یا لاغری بحث کنیم و درباره ی عادت های غذایی افراد چاق یا لاغر، فرضیه سازی کرده و دنبال پاسخ آن بگردیم
و در انتها رژیم هایی غذایی مناسب برای دوستانمان ارایه دهیم.
از دانش آموزان بخواهید گروه بندی شوند و درباره ی انواع گروه های غذایی مختلف و نقش هر کدام از آن ها در بدن، برای جلسه ی آینده، تحقیق کنند. برای این کار حداقل دو هفته به دانش آموزان فرصت بدهید. (زمان لازم برای گروه بندی: 10 دقیقه)
ارزیابی
منابع بیشتر
برای مطالعه ی شخصی و کسب اطلاعات بیشتر در طول پروژه، توصیه می کنیم به کتاب های زیر نگاهی بیندازید( این مجموعه را می توانید برای کتاب خانه مدرسه نیز تهیه کنید. ):
مجموعه ی تغذیه و تندرستی، ترجمه ی محمود سالک، نشر پیدایش (تلفن ناشر:66401514)
مجموعه ی بهداشت غذا، ترجمه ی محمود سالک، نشر پیدایش
بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تنظیم: یگانه داودی
تغذیه و تناسب اندام – جلسه اول
تغذیه و تناسب اندام – جلسه دوم
تغذیه و تناسب اندام – جلسه سوم
تغذیه و تناسب اندام – جلسه چهارم
تغذیه و تناسب اندام – جلسه پنجم
تغذیه و تناسب اندام – جلسه ششم
