فاطمه علیهاالسلام، همسنگرِ فداکارِ مولا
هر چند ظرف معرفت بشری بسی کوچک‌تر از آن است که گنجایش درک مقام والای صدیقه کبری سلام الله علیها را داشته باشد، اما آب دریا را اگر نتوان کشید، هم به قدر تشنگی باید چشید. «ما باید خودمان را به این مرکز نور نزدیک کنیم... باید با عمل نه با محبت خالی، نورانی بشویم»
زندگی بانوی بلند مرتبه عالم خلقت، کوتاه اما سرشار از درس‌های فراوان در عرصه های گوناگون است. حتی با نگاهی عادی و در حد فهم ما نیز، عبادت،[2] سیاست،[3] زهد و دل نبستن به زخارف دنیا،[4] توجه به احوال افراد جامعه،[5] خانه داری، تربیت فرزند و شوهرداری همگی زمینه‌هایی هستند که می‌توان از حضرت فاطمه سلام الله علیها در آنها الگو گرفت.
در این بین پرداختن به رابطه حضرت زهرا سلام الله علیها با شوهر خود علی بن ابی طالب سلام الله علیه نیز سرشار از درس است. این عرصه نیز عرصه‌ای است که در آن می‌توان اندکی از بلندای همت و اوج نگاه حضرت زهرا سلام الله علیها را شناخت. صدیقه اطهر سلام الله علیها با مردی بی بهره از مال دنیا ازدواج می‌کند که دائم در حال مبارزه و جنگ است. از ابتدای آنکه وارد زندگی می‌شود نیز، فقر در خانه حکومت می‌کند. با این حال نه تنها زهرا سلام الله علیها شکایت نمی‌کند بلکه حتی تا می‌تواند اوضاع خانه و فشار فقر را از همسرش پنهان می‌نماید. در پایان عمر نیز تلاش دارد تا از شوهرش حلالیت بطلبد!
قبول ازدواج با مردی فقیر که آه در بساط ندارد، از طرف دختری که بزرگان عرب برای خواستگاریش صف کشیده، در حسرت ازدواج با اویند، حاکی از اهمیت داشتن ملاک‌هایی غیر دنیایی در انتخاب همسر است.[6] بزرگان با سابقه‌ای[7] از صحابه چون ابوبکر، عمر[8] و عبدالرحمن بن عوف از پیامبر صلی الله علیه و آله خواستگاری دختر گرامیش را کرده‌اند. اینان افرادی با نفوذ و در ظاهر دارای منزلت اجتماعی بوده‌اند.
صدیقه اطهر سلام الله علیها با مردی بی بهره از مال دنیا ازدواج می‌کند که دائم در حال مبارزه و جنگ است. از ابتدای آنکه وارد زندگی می‌شود نیز، فقر در خانه حکومت می‌کند. با این حال نه تنها زهرا سلام الله علیها شکایت نمی‌کند بلکه حتی تا می‌تواند اوضاع خانه و فشار فقر را از همسرش پنهان می‌نماید. در پایان عمر نیز تلاش دارد تا از شوهرش حلالیت بطلبد!
عبدالرحمن بن عوف به رسول خدا صلی الله علیه و آله گفت: «اگر فاطمه را به عقد من در آوری مهرش را صد شتر سیاه پشم و آبی چشم قرار می‌دهم که بر آنها بارهایی از پارچه های مصری است علاوه بر ده هزار دینار»![9]
این در حالی است که آنگاه که پیامبر صلی الله علیه و آله از علی بن ابی طالب سلام الله علیه سوال می‌کند آیا برای مهریه، مالی دارد، امام علی سلام الله علیه جز یک زره جنگی چیزی ندارد. همین امر موجب می‌گردد مدتی بعد از ازدواج امیرالمۆمنین با صدیقه کبری سلام الله علیهما، نیش زبان‌های زنان قریش حضرت زهرا سلام الله علیها را غمگین کند. آنان به فاطمه سلام الله علیها می‌گفتند: «پدرت تو را به ازدواج مردی فقیر در آورد در حالی که بزرگان قریش خواستگاران تو بودند».[10]
این فقر تنها مخصوص شروع زندگی نبود. بارها می‌شد که در خانه زهرا سلام الله علیها چیزی برای خوردن نبود.[11] روزی امیرمۆمنان از زهرای اطهر سلام الله علیهما می‌پرسد: آیا در خانه چیزی برای خوردن یافت می‌شود و دختر پیامبر صلی الله علیه و آله پاسخ میدهد: «به خدا سوگند سه روز است که در خانه چیزی نداریم»!![12] و چون امام علی سلام الله علیه به او می‌گوید "چرا مرا مطلع نکردی؟!" چنین پاسخ می‌شنود که: «رسول خدا به من فرمود: از او چیزی مخواه، اگر برای خانه چیزی آورد که هیچ، اما اگر نیاورد از او نخواه»![13]
این اوضاع همراه است با تلاش سخت و طاقت‌فرسا در کارهای خانه تا حدی که با وجود کمک‌های امام علی سلام الله علیه در انجام برخی کارها، دست‌های فاطمه سلام الله علیها به خاطر کار فراوان با آسیاب دستی، آبله زده، آنقدر با مشک آب آورد که بر قفسه سینه‌اش اثر گذاشت.[14]
قبول ازدواج با مردی فقیر که آه در بساط ندارد، از طرف دختری که بزرگان عرب برای خواستگاریش صف کشیده، در حسرت ازدواج با اویند، حاکی از اهمیت داشتن ملاک‌هایی غیر دنیایی در انتخاب همسر است.
از سوی دیگر امام علی سلام الله علیه، که زهرا سلام الله علیها همسری‌اش را قبول کرده است، یا در جنگ است یا در خدمت رهبر انقلابی نوپا که از همه سو در خطر قرار دارد. فاطمه سلام الله علیها همسر مردی شد که تمام زندگی‌اش جهاد فی سبیل الله است و در تمام قریب به یازده سال زندگی مشترک، هیچ نیم سالی نگذشت که این شوهر به میدان جنگ نرفته باشد و زهرای فداکار، همسریِ شایسته‌ی یک مرد مجاهد را نکرده باشد.[15] حضرت علی سلام الله علیه مردی است که آنقدر دانه درشت‌ها و بزرگان عرب را کشته است که بسیاری به خونش تشنه‌اند.[16]
حضرت زهرا سلام الله علیها تمام این سختی را به جان می‌خرد و نه تنها از زندگی با حضرت علی سلام الله علیه راضی و خوشنود است بلکه در ساعات آخر عمر آنگاه که امام علی سلام الله علیه سر مبارکش را به دامن گرفته است تا وصیت‌هایش را بشنود، اولین کلماتی که از دختر رسول الله صلی الله علیه و آله می‌شنود این کلمات است:
«ای پسر عمو، مرا نه دروغ‌گو یافتی و نه خیانت‌کار، و هرگز از آن زمان که همسرت شده ام، با تو مخالفت نکردم». و با این کلمات است که خاطره‌ی سال‌ها زندگی طاقت‌فرسا و دشوار زهرا در خانه علی سلام الله علیهما، در برابر دیدگان صبور و پر درد امیرالمۆمنین سلام الله علیه چون برق عبور می‌کند، گلویش را می‌فشارد و سیل اشکش را جاری می‌کند.[17]
پی نوشت:
[1] - انسان 250 ساله، ص102.
[2] - عبادت‌های عجیبی که از آن حضزت نقل شده است و مقام والای معنوی ایشان به خوبی گواه این مطلب است. آن حضرت چنان مرتبه ای داشت که بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله جبرئیل بر او نازل شده و ملائکه با او سخن می‌گفتند و به همین خاطر لقب «محدّثه» به ایشان داده شد.
[3] - تلاش‌های فراوان ایشان برای یاری رهبر عظیم‌ترین انقلاب تاریخ، در دوران دشوار مکه خصوصا بعد از اتمام محاصره‌ی شعب ابی طالب و رحلت خدیجه و ابوطالب که موجب شد رسول خدا صلی الله علیه و آله به دختر خود لقب «ام ابیها» (مادر پدرش) را بدهد، و تلاش اعجاب انگیز آن حضرت در جلوگیری از انحراف و مخفی ماندن حق بعد از رحلت جانسوز رسول خدا صلی الله علیه و آله، (تلاشی که هر انسان منصفی را انگشت به دهان می‌گذارد) دو نمونه بارز از تلاش‌های صدیقه کبری سلام الله علیها در عرصه سیاست است.
[4] - یک نمونه کوچک از دل بسته نبودن آن حضرت، صدقه دادن لباسی است که در شب عروسی آن جناب به عنوان هدیه به ایشان داده شده بود. ایشان لباس را همان شب به فقیری که در راه دیدند صدقه دادند!
[5] - عبارت معروف «الجار ثم الدار» (اول همسایه سپس خانه) و ماجرای دعای آن حضرت برای همسایه‌ها که امام حسن علیه‌السلام نقل می‌کند، نمونه‌ای از صدها دستگیری و گره گشایی صدیقه کبری سلام الله علیها است. در موردی دیگر فقیری به در خانه حضرت می‌آید اما حضرت که در خانه چیزی ندارد زیر اندازی که حسن و حسین سلام الله علیهما روی آن می‌خوابیدند را به فقیر میدهد تا با فروش آن بتواند مقداری از نیاز خود را رفع کند!
[6] - هر چند ماجرای ازدواج حضرت علی و حضرت زهرا سلام الله علیهما مانند تمامی عرصه های دیگر زندگی این بزرگواران، دارای مرتبه‌ای فوق دنیوی بلکه ملکوتی است، که در آن رتبه، محاسبه های زمینی انسان ها راهی ندارد، اما قطعا زندگی آنها نمونه و الگویی است که باید همه محبانشان از آن درس بگیرند. یکی از راه‌های درس گرفتن از زندگی این بزرگواران، بررسی شرایط عادی زندگی آنان است. خداوند متعال به رسولش، که سرور تمام انسان ها است، دستور میدهد خود را چنین معرفی کند: «قل انما أنا بشر مثلکم یوحی الیّ» (فصلت/6 و کهف110) تا با اثبات جهت تشابه بتوان از آن جناب الگو برداری نمود و به آیه‌ای دیگر که ایشان را الگو معرفی کرده عمل نمود: « لَقَد كانَ لَكُم فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة» (أحزاب/21). با این نگاه تحلیل شرایط عادی زندگی معصومان علیهم السلام و موضع گیری‌ها و رفتار آنان در این شرایط (به عنوان انسان‌هایی که تمام خصوصیات یک انسان عادی را داشته، فقط با تقوا و تلاش فراوان، خود را تابع صد در صد فرامین الهی کرده‌اند و همین امر آنان را به مقام عصمت رسانده است) کمک می‌کند تا الگوسازی از آنان را برای خود آسان‌تر کرده، بهره‌های بیشتری از آن حضرات ببریم. صد البته بحث از مقامات عالی آنان نیز، در جایگاه خود دارای فواید بسیار بوده، نیازمند دقت‌های فراوان است.
[7] - این تعبیر بیان‌گر موقعیت این افراد در آن زمان از نگاه انسانی عادی است که در آن جامعه زندگی می‌کند. مانند اینکه امروز رئیس جمهور یک کشور یا تاجران توانمند و بزرگی خواستگار دختری باشند.
[8] - در مصادر فراوانی ماجرای خواستگاری ابوبکر و عمر نقل شده است. برای اطلاع از مصادر مختلف ر. ک: الموسوعة الكبرى عن فاطمة الزهراء، الأنصاری، ج3، ص:334.
[9] - الموسوعة الكبرى عن فاطمة الزهراء، الأنصاری، ج3، ص:48.
[10] - شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام، ج2، ص: 376.
[11] - به عنوان نمونه ر. ک: إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)، ج2، ص: 222.
[12] - الموسوعة الكبرى عن فاطمة الزهراء، الأنصاری، ج9، ص:90.
[13] - یعنی این طور نباشد که درخواست کردن موجب به زحمت افتادن علی سلام الله علیه شود بلکه بگذار هر وقت خودش در توانش باشد برای خانه خرید خواهد کرد.
هرچند شاید زنان نتوانند در زندگی خود چنین رفتاری داشته باشند، اما باید تلاش کرد در این جهت حرکت کرده، از درخواستها و توقعات فراوان و غیر ضروری که مردان را به تکلف انداخته، حتی گاه آنان را وادار به انجام کارهای حرام می‌کند خودداری کرد. قطعا بسیاری از زنان محب اهل بیت و حضرت زهرا سلام الله علیهم اجمعین می‌توانند زندگی‌ای ساده تر از آنچه اکنون دارند داشته باشند. باید از تقلیدها و چشم و هم‌چشمی کاست و صدیقه کبری سلام الله علیها را الگوی زندگی خود قرار داد.
[14] - الموسوعة الكبرى عن فاطمة الزهراء، الأنصاری، ج9، ص99.
[15] - انسان 250 ساله، ص 108.
[16] - در ابتدای دعای ندبه فقراتی در مورد کشتن بزرگان عرب توسط امیرالمۆمنین سلام الله علیه و کینه توزی آنان نسبت به آن حضرت آمده است.
[17] - الموسوعة الكبرى عن فاطمة الزهراء، الأنصاری، ج9، ص 112.
محمّد بخشی
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
مطالب مرتبط:
