تبیان، دستیار زندگی
بخش یازدهم داستان آنجا به پایان رسید که مرغ سوم هم سوال خود را از هدهد می پرسد و هدهد او را راهنمایی می کند، مرغان بسیار دیگری وجود دارند که سوالهای بیشماری ذهنشان را به خود مشغول داشته است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

گاه رندم، گاه زاهد، گاه مست

(منطق الطیر/ بخش دوازدهم)


بخش یازدهم داستان آنجا به پایان رسید که مرغ سوم هم سوال خود را از هدهد می پرسد و هدهد او را راهنمایی می کند، مرغان بسیار دیگری وجود دارند که سوالهای بیشماری ذهنشان را به خود مشغول داشته است. این مرغان که هر کدام نماینده یک جان و یک انسان در جامعه بشری هستند، پرسش های هر سالک مشتاق مسیر کمال را مطرح می کنند.
سیمرغ

در ادامه خواهیم فهمید که دغدغه سایر مرغان چیست؟

پرسش 4:

 دیگری گفتش گنه دارم بسی                     با گنه چون ره برد آنجا کسی؟

چون مگس آلوده باشد بی خلاف                  کی سزد سیمرغ را در کوه قاف

چون ز ره سر تافت مرد پر گناه                     کی تواند یافت قرب پادشاه؟

مرغ چهارم خطاب به هدهد از گناهان بسیار خود می‌گوید و اینکه با این همه گناه، من که مثل مگسی آلوده‌ام چگونه می‌توانم به بارگاه سیمرغ در کوه قاف برسم؟ و چگونه می‌توانم به قرب پاشاه برسم؟

گفت عاقل مشو نومید ازو                      لطف می خواه و کرم جاوید ازو ایگر نبودی مرد تایب را قبول                       کی بدی هر شب برای او نزول

گر گنه کردی در توبه ست باز                    توبه کن کاین در نخواهد شد فراز

پاسخ هدهد: نباید از لطف او ناامید شد و نباید به این راحتی تسلیم شد، اگر گنه‌کاری درِ توبه همیشه به روی تو باز است و اگر با صدق به راه بیایی، می‌توانی فتوحات بسیاری به دست بیاوری..

آنچه که عطارضمن حکایات کوتاه و در این قسمت عنوان می کند این است که درگاه حق تعالی برای همه باز است و هر لحظه می توان به سوی او بازگشت.

گر بر این دریا نداری هیچ تو                                 هیچ نیست افکنده، کمتر پیچ تو

* رحمت خداوند همه گیر است و مختص هیچ کس نیست.

هست دریاهای فضلش بی دریغ                         در بر ان جرم ها یک اشک میغ

* در راه رسیدن به او صدها هزار حکمت نهفته است و دریای رحمت او شامل کوچکترین ذره ها می شود.

در ره او صد هزاران حکمت است                           قطره ای را حصه بحر رحمت است

* رحمت او به این خاطر است تا شوق و عشق آدمی را افزایش دهد.

صد هزاران ابر رحمت فوق تو                             می ببارد تا فزاید شوق تو

پرسش5:

دیگری گفتش مخنث گوهرم                               هر زمانی مرغ شاخ دیگرم

گاه رندم، گاه زاهد، گاه مست                              گاه هست و نیست و گاهی نیست و هست

گاه نفسم در خرابات افکند                                  گاه جانم در مناجات افکند

مرغ بعدی عنوان می کند که من به یک صفت ثابت نیستم، گاهی رندم، گاه زاهد، گاه مست، گاه هوشیار، گاهی در خراباتم، گاهی در مناجات در بین هر دو دیوانم؟

گفت باری این بود در هر کسی                             زانکه مرد یک صفت، نبود بسی

گر همه کس پاک بودی از نخست                           انبیا را کی شدی بعثت درست

چون بود در طاعتت دلبستگی                                با صلاح آیی به صد آهستگی

پاسخ هدهد:  این برای هر کسی طبیعی است چرا که اگر همه از اول پاک و درست بودند، دیگر پیامبری معنی نداشت، مهم این است که تو بتوانی سگ نفس را کنترل کنی و راه درست را انتخاب کنی.

آنچه که عطار در اینجا بر ما روشن می سازد این نکات است:

* با جان آگاه می توان به سر منزل مقصود رسید.

هر که جان خویش را آگاه کرد                              ریش خود دستار خوان راه کرد

* در راه رسیدن به مطلوب باید بندگی خود را اثبات کنی.

بندگی کن بیش از این دعوی مجوی                    مرد حق شو، عزت از عزی مجوی

* با مدعی شدن و دعوی عشق کردن نمی توان به آنچه که می خواهیم برسیم و تنها سر خود را بر باد می دهیم.

گر به دعوی عزم این میدان کنی                         سر دهی بر باد و ترک جان کنی

مرغ چهارم خطاب به هدهد از گناهان بسیار خود می‌گوید و اینکه با این همه گناه، من که مثل مگسی آلوده‌ام چگونه می‌توانم به بارگاه سیمرغ در کوه قاف برسم؟ و چگونه می‌توانم به قرب پاشاه برسم؟

پرسش 6:

دیگری گفتش که نفسم دشمن است                             چون روم ره، زانکه همره رهزن است

نفس سگ هرگز نشد فرمانبرم                                    من ندانم تا ز دستش جان برم

آشنا شد گرگ در صحرا مرا                                      و آشنا نیست این سگ رعنا مرا

مرغ دیگر خطاب به هدهد می‌گوید که نفس من دشمن من است و نمی‌گذارد این راه را بیابم و هر کاری می‌کنم نمی‌توانم آن را رام کنم.

گفتش ای سگ در جوالت کرده خوش                           همچو خاکی پایمالت کرده خوش

نفس تو هم احول و هم اعور است                                هم سگ و هم کاهل و هم کافر است

پاسخ هدهد: نفس تو همیشه از ابتدای زندگی تا انتهای آن زیاده خواه و دشمن تو است و هیچ‌گاه این سگ کافر نمی‌میرد.

آنچه که عطار در اینجا بر آن تاکید دارد این مطلب است که و باید بتوان بر نفس خویش چیره شوی تا بتوانی راه کمال را راحتتر طی کنی.

* هر کس بتواند نفس خود را کنترل کند در هر دو عالم به بهترین ها می رسد.

هر که این سگ را به مردی کرد بند                                 در دوعالم شیر آرد در کمند

* اگر همواره با نفس خود همراه بوده و چیزی بین شما فاصله انداخته نگران نباش چون در دوزخ با هم خواهید بود.

غم مخور گر با هم اینجا کم رسید                              زانکه در دوزخ خوشی با هم رسید

پرشس 7:

دیگری گفتش که "ابلیس از غرور                           راه بر من میزند وقت حضور

من چو با او بر نمی آیم به زور                               در دلم از غبن آن افتاد شور

چون کنم کز وی نجاتی باشدم                                  وز می معنی حیاتی باشدم؟

مرغ دیگر به هدهد می گوید، ابلیس از راه غرور مانع من می‌شود و من توانایی مقابله با او را ندارم، چگونه می‌توانم از او نجات یابم؟

گفت: "تا پیش تو است این نفس سگ                             از برت ابلیس بگریزد به تگ

عشوه ابلیس از تلبیس توست                                       در تو، یک یک آرزو، ابلیس توست

پاسخ هدهد:  تا زمانی که تو به این سگ نفس بها می‌دهی ابلیس این اجازه را پیدا می‌کند که از طریق آرزوهای تو بر تو تسلط پیدا کند.

آنچه که عطار در این گفت و گو بر آن تاکید دارد:

* دنیا مایملک شیطان است.

گلخن دنیا که زندان آمده ست                           سر به سر اقطاع شیطان آمده ست

* دنیا و خواسته های دنیوی آتشی افروخته است که هر لحظه آدمی را می سوزاند.

هست دنیا آتش افروخته                                هر زمان خلقی دگر را سوخته

* تا زمانی که حقیقتا روی از دلبستگی های دنیا نگردانی نمی توانی به راه حقیقت بیایی.

تا نگردانی ز ملک و کال روی                      یک نفس ننمایدت این حال روی

ادامه دارد..............

آسیه بیاتانی

بخش ادبیات تبیان


منابع:

منطق الطیر عطار، تصحیح شفیعی کدکنی

دیدار با سیمرغ، تقی پورنامداریان