کارمند حلال خوری هستی؟!
واژه کارمند در لغت فارسی به معنای دارنده کار و کاردار است و به کسی گفته می‌شود که شغلی در دستگاهی دارد یا در خدمت اداره‌ای باشد. در روزگار کنونی کارمند کسی است که به نیابت از دولت به ارائه خدمت می‌پردازد. کارمند در این معنا همه کارکنان دستگاه‌های دولتی از مسئولان رده بالای نظام تا کارکنان سطح پایین را شامل می‌شود. در این بخش به بیان برخی از اصول اخلاقی کارمندان از منظر امام علی (علیه السلام) اشاره می‌گردد.
امانتدارى
تلقى امانتدارانه از كار و مسئولیت و انجام دادن امور با رویكرد امانتدارى، اصلى اساسى در اخلاق است. اگر انسان كار و مسئولیت را امانت بداند، بى‌گمان حرمت آن را پاس مىدارد و تلاش مىكند كه به خوبى آن را پیش ببرد و بالنده سازد. هركس در هر مرتبه ادارى امانتدار مردمان است و باید اموال و امكانات و حقوق و حدود و حیثیت و شرافت آنان را پاسدارى كند. در منظر على (علیه السلام) بزرگترین خیانت، خیانت به امت و تعدى به امانت است. آن حضرت در نامهاى به برخى كارگزاران خود در این باره چنین آورده است:
"هر كه كار امانت (مسئولیت) را سبك بشمارد، و در آن خیانت روا دارد، و جان و دین خود را از خیانت پاك ننماید، در این جهان در خوارى و رسوایى را به روى خویش بگشاید و به آخرت خوارتر و رسواتر درآید؛ و بزرگترین خیانت، خیانت به مسلمانان است و زشتترین دغلكارى، ناراستى كردن با زمامداران". (نهج البلاغة، ص 382)
خدمتگزارى
یکی از ارزش‌های اجتماعی که در فرهنگ اسلامی، بر آن تأکید بسیار شده است، خدمت به جامعه است. فلسفه وجود نظام ادارى نیز خدمتگزارى به مردمان است، و همه كارگزاران و كاركنان در تمام مراتب، خادمان مردمند. این امر به عنوان یك اصل در نظام ادارى مطرح است و مادام كه چنین احساسى وجود داشته باشد، كارگزاران و كاركنان نظام ادارى با مردم رفتار مالكانه و فرمانفرمایانه نخواهند داشت، بلكه جایگاه و موقعیت خود را نعمتى مىدانند كه وسیله خدمت به مردمان است.
امام على (علیه السلام) در حكمتى خطاب به جابر بن عبدالله انصارى چنین فرموده است:
"اى جابر! آن كه نعمت خدا بر او بسیار بود، نیاز مردمان بدو بسیار بود، پس هر كه در آن نعمتها براى خدا كار كند، خدا نعمتها را براى وى پایدار كند. و آنكه آن را چنانكه واجب است به مصرف نرساند، نعمت او را ببرد و نیست گرداند". (عیون الحکم و المواع1 ص 438)
مسئولیتپذیرى
مسئولیتپذیرى در اخلاق ادارى، اصل مبنایى است به گونهاى كه هر نوع بى‌مسئولیتى به مفهوم بیرون شدن از مسیر درست و گام نهادن در كجی‌ها و ناراستی‌هاست. به بیان على (علیه السلام): "دشمنترین مردمان در نزد خدا، بندهاى است كه خدا او را به خود واگذارد؛ و او پاى از راه راست بیرون نهد و بى راهنما گام بردارد، اگر به كار دنیایىاش خوانند، به كار پردازد، و اگر به كار آخرتىاش خوانند، سستى و كاهلى نماید؛ گویى آنچه براى آن كار كند بر او بایسته است، و آنچه در آن سستى و كاهلى ورزد، از او ناخواسته". (نهج البلاغة، ص 149)
كمال آدمى، به كمال مسئولیتپذیرى اوست. هر چه كسى در مسئولیتپذیرى سستى ورزد، تباهى در كارش بیشتر خواهد بود.
انضباط كارى
انضباط كارى یعنى سامان پذیرى، آراستگى، نظم و ترتیب، و پرهیز از هرگونه سستى و بى‌سامانى در كار. این امور از عمدهترین آداب اخلاق ادارى است و هیچ سازمانى و نظامى بدون رعایت این امور راه به جایى نخواهد برد. از وظایف کارمندان رعایت نظم در امور است. امام على (علیه السلام) فرموده است:
"كارهاى منظم و منضبط به سبب مخالفت و خلافكارى تباه مىشود". (عیون الحکم و المواع1 ص 19)
بعضی از مصادیق نظم در امور اداری عبارتند از:
ـ نظم در ورود و خروج
ـ بایگانی منظم اسناد، مدارک و پرونده‌ها
ـ ثبت اطلاعات دقیق در دفاتر مربوطه و رایانه‌ها و ...
ـ خوش خط نویسی
ـ نظم در روی میز کار و محیط اداره
ـ نظم در تعیین نوبت‌های مراجعین و ...
پیگیرى
امور ادارى و پیشبردن اهداف سازمانى جز با پیگیرى جدى كارها تحقق نمىیابد و هر كارى نیازمند پیگیرى جدى و تلاش اساسى است تا به نتیجه مطلوب برسد و بدون وجود روحیه پیگیرى در كارها هیچ كارى به درستى صورت نمىپذیرد. امیرمۆمنان (علیه السلام) در فرمان‌ها و دستورالعمل‌هاى حكومتى و ادارى خود، كارگزاران و كاركنان را به پیگیرى امور سفارش نموده و از آنان خواسته است كه كه در خدمتگزارى مردمان پیگیرانه عمل كنند. آن حضرت در دستورالعملى چنین فرموده است:
"كسى را از درخواستش به خشم نیاورید و حاجت كسى را روا ناكرده مگذارید، و كسى را از آنچه مطلوب اوست باز مدارید". (نهج البلاغة، ص 425)
نظام ادارى نباید به گونهاى باشد كه مردم سر در گم شوند و یا كارشان معطل گردد و به سرگردانى گرفتار آیند. حبس كردن امور و متوقف ساختن كارها از بزرگترین آفات نظام ادارى است كه جز با روحیه پیگیرى جدى رفع نمىگردد. بنابراین كارگزاران و كاركنان نظام ادارى باید اهل پیگیرى جدى كارها باشند و اجازه ندهند هیچ كارى گرفتار حبس و توقف شود. همچنین در آن مواردى كه لازم است خود مسئولان براى حل مسائل پیگیرى و اقدام كنند، نباید كوتاهى بورزند.
مهرورزى
انجام دادن كارها و خدمتگزارى از سر مهرورزى والاترین هنر در اخلاق ادارى است. امیرمۆمنان على (علیه السلام) در حكمتى والا فرموده است:
"دل‌هاى آدمیان رمنده است؛ پس هر كه با آن الفت برقرار سازد، روى بدو نهد". (نهج البلاغة، ص 477)
خردورزى اقتضا مىكند كه كارگزاران و كاركنان نظام ادارى در همه امور مهرورزانه عمل و رفتار كنند كه هیچ چیز مانند مهرورزى سختیها را نمىزداید و گرها را نمىگشاید. رابطه مسئولین و مردم باید بر اساس مهر و لطف باشد نه از نوع ظالم و مظلوم.
بردبارى
هر كس كه در هر مرتبهاى از مراتب نظام ادارى قرار مىگیرد باید با بردبارى تمام امور را پیش ببرد و در برابر خواست مردمان و احتیاجات آنان كمحوصلگى نداشته باشد و با تحمل فراوان خدمتگزارى نماید. امام على (علیه السلام) در دستورالعمل‌هاى حكومتى و ادارى خود، كارگزاران و كاركنان را به چنین بردبارىاى فراخوانده است:
"در بر آوردن حاجت‌هاى مردمان شكیبایى ورزید". (نهج البلاغة، ص 425)
نظام ادارى ارزشمند، نظامى است كه بر اعمال و رفتار كارگزاران و كاركنانش بردبارى حاكم باشد. از اینروست كه امام على (علیه السلام) از جمله معیارهاى گزینش فرماندهان را بردبارى برشمرده و در عهدنامه مالك اشتر فرموده است:
"پس از سپاهیان خود كسى را بگمار كه خیرخواهى وى براى خدا و رسول او و امام تو بیشتر بود و دامن او پاكتر و بردبارىاش برتر، كه دیر به خشم آید و زود به پذیرفتن پوزش گراید". (نهج البلاغة، ص 432)
نتیجه
کارمند به کسی گفته می‌شود که شغلی در دستگاهی دارد یا در خدمت اداره‌ای باشد. برخی از اصول اخلاقی کارمندان از منظر امام علی (علیه السلام) عبارتند از: امانتدارى، خدمتگزارى، مسئولیتپذیرى، انضباط كارى، پیگیرى، مهرورزى و بردبارى. امام على (علیه السلام) در دستورالعمل‌هاى حكومتى و ادارى خود، كارگزاران و كاركنان را به چنین امورى فراخوانده‌اند. اگر در نظام اداری کشورمان تلاش کنیم این اصول را پیاده نماییم رشد و پیشرفت جامعه و تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی میسر خواهد بود.
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
ارباب امانت (اخلاق ادارى در نهج البلاغه)، مصطفى دلشاد تهرانى.
اخلاق و احکام کارمندی، محمود اکبری.
مطالب مرتبط:
