آلن رنه بندر خاموش
به بهانه درگذشت کارگردان کهنه‌کار فرانسوی، آلن رنه
پس از اشغال فرانسه به دست آلمان مدرسه را ترک کرد و به پاریس رفت جایی که همراه رنه سیمون به یادگیری بازیگری پرداخت. پس از اتمام سربازی در اواخر دهه 40 تصمیم گرفت سینما را به صورت حرفه‌ای دنبال کند، پس شروع به ساخت فیلمهای کوتاه 16 میلیمتری از زندگی هنرمندانی چون «اسکار دومینگز»، «سزار دولما» و... کرد. در سال 1948 ونگوک را ساخت که در آن زندگی نقاش معروف را از طریق نقاشی هایش و موسیقی متن و نریشن روایت کرد. این فیلم برنده یک جایزه در جشنواره ونیز و یک اسکار شد. رنه همین کار را در مورد شاهکار ضد جنگ پیکاسو، «گرونیکا(1950)» و پل گوگن با نام «گوگن(1950)» تکرار کرد و کمی بعد به سوژه‌های اجتماعی و تاریخی گرایش پیدا کرد.
رنه در ابتدا در کنار کارگردانی به تدوین و فیلمبرداری فیلمهای کوتاه هم مشغول بود. او در دوران اوج کارش، محبوب جشنواره‌های روشنفکری اروپایی بود، اما جالب است بدانید برای اولین بار توسط داوران یک مراسم آمریکایی مورد توجه قرار گرفت .
زمانی که برای ساخت یکی از اپیزودهای مستندی به نام «تصویر» (PICTURA) به همراه سه کارگردان دیگر، جایزه ویژه‌ای از جوایز تازه تأسیس گلدن‌گلوب دریافت کرد. اما دوران شهرت رنه با ساخت مستند کوتاه «شب و مه» (1955) آغاز شد. این مستند به تاریخچه اردوگاه‌های مرگ نازی‌ها می‌پرداخت. رنه برای این فیلم نامزد جوایز بفتا شد و جایزه ویژه ژان ویگو را هم برای بهترین فیلم کوتاه دریافت کرد. البته رنه پیش از «شب و مه» هم یک بار این جایزه را دریافت کرده بود.
رنه در اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 با ساخت سه فیلم پیاپی، غوغایی به پا کرد: «هیروشیما عشق من» (1959)، «سال گذشته در مارین باد» (1961) و «موریل» که با نام «زمان بازگشت» هم شناخته می‌شود. رنه برای «هیروشیما عشق من» جایزه ویژه سازمان ملل را از جوایز بفتا دریافت کرد و نامزد جایزه بفتای بهترین فیلم به مفهوم مطلق شد و همچنین یکی از شرکت‌کنندگان بخش مسابقه جشنواره کن بود. ارتباط میان رنه و جشنواره کن که با این فیلم شروع شد، در دهه‌های بعد هم ادامه یافت و حاصل آن دو جایزه از جشنواره کن برای فیلم «عموی آمریکایی من» در سال 1980 و جایزه یک عمر فعالیت هنری در سال 2009 بود. «هیروشیما عشق من» همچنین رنه را نامزد جایزه بهترین کارگردانی سال از انجمن کارگردانان فیلم آمریکا کرد.
رنه با فیلم «سال گذشته در مارین باد» موفق شد جایزه شیر طلایی بهترین فیلم را از جشنواره ونیز دریافت کند و با فیلم «موریل» نامزد شیر طلایی شد. در همین سه فیلم، رنه علایق و نگاه خاص خودش را به رخ تماشاگران کشید. رنه از معدود کارگردان‌های تاریخ است که روند موفقیت‌هایش محدود به دوره خاصی از زندگی کاری‌اش نیستند. به طوری که او برای آخرین فیلمش، «زندگی رایلی»، موفق شد دو جایزه از جشنواره فیلم برلین دریافت کند.
چه سینمای آلن رنه را دوست داشته باشیم و چه نه، نمی‌توانیم انکار کنیم که او در فیلم‌هایش نگاهی منحصر به فرد به کارکردهای سینما داشت و همین دیدگاه و تلقی خاص باعث شد تا سینما به کمک فیلمهای او، وارد حوزه‌های تازه‌ای از روایت شود. رنه به آن چه «سینمای خالص» نامیده می‌شود اعتقاد چندانی نداشت و در اکثر آثارش سعی می‌کرد از ارتباط میان سینما و هنرهای دیگر استفاده کند. اما این نکته هیچ ربطی به شور و اشتیاق رنه برای فیلم ساختن ندارد.
«هیروشیما، عشق من (محصول 1959)» که حاصل همکاری رنه با مارگریت دوراس نویسنده است در اولین نمایش برای تماشاگران گیج‌کننده بود، اما راه تازه‌ای در برابر سینمای مدرن قرار داد. رنه در این فیلم روشی را تحقق بخشید که برای ساخت یک فیلم مستند کاربردی نبود. فیلم داستان عشق در فاجعه هیروشیما بود. هیروشیما، عشق من به موفقیت بین المللی دست یافت و رنه را در خط مقدم آنچه که به ان موج نوی سینمای فرانسه می گفتند قرار داد.
آلن رنه در فیلم بعدی به نام «سال گذشته در مارین‌باد» رویکردی باز هم رادیکال‌تر به روایت نشان داد. فیلمنامه را آلن روب گریه، نوشته بود و فیلم جریان سیال ذهن را به زبان سینمایی «ترجمه» کرد. یک داستان پر رمز و راز پیچیده که تمام قوانین فیلمسازی سنتی را شکست و مخاطب را با یک پازل غیرقابل حل روبرو کرد که در آن خطوط و موقعیتها بارها وبارها تکرار شد. فیلم شیر طلایی ونیز را از ان خود کرد.
«موریل(1963)» مراقبه دیگری از تم های مکان، زمان و حافظه بود. بعد از «جنگ تمام شده (1965)» او چند سال فیلم نساخت تا اینکه در 1974 استاویسکی را با بازی ژان پل بلموندو و براساس داستان یک رسوایی سیاسی ساخت، فیلم در فرانسه بسیار محبوب شد. «پراویدنس(1977)» فیلم بعدی رنه با بازی «جان گیلگاد» در نقش یک نویسنده که در کشمکش با رمان آخر خود است هفت جایزه سزار را از آن رنه کرد.
آثار رنه در این سالها در قلمرو نقد اجتماعی و تعهد سیاسی قرار دارند و به زبان سینمایی متعارفی روایت می‌شوند. آلن رنه روی هم فیلمساز پرکاری نبود و برای تدارک و تولید هر فیلم مدت زیادی کار می‌کرد. آلن رنه در سالهای بعد بر پایه نمایشنامه‌های آلن اکبورن، درام‌نویس نامی بریتانیایی، چند فیلم ساخت که آثاری سرگرم‌کننده با طنزی دلنشین به شمار می‌روند، مانند دو فیلم پیوسته "دود کردن و دود نکردن" (1993). فیلم «همان ترانه قدیمی(محصول 1997)» فیلمی است شاداب و نشاط‌بخش، به ویژه برای دوستداران موسیقی روز و تصنیف‌های عامه‌پسند.
رنه که دیگر در این سالها کم کار شده بود «علف‌های وحشی» که پس از 19 سال غیبت رنه، در جشنواره فیلم کن سال 2009 به نمایش درآمد با اقتباس از رمانی برگرفته با نام «اتفاق» ساخته شد. آخرین فیلم آلن رنه نیز بر پایه نمایشنامه‌ای از آلن اکبورن به نام «زندگی ریلی» ساخته شده است. در این فیلم همان گروه بازیگرانی شرکت دارند که در تمام فیلمهای اخیر او حضور دارند، از جمله همسر هنرمندش زابین آزما. فیلم در فرانسه به عنوان "عشق ورزیدن و نوشیدن و آواز خواندن" به نمایش در آمد.
رنه در طی سالیان دراز موفق شده بود در «آتلیه» فیلمسازی‌اش که «فرانسوا توما» نام داشت، گروهی از هنرمندان را گرد آورد. در رأس این گروه زابینه آزما، همسر او قرار داشت و هنرمندانی مانند پیر آردتی و آندره دوسولیه با او همکاری می‌کردند: او «علف‌های وحشی» و «زندگی یک رمان است» را با همکاری این گروه ساخت.
آخرین فیلم رنه هنوز هیچی ندیده‌ای به عنوان یکی از 22 فیلم بخش مسابقه جشنواره فیلم کن 2012 برای کسب نخل طلا رقابت کرد.
آلن رنه کارگردان بزرگ که بیش از 6 دهه از در دنیای سینما حضور داشت .
«آلن رنه»، فیلمساز کهنه‌کار فرانسوی، روز شنبه، در حالی که تنها چند هفته از اکران آخرین فیلمش با نام «زندگی ریلی» که موفق به شرکت در جشنواره برلین و کسب جایزه فیبرش شد ، می گذشت ، در سن 91 سالگی در پاریس درگذشت.
گزیده فیلم‌شناسی
گوگن (کوتاه، 1950)
گرنیکا (کوتاه، 1950)
شب و مه (کوتاه، 1955)
تمام خاطرات دنیا (مستند 1956)
هیروشیما عشق من (1959)
سال گذشته در مارین باد (1961)
موری‌یل (1963)
جنگ تمام شده‌است (1966)
دوستت دارم دوستت دارم (1968)
استاویسکی (1974)
پروویدانس (1977)
عموی آمریکایی من (1980)
زندگی یک رمان است (1983)
عشق تا مرگ (1984)
ملو (1986)
می‌خواهم به خانه بروم (1989)
دود کردن، دودنکردن (1993)
همان ترانه آشنا (1997)
نه روی دهان (2003)
قلب‌ها (2006)
علف‌های وحشی (2009)
هنوز هیچی ندیده‌ای (2012)
زندگی ریلی
فرآوری : مسعود عجمی
بخش سینما و تلویزیون تبیان
منابع : خبرگزاری فارس ، سایت IMDB ، خبرگزاری هنر ، دانشنامه ی سینمای جهان
