امانتی الهی که از آن غافلیم
طبیعت در فرهنگ اسلامی رازدار اسرار می باشد. امانتدارى است که جز به فرمان الهی، رازها را افشا نمی کند و امید آن می رود که ما نیز بتوانیم وظیفه ی نگهدارى از این امانت را که خداوند بر عهده ما نهاده به خوبی ایفا نماییم و در پیشگاه الهی شرمنده و خجل نشویم.
طبیعت جلوه ی حضور خداست و احترام به طبیعت و موجوداتش نیز به معنای احترام به خداست. در ابتدایی ترین استدلال، حرمت گذاری به خدا و نظام خلقت مسئله ی حرمت گذاری به طبیعت به حیث بارزترین جلوه ی خلاقیت خداوند برای مۆمنان به خداوند مطرح است. خداوند در هیأت نامرئی خویش اماناتی را برای بشر سپرده است که عالی ترین و برجسته ترین این امانت ها، همانا طبیعت است، طبیعتی که انسان را در دامانش می پروراند و خارج از طبیعت انسان هیچ چیزی ندارد و هیچ چیزی نیز شمرده نمی شود.
محیط زیست یعنی چه؟
محیط زیست، از دو كلمه تركیب یافته است، یكى «محیط» كه واژه اى عربى است، و دیگرى «زیست» كه واژه اى فارسى است.
«محیط» به معناى مكان و اوضاع و احوال آمده است و آنچه كه شخص یا چیزى را احاطه كرده و منشأ تغییر و تحول مى باشد. به تعبیر دیگر: محیط فراگیرنده و جاى زندگى آدمى است.(1)
واژه «زیست» به معناى زندگى و حیات و زیستن آمده است.(2)
محیط زیست یعنی مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهء زمین مانند: هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند.(3)
انسان مولود محیط است و در دامان محیط زندگی می کند و در دامان آن می میرد. هیچ چیزی در دنیا اهمیتش بیش تر از محیط زیست برای بشر نیست. خدای سبحان نظام کیهانی و زمین و محیط زیست را آفرید و آن را در اختیار انسان ها قرار داد تا او را بر اساس دستورهای خود بیازماید و ببیند که وی پس از مطالعه و شناخت لازم، چگونه از این امانت های الهی در مسیر اطاعت خالق بهره می گیرد و با مزایا و نعمت های زیست محیطی پروردگار چگونه رفتار می کند.
در قرآن کریم می فرماید:«إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زینَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً. زمین را آراستیم تا شما را بیازماییم و ببینیم کدامیک به نیکی رفتار می کنید.»(4)
در آموزه های دینی توجه زیادی به محیط زیست شده است و برای کسانی که در احیا و نگهداری آن می کوشند، پاداش مادی و معنوی فراوانی ذکر شده است؛ برای نمونه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: هر کس درختی بکارد، خدا به اندازه محصول آن برایش پاداش می نویسد.(5)
اهمیت محیط زیست
محیط زیست طبیعى تأثیر شگرفى بر روح و روان آدمى دارد. محیط پاك و آراسته و خرم، زندگى را شاداب و معطر مى سازد. شنیدن آواز روح بخش پرندگان، ترنم لطیف جویباران، آهنگ دلرباى چشمه ساران، صفاى سبز سبزه زاران، نسیم لطیف كوهستان، رقص دلنشین درختان و زیبایى شهر و دیار، همه و همه تأثیر اعجاب انگیزى بر زندگى و حیات انسان دارند. هر كسى از تماشاى چنین منظره هاى زیبایى احساس آرامش و نشاط كرده و امنیت و آسایش را در حیات خویش لمس مى كند. بر عكس، آسیب رساندن به محیط زیست و نابودى طبیعت باعث وارد آمدن صدمات و زیانهاى جبران ناپذیرى به بشریت مى شود.
افسردگى و افزایش بیماریهاى روحى و روانى انسان امروز بدون ارتباط به آسیب رساندن به محیط زیست نیست. هیچ كس نمى تواند منكر بشود كه تخریب محیط زیست تأثیر منفى بر شیوه رفتار آدمیان مى نهد، و اثرات ویرانگرى بر اخلاق فردى و جمعى جامعه بشرى بر جاى مى گذارد.
امام خمینى(ره) در مورد تأثیر محیط زندگى بر شخصیت آدمى مى نویسد:
«محیط تربیت، شخصیت مربى، رفیق همنشین، اثرات شگفت آورى دارند كه همه آن را مشاهده مى كنند.»(6)
امام على (علیه السلام) درباره اثر طبیعت بر انسان فرموده است: «از سرما در آغاز آن(فصل خزان) پرهیز كنید و در پایان آن(فصل بهار) به پیشواز آن بشتابید; زیرا سرما بر بدنها همان تأثیر را مى گذارد كه بر درختها؛ اول آن سوزاننده و نابود كننده است، و پایان آن رویاننده و شكوفا كننده.»(7)
كلام امام درباره تأثیر طبیعت بر جسم و جان آدمى بسیار روشن و صریح است و همان سان كه طبیعت بر جسم و بدن اثر گذار است، بر روح و روان بشر نیز اثر گذار مى باشد.
امروزه هیچ كس نمى تواند نقش زیانبار جنگهاى بین المللى و منطقه اى را در تخریب محیط زیست و اثرات سوء آنها را بر زندگى انسانها منكر شود. جوامعى كه محیط زندگى آنها در اثر جنگ و تخریب نابوده شده است، ساكنان آنها دچار انواع بحران هاى روانى و جسمى شده اند. افغانستان یكى از جوامعى است كه جنگ، تأثیر عمیقى بر زندگى مردم گذاشته است.
آلوده کردن محیط زیست
اگر از طبیعت و امکانات مادی به گونه ای مناسب و شایسته بهره گیری نشود، آثار زیانبار و گاه جبران ناپذیری در پی دارد؛ آلودگی محیط زیست از منابع گوناگون صورت می‌گیرد. با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فن آوری و ازدیاد روز افزون جمعیت، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می کند. به طوری که در هر کشور حفاظت محیط زیست مورد توجه جدی دولتمردان است. امروزه وضعیت زیست محیطی به گونه ای شده است که مردم یک شهر یا حتی یک کشور از آثار آلودگی در شهر یا کشور دیگر در امان نیستند. و حتی روایات بسیاری در باب آلوده کردن محیط زیست وجود دارد.
برای مثال امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: در آب راکد و ایستاده ادرار مکن، که هر کس چنین کند و به بلایی گرفتار شود جز خویشتن را سرزنش نکند.(8)
در جایی دیگر می فرمایند: زندگی جز با سه چیز خوش نمیشود: هوای پاک، آب فراوان گوارا و زمین نرم و سست(آماده زراعت).(9)
فتاوای مراجع عظام درباره محیط زیست
1. امام خمینی(ره): رعایت مصالح عمومی وظیفه حاکم اسلامی است.(10)
«محیط تربیت، شخصیت مربى، رفیق همنشین، اثرات شگفت آورى دارند كه همه آن را مشاهده مى كنند.»(11)
2. حضرت آیة الله خامنه ای (دام ظله): دولت و مجلس مسائل محیط زیست و حفظ منابع طبیعی را در اولویت قرار دهند.(12)
نتیجه
طبیعت در فرهنگ اسلامی رازدار اسرار می باشد. امانتدارى است که جز به فرمان الهی، رازها را افشا نمی کند و امید آن می رود که ما نیز بتوانیم وظیفه ی نگهدارى از این امانت را که خداوند بر عهده ما نهاده به خوبی ایفا نماییم و در پیشگاه الهی شرمنده و خجل نشویم. این مقاله را در پیشاپیش نوروز برای شما جمع آوری کردیم، تا با توجه به مطالب فوق در حفظ محیط زیست تمام تلاش خود را بنماییم. به امید دولت یار.
پی نوشت ها:
1. فرهنگ فارسى، دكتر محمد معین، جلد 2، صفحه 1717.
2. همان، صفحه113.
3. ویکی پدیا.
4. سوره کهف، آیه7.
5. مفاتیح الحیاة، آیة الله جوادی آملی(دام ظله)، صفحه688.
6. طلب و اراده، امام خمینى(ره)، ترجمه و شرح سید احمد فهرى، صفحه 147 و 148.
7. نهج البلاغه، فیض الاسلام، صفحه 1146، حكمت 123.
8. علل الشرایع، صفحه283.
9. تحف العقول، صفحه 320.
10. صحیفه نور، جلد17.
11. طلب و اراده، امام خمینى(ره)، ترجمه و شرح سید احمد فهرى، صفحه 147 و 148.
12. دفتر مقام معظم رهبری(دام ظله).
سمیرا باقری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
فرهنگ فارسى، دكتر محمد معین.
مفاتیح الحیاة، آیة الله جوادی آملی(دام ظله).
طلب و اراده، امام خمینى(ره).
نهج البلاغه، فیض الاسلام(ره).
علل الشرایع، شیخ صدوق(ره).
تحف العقول، علامه حرانی(ره).
صحیفه نور، امام خمینى(ره).
مطالب مرتبط:
