تبیان، دستیار زندگی
هر چند عید نوروز به نشانه آغاز سال جدید ریشه در تاریخ باستانی ایران زمین دارد، اما كشورهای پیرامونی آن نیز به دلیل پیوند های فرهنگی و آیینی صورت گرفته در طول سده های گذشته سنت های نزدیك به این جشن را دارند كه برگزاری ماسلنیتسا در روسیه یكی از آن ها است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ماسلنیتسا در روسیه و شباهت های آن با نوروز ایرانی


هر چند عید نوروز به نشانه آغاز سال جدید ریشه در تاریخ باستانی ایران زمین دارد، اما كشورهای پیرامونی آن نیز به دلیل پیوند های فرهنگی و آیینی صورت گرفته در طول سده های گذشته سنت های نزدیك به این جشن را دارند كه برگزاری ماسلنیتسا در روسیه یكی از آن ها است.

ماسلنیتسا در روسیه و شباهت های آن با نوروز ایرانی

ماسلنیتسا كه در روسیه از آن با عنوان جشن «هفته پنیر» نیز یاد می شود، نوع اسلاوی نوروز ایرانی است كه نماد رفتن روزهای سرد زمستان و فرا رسیدن بهار روح بخش و جان فزا در استپ های بی انتهای روسیه است، هر چند كه در نوروز اسلاوی از گل و سبزی و چهچه پرندگان خبری نیست. در واقع ماسلنیتسا، جشن مذهبی و عامیانه ای است كه در گستره جمهوری های اسلاونژاد شوروی سابق مانند روسیه، اوكراین و بلاروس برگزار می شود و نماد وداع با زمستان و استقبال از بهار در این كشورها است. این جشن بزرگ كه به طور معمول بین 28 فوریه تا 6 مارس هر سال در روسیه و دیگر كشورهای اسلاونژاد شرق اروپا جشن گرفته می شود، همانند نوروز، آیینی برای بدرقه سرمای زمستان و خوشامدگویی به آغاز بهار و فصل گرما است.

ماسلنیتسا در ادبیات عامه روس ها، نام محاوره ای «هفته پنیر» است كه یك هفته پیش از ایام روزه داری در روسیه كه 40 روز به طول می انجامد، آغاز می شود و مردم مومن بعد از این جشن و در دوران روزه داری از خوردن گوشت و فرآورده های حیوانی خودداری می كنند.

هر چند آداب و سنت های خاص جشن ماسلنیتسا مانند آتش زدن آدمك چوبی به همین نام و جنگ گلوله برفی میان بزرگ ترها هر كدام جدابیت خاص خود را دارد، اما آنچه این جشن تاریخی را ماندگار می كند، صرف شیرینی روسی ویژه ای موسوم به كیك «بلینی» است كه به یك سنت همیشگی و معرف فرهنگ روس در این كشور بزرگ تبدیل شده است.

البته جشن ماسلنیتسا اشتراكات دیگری با نوروز ایرانی دارد كه دید و بازدید از اقوام و دوستان و به ویژه بزرگ ترها ازجمله آن ها است و این خصوصیت موجب شده كه این جشن باستانی در طول سده های گذشته در سرزمین پهناور روسیه پابرجا بماند.

آیین های ویژه جشن ماسلنیتسا

در برخی از مناطق روسیه كه جشن ماسلنتیسا برگزار می شود، هر یك از روز های آن دارای آیین مخصوص است. هر یك از هفت روز جشن ماسلنیتسا نام و آداب خاصی دارد، به طوری كه روز آغازین جشن، ویژه دید و بازدید با خویشاوندان و نزدیكان بوده و كیك خاص جشن نیز در این روز به فقرا به یاد نزدیكان از دست داده، اهدا می شود.

در روز دوم جشن نیز آیین ویژه معرفی دوشیزگان به تازه داماد ها برگزار شده و در روز سوم، داماد ها به میهمانی مادر خانم ها می روند و كیك بلینی می خورند. روز چهارم جشن ماسلنیتسا كه شیرین ترین و خاطره انگیزترین بخش از این جشن مردمی محسوب می شود، آغاز جشن های عمومی و گردش های دسته جمعی و حل اختلافات بین مردم بوده و در این روز همه برای تخلیه انرژی منفی جمع شده از سال قبل تلاش می كنند. پنجمین روز اختصاص به دیدار مادر خانم از خانه داماد و دخترش دارد و در آن روز داماد ها برای نمایش علاقه مندی شان به مادر خانم كیك ویژه ای می پزند و روز ششم نیز عروس ها به خویشاوندان داماد هدیه می دهند.

در برخی از مناطق روسیه كه جشن ماسلنتیسا برگزار می شود، هر یك از روز های آن دارای آیین مخصوص است. هر یك از هفت روز جشن ماسلنیتسا نام و آداب خاصی دارد

آخرین روز، نقطه عطف جشن ماسلنیتسا بوده كه همه همدیگر را بخشیده و به یاد رفتگان در كلیسا به دعا و نیایش می پردازند. جشن ماسلنیتسا روز یكشنبه به اوج خود می رسد و عصر این روز زیور آلات بانو ماسلنتیسا كنده شده و وی در میان شعله های آتش برافروخته انداخته می شود. در واقع ماسلنیتسا كه در روسیه ی قدیم یك جشن شاد و مبارك محسوب می شد، برای مردمی كه در سطح گسترده ای از اروپای شرقی و آسیا این آیین را جشن می گیرند، یادآور روز های شاد زمستانی و سرشار از شور و شوق، بوی خوش بلینی، زنگ ناقوس كلیسا ها، سماور های برنجی، كارناوال های شادی و نوشیدن چای در پای غرفه های رنگارنگ است.

البته هر یك از آیین های هفته ماسلنیتسا با ترتیب خاصی برگزار شده و به مناسبت هر یك نیز ترانه های محلی ویژه ای خوانده می شود كه به دلیل گستردگی جغرافیایی روسیه، تعداد آن ها بی شمار است. شركت در جشن ماسلنیتسا برای همه مردم آزاد بوده و هیچ محدویتی برای این كار از نظر طبقات اجتماعی، جنیسیت و سن وجود ندارد. از یك منظر می توان جشن ماسلنتیسا در روسیه و دیگر كشورهای اسلاونژاد را فضایی برای تجلی اصالت ذات انسانی و دور انداختن پیرایش ها و آرایه ناشی از زندگی ماشینی در عصر فناوری تلقی كرد.

نظرْ قربانیِ جشن ماسلنیتسا نیز به طور معمول آدمك حصیری بانو «ماسلنیتسا» است كه لباس های براقی به آن پوشانده می شود و «كوسترومو» نامیده می شود كه برگرفته از نام منطقه ای در شمال روسیه می باشد.

تعامل كلیسای ارتدوكس با جشن ماسلنیتسا

از منظر مذهبی می توان گفت كه ماسلنیتسا، جشن كهن اسلاو ها به شمار می آید كه از فرهنگ و دوران قبل از ورود مذاهب تا كنون حفظ شده و پس از گرویدن اسلاو ها به دین مسیحیت، كلیسای ارتدوكس نیز این آیین را به جشن های مذهبی خود اضافه كرده و آن را «هفته ماسلنیتسا» نام گذاشته است.

در ایام قدیم، دعا و نیایش برای حاصلخیزی و پربار شدن محصولات كشاورزی هسته اصلی جشن ماسلنیتسا را تشكیل می داد و شركت كنندگان همگی برای دفع نیروهای شر از زندگی فردی و گروهی خود نیت می كردند. اما از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی به این طرف، جشن ماسلنیتسا علائم و نماد های رسمی مذهبی و ترس از طبیعت را از دست داد و به آیینی صرفا تفریحی و شادی بخش تبدیل شد. بعضی از دیرینه شناسان بر این عقیده اند كه در دوره قدیم، جشن ماسلنیتسا با آغاز سال نوی شمسی همزمان بوده و بیست و یكم مارس هر سال، روز در آمدن خورشید تابستانی، برگزار می شد.

با گرویدن مردم روسیه به دین مسیحیت در سال 998 میلادی، زمان برگزاری جشن ماسلنیتسا نیز به پیش از آغاز ایام «روزه بزرگ» تغییر یافت و زمان برپایی آن تابع زمان شروع روزه داری شد. البته همزمانی برگزاری ماسلنیتسا با نوروز ایرانی تا قرن 14 میلادی نیز ادامه داشت، اما به تدریج با جذب آیین های جشن ماسلنیتسا در مسیحیت، زمان برگزاری آن به هفته آخر فوریه تا هفته اول مارس تغییر یافت.

می توان گفت كه ماسلنیتسا، جشنی با ویژگی های مخصوص به خود و شبیه جشن نوروز ایرانی است كه یادآور شادی های زمستانی سپری شده از یك سو و نویدبخش آغاز بهار از سوی دیگر است كه انسان ها را به آینده و چرخیدن چرخ فلك نوید می دهد.

بخش ادبیات تبیان


منبع: ایراس